Agapornis
| Agapornis[1] | |||
| Selby, 1836[2] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – nierozłączka czerwonoczelna (A. roseicollis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Agapornis | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Psittacus swindernianus Kuhl, 1820 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Agapornis – rodzaj niewielkich, wielobarwnie upierzonych ptaków z podrodziny dam (Loriinae) w obrębie rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), w języku polskim określanych nazwą zwyczajową nierozłączki lub papużki nierozłączki. Nazwę naukową i zwyczajową zawdzięczają wykazywaniu silnej więzi pomiędzy samcem i samicą – nierozłączki tworzą trwałe związki monogamiczne, samiec i samica przebywają zawsze razem. Nierozłączki czerwonoczelne, czarnogłowe i rudogłowe są często spotykane w hodowli jako zwierzęta domowe. Wyhodowano wiele odmian barwnych.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkują Afrykę Subsaharyjską, z wyjątkiem nierozłączki siwogłowej, której miejscem występowania jest Madagaskar[7].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 13–18 cm; masa ciała 25–66 g[7]. Mają krępą budowę ciała, krótki ogon, krótkie skrzydła, stosunkowo dużą głowę i haczykowato zagięty dziób. W ubarwieniu gatunków żyjących w warunkach naturalnych dominuje kolor zielony. U niektórych występuje biała obwódka wokół oczu. W hodowli uzyskano odmiany o niespotykanym w naturze ubarwieniu[8].
U nierozłączki czarnoskrzydłej, siwogłowej i czerwonogłowej jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy, w przeciwieństwie do pozostałych gatunków.
Wszystkie gatunki z tego rodzaju są ptakami towarzyskimi, żyjącymi w stadach. Raz dobrana para tworzy trwały związek monogamiczny. Samce wykazują zachowania terytorialne, szczególnie obserwowane w hodowli samce A. cana i A. taranta[9]. Gatunki A. personata, A. fischeri, A. lilianae i A. nigrigenis są jednymi z nielicznych papug, które budują gniazda. Zakładają je zwykle w dziuplach drzew, które wykładają gałązkami, korą, trawą i liśćmi, A. pullaria wykorzystuje termitiery[9]. Samica składa 4–6 jaj, które wysiaduje 21–24 dni. Samiec pomaga w wysiadywaniu, ale jego głównym zadaniem jest obrona terytorium.
Papużki nierozłączki są ptakami aktywnymi i głośnymi, wydają donośne, piskliwe głosy. Żywią się głównie owocami, warzywami i nasionami. Niektóre zjadają również owady. W hodowli wymagają urozmaiconego pokarmu. Nierozłączki różnych gatunków mogą się ze sobą krzyżować[10]. Powstałe hybrydy są niepłodne[11].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Psittacula: nowołac. psittacula „papużka”, od łac. psittacus „papuga”, od gr. ψιττακος psittakos „papuga”; łac. przyrostek zdrabniający -ula[12]. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788; młodszy homonim Psittacula Cuvier, 1800 (Psittaculidae).
- Agapornis: gr. αγαπη agapē, αγαπης agapēs „miłóść”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[12].
- Poliopsitta: gr. πολιος polios „szary”; nowołac. psitta „papuga”, od gr. ψιττακη psittakē „papuga”[12]. Gatunek typowy: Psittacus canus J.F. Gmelin, 1788.
- Amoravis: łac. amor, amoris „miłość”, od amare „kochać z czułością”; avis „ptak”[12]. Gatunek typowy: Psittacus roseicollis Vieillot, 1818.
- Donkorella: amharska nazwa Donkaro dla nierozłączki czarnoskrzydłej; łac. przyrostek zdrabniający -ella[12]. Gatunek typowy: Psittacus taranta Stanley, 1814.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju Agapornis zaliczono 9 żyjących gatunków[13], a także dwa wymarłe: A. atlanticus żyjący w późnym pliocenie na terenach dzisiejszego Maroka oraz A. attenboroughi żyjący we wczesnym pliocenie na terenie dzisiejszej Republiki Południowej Afryki[14]. W czterech gatunkach (A. canus, A. pullarius, A. roseicollis i A. swindernianus) wyróżniono podgatunki, pozostałe są monotypowe.
| Gatunki | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nazwa naukowa | Autor | Nazwa zwyczajowa | Grafika | Zasięg | Kategoria zagrożenia |
| Agapornis canus | (J.F. Gmelin, 1788) | nierozłączka siwogłowa | 
|
Madagaskar | LC[15] |
| Agapornis swindernianus | (Kuhl, 1820) | nierozłączka obrożna | 
|
Afryka | LC[16] |
| Agapornis pullarius | (Linnaeus, 1758) | nierozłączka czerwonogłowa | 
|
Afryka | LC[17] |
| Agapornis taranta | (Stanley, 1814) | nierozłączka czarnoskrzydła | .jpg)
|
Afryka | LC[18] |
| Agapornis roseicollis | (Vieillot, 1818) | nierozłączka czerwonoczelna | 
|
Afryka | LC[19] |
| Agapornis fischeri | Reichenow, 1887 | nierozłączka rudogłowa | 
|
Afryka | NT[20] |
| Agapornis personatus | Reichenow, 1887 | nierozłączka czarnogłowa | _pet_on_cage.png)
|
Afryka | LC[21] |
| Agapornis lilianae | Shelley, 1894 | nierozłączka krasnogłowa | _(23710441481).jpg)
|
Afryka | NT[22] |
| Agapornis nigrigenis | W.L. Sclater, 1906 | nierozłączka czarnolica | 
|
Afryka | VU[23] |
Nierozłączki i ludzie
[edytuj | edytuj kod]Od nazwy tych papug (papużki nierozłączki) pochodzi popularny związek frazeologiczny odnoszący się do osób bardzo mocno związanych ze sobą.
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Popyt na te ptaki spowodował masowe poławianie ich w warunkach naturalnych. Wszystkie gatunki umieszczono w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN, a wiele populacji objęto ochroną w rezerwatach i parkach narodowych. Wszystkie gatunki z wyjątkiem Agapornis roseicollis chronione są konwencją waszyngtońską (CITES – załącznik II)[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Agapornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ P.J. Selby: Natural history of parrots. Edinburgh: W.H. Lizars, 186, s. 118, seria: The naturalist’s library. Ornithology. (ang.).
- ↑ P. Boddaert: Table des planches enluminéez d’histoire naturelle de M. D’Aubenton: avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d’une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. Utrecht: 1783, s. 49. (fr.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte. Tableau des Perroquets. „Revue et Magasin de Zoologie pure et appliquée”. 2e Série. 6, s. 154, 1854. (fr.).
- ↑ von Boetticher 1944 ↓, s. 23.
- ↑ von Boetticher 1944 ↓, s. 26.
- ↑ a b S.M. Billerman: Old World Parrots (Psittaculidae), version 1.0. W: Birds of the World. S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.). Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.psitta4.01. [dostęp 2020-10-25]. (ang.).
- ↑ Alessandro D´Angieri, The Encyclopedia of Agapornis Prezentacja elektroniczna książki (en).
- ↑ a b Jessica R. Eberhard. Evolution of nest-building behavior in Agapornis parrots. „The Auk”. 115 (2), s. 455–464, 1998. (ang.).
- ↑ Lista krzyżowanych gatunków z odnośnikami do źródeł. bird-hybrids.com (fr) [dostęp 2 listopada 2008].
- ↑ William C. Dilger, The behavior of lovebirds, „Scientific American”, 206 (1), 1 stycznia 1962, s. 88–98, JSTOR: 24937198.
- ↑ a b c d e Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Laboratory of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Agapornithini Salvin, 1882 (wersja: 2020-09-13). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-11].
- ↑ A. Manegold. Two new parrot species (Psittaciformes) from the early Pliocene of Langebaanweg, South Africa, and their palaeoecological implications. „Ibis. The International Journal of Avian Science”. 155 (1), s. 127–139, 2013. DOI: 10.1111/ibi.12009. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis canus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis swindernianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis pullarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis taranta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis roseicollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis fischeri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-10-12] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis personatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis lilianae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Agapornis nigrigenis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2021. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- H. von Boetticher. Zur Gattungs-systematik der ochten Falken. Die Verwandtschaftsboziehungen der afrikanischen Papageien (Poicephalus und Agapornis). „Zoologischer Anzeiger”. 145, s. 1–27, 1944. (niem.).
- Nierozłączki. Miejski Ogród Zoologiczny we Wrocławiu. [dostęp 2008-10-31].
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 298. ISBN 83-01-14344-4.