Świergotek płowy
| Corydalla vaalensis[1] | |||
| (Shelley, 1900) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
świergotek płowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Świergotek płowy (Corydalla vaalensis) – gatunek ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae). Występuje głównie w Afryce Południowej, prócz tego w południowej części Afryki Środkowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał w 1900 roku George Ernest Shelley, angielski ornitolog, bratanek poety Percy’ego Shelleya. Holotyp pochodzić miał z Newcastle w południowoafrykańskiej prowincji KwaZulu-Natal[3][4]. Shelley wskazał dwa typy: samca pozyskanego 26 czerwca 1881 i samicę pozyskaną dzień później. Dysponowano jednak wtedy większą liczbą okazów zebranych w Muzeum Brytyjskim, a w momencie opisania świergotka płowego jego znany zasięg podawano jako północny Natal i Transwal. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Anthus vaalensis[5].
Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza świergotka płowego w rodzaju Anthus podtrzymując nazwę nadaną przez Shelleya[6]. Niektóre autorytety uznają rodzaj Corydalla, w którym znajduje się część świergotków dotychczas umieszczanych w Anthus, w tym właśnie świergotek płowy[7]. Pod nazwą Corydalla vaalensis wymieniany jest między innymi na Kompletnej liście ptaków świata (2021)[8].
IOC wyróżnia 5 podgatunków[6], natomiast jeszcze 6. uznają między innymi autorzy Clements Checklist of Birds of the World (2019)[9] i listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)[10]. Dawniej problemów nastręczało systematykom mylenie okazów świergotka płowego ze świergotkiem gładkim (C. leucophrys). Sporna była klasyfikacja dwóch podgatunków tego drugiego: C. l. goodsoni i C. l. saphiroi. W 9. tomie HBW (2004) zostały przypisane do świergotka płowego jako podgatunki z północno-wschodniej części zasięgu C. vaalensis (Półwyspu Somalijskiego i części terenów na południe od niego)[4], ale nowsze klasyfikacje uznają 5 lub 6, nie 8, podgatunków[6][9][10]. Na Kompletnej liście... (2021) C. l. saphiroi jest wyszczególniony jako podgatunek świergotka gładkiego z własną polską nazwą: świergotek piaskowy[8].
Do współcześnie uznawanych podgatunków należą[6][10][9]:
- C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – trafniejsze może być połączenie go z C. v. chobiensis[4]
- C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – obejmuje nieuznawany C. v. muhingae[4]
- C. v. marungensis Chapin, 1937[11] – nieuznawany przez IOC[6]; być może nieodróżnialny od przedstawicieli dwóch poprzednich podgatunków[4]
- C. v. namibicus Clancey, 1990[12]
- C. v. exasperatus Winterbottom, 1963[13]
- C. v. vaalensis Shelley, 1900[5] – podgatunek nominatywny, do którego włączany jest nieuznawany C. v. daviesi[4]
Proponowany był również podgatunek C. v. clanceyi, którego przedstawiciele zamieszkują południowo-wschodnią Botswanę oraz północno-wschodnią Południową Afrykę[4].
Systematyka w obrębie pliszkowatych była wśród ornitologów przedmiotem sporów. Niektóre wątpliwości rozwiano przy użyciu filogenetyki molekularnej. Pietersen et al. (2018) wykorzystali sekwencje jednego genu zawartego w nDNA (sekwencja intronu 2 genu kodującego mioglobinę) i dwóch zawartych w mtDNA (cyt b i COI) pobrane od świergotków niemal wszystkich gatunków. W rezultacie otrzymali między innymi drzewo filogenetyczne, którego fragment obejmujący gatunki Corydalla przedstawiono poniżej (w niemal niezmienionej formie; dodano jedynie epitet gatunkowy hoeschi, a nie uwzględniono jedynie C. pseudosimilis, który okazał się być C. cinnamomea)[7]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W 1996 został opisany nowy gatunek, świergotek długosterny („Anthus longicaudatus”)[14]. Wyniki badań opublikowanych około dwóch dekad później wskazują na brak przesłanek do wyróżniania świergotka długosternego opartych zarówno o cechy upierzenia i morfometrię[15], jak i filogenetykę[7]. Wszystkie okazy rzekomo nowego gatunku przypisano do świergotka płowego, jedynie jeden okazał się reprezentować świergotka długodziobego (C. similis)[15].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]_(32193166550).jpg)
_(45852865804).jpg)
Długość ciała wynosi 15–18,5 cm, masa ciała – 23–36,6 g[4]. Identyfikacja dużych południowoafrykańskich świergotków w terenie jest bardzo trudna i wszystkie są często ze sobą mylone. W przypadku świergotków płowych problem stanowi odróżnienie ich od świergotków gładkich, które również mają jednolicie ubarwione (bez wzorów) wierzchnie partie ciała[16].
Dalszy opis dotyczy osobników podgatunku nominatywnego, o ile nie zaznaczono inaczej. W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje. Wierzch ciała jednolicie piaskowobrązowy. Ciemię pokrywają słabo zaznaczone ciemniejsze pasy. Ogon ciemnobrązowy, zewnętrzne sterówki z jasnopłowymi chorągiewkami zewnętrznymi i końcówką chorągiewek zewnętrznych, para T5 ma płowe jedynie końcówki i zewnętrzne krawędzie. Brew szeroka, nieco płowa. Kantarek popielaty. Pokrywy uszne piaskowobrązowe. Pasek policzkowy ciemny, pasek podbródkowy cieńszy od niego i ciemnobrązowy. Spód ciała jasny, piaskowopłowy, z intensywniej ubarwioną piersią, a jaśniejszą brodą i gardłem. Górną część piersi zdobią słabo widoczne szarobrązowe paski. Lotki I i II rzędu oraz ich pokrywy brązowe. Lotki III rzędu, pokrywy skrzydłowe większe i średnie brązowe z szerokimi płowymi krawędziami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze piaskowobrązowe, a pokrywy podskrzydłowe – jasnopłowe. Dziób ciemnobrązowy z różowawą nasadą żuchwy. Tęczówka ciemnobrązowa. Nogi i stopy jasne, żółtobrązowe[3].
Wymiary szczegółowe przedstawicieli wybranych podgatunków przedstawiono w poniższej tabeli (część źródeł pochodzi z czasów, kiedy niektóre z pozostałych podgatunków nie zostały jeszcze opisane).
| Podgatunek | Płeć | n | Dł. skrzydła | n | Dł. ogona | n | Dł. dzioba | n | Dł. skoku | Źródło |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| C. v. vaalensis | samce | 8 | 102–110 (106) | 76–80 (78,1) | 18–21 (19,4) | 28–32 (30,1) | [3] | |||
| samice | 8 | 97–107 (101) | 72–76 (74,1) | 18–20 (19,1) | 28–30 (29,4) | |||||
| C. v. exasperatus | samce | 4 | 91–98 (95) | 64–69 (67) | 18 (18) | 25–29 (26,7) | [13] | |||
| samice | 7 | 91–102 (94,4) | 60–71 (67,9) | 17–19 (18,1) | 24–28 (26,7) | |||||
| C. v. namibicus | samce | 7 | 95–102,5 (99,1) | [12] | ||||||
| samice | 92–95 (93,8) | |||||||||
| C. v. chobiensis | samce | 99 | 90–109 (101,9) | 60–79 (72,0) | 15–22 (18,9) | 21–29 (24,2) | [13] | |||
| samice | 78 | 90–105 (96,4) | 60–78 (69,4) | 16–21 (18,4) | 21–30 (25,7) |
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Świergotki płowe występują na południe od afrykańskiego pasa lasów deszczowych[16]. Zasięg ich występowania według szacunków BirdLife International zajmuje blisko 5,87 mln km²[17]. Charakter podejmowanych przez świergotki płowe wędrówek jest słabo poznany. Część populacji uznaje się za osiadłą, w innych natomiast świergotki odbywają regularne wędrówki. W południowej części zasięgu świergotki płowe prawdopodobnie prowadzą nomadyczny tryb życia, zwłaszcza tamtejszą zimą. Granice obszarów występowania poszczególnych podgatunków są trudne do dokładnego określenia. Poniżej opisano je w przybliżeniu[4].
- C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – obszar od południowo-wschodniej Demokratycznej Republiki Konga oraz zachodniej Tanzanii na południe po południowo-wschodniej Angolę, skrajnie północno-wschodnią część Namibii, północną Botswanę, Zimbabwe i przyległe obszary w Mozambiku[3]. Występuje również w Malawi[18]
- C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – wyżyna Bije (Angola) oraz środkowo-południowa i południowa Demokratyczna Republika Konga; w porze deszczowej wędrują do południowej Namibii i Botswany[4]
- C. v. marungensis Chapin, 1937 – od północnej Zambii na wschód po południową Tanzanię[4]
- C. v. namibicus Clancey, 1990 – północno-wschodnia i środkowa Namibia[4]
- C. v. exasperatus Winterbottom, 1963 – północno-wschodnia Botswana; wędrują do zachodniego Zimbabwe[4]
- C. v. vaalensis Shelley, 1900 – od południowej Botswany na wschód po południowy Mozambik, północno-wschodnią Południową Afrykę i zachodnie Lesotho[4]
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia świergotków płowych są otwarte tereny trawiaste oraz poddawane nadmiernemu wypasowi z plackami gołej ziemi, niedawno wypalane, nieużytki oraz obrzeża panwi solnych. Pojawiają się też na przecinkach w świetlistych lasach[4]. W Południowej Afryce wydają się zamieszkiwać środowiska między tymi świeżymi (ang. mesic) a pustynnymi. Stosunkowo częste doniesienia o pojawieniach w delcie Okawango prawie na pewno są wynikiem pomyłek i dotyczą świergotków gładkich[16]. Jeśli świergotki płowe współwystępują z gładkimi, to przeważnie zajmują suchsze środowiska. Odnotowywane były od nizin do co najmniej 1700 m n.p.m.[4], w samym tylko Malawi od 60 do 2450 m n.p.m.[18]
Świergotki płowe przebywają najchętniej na nagiej lub z rzadka porośniętej ziemi, szczególnie nadmiernie wypasanej, na której rozsiane są kamienie lub kopce termitów służące jako czatownie. Zwykle przebywają samotnie lub w parach, czasem w niewielkich grupach, liczniej zbierają się na pogorzeliskach[3]. Tam też dołączają do świergotków cynamonowych (C. cinnamomea), choć współwystępują z nimi także podczas lęgów[16]. Żerują aktywnie, nieustannie drepcząc lub biegając. Po zatrzymaniu się przybierają mocno wyprostowaną posturę. Są raczej płochliwe. Zaniepokojone siadają na kamieniach, termitierach lub skibach[3].
Pożywieniem tych ptaków są głównie owady i inne stawonogi, czasami zjadają też nasiona. Spośród 67 żołądków świergotków płowych z Zimbabwe poszczególne rodzaje pokarmu zawierało odpowiednio: chrząszcze (Coleoptera) – 76%, prostoskrzydłe (Orthoptera) – 69%, błonkoskrzydłe (Hymenoptera) – 34%, pluskwiaki (Hemiptera) – 18%, motyle (Lepidoptera) – 19%, termity (Isoptera) – 24%, muchówki (Diptera) – 3%, ważki (Odonata) – 4%, wije (Myriapoda) – 6%, karaczany i modliszki (umieszczane razem w Dictyoptera) – 3%, pajęczaki (Arachnida) – 6%, ziarno – 7%, pióra – 6%, żwir – 5%[3].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]W Afryce Południowej składanie jaj przypada na porę deszczową i okres ją poprzedzający. W Zambii trwa od czerwca do października, w Zimbabwe – od lipca do lutego (głównie między wrześniem a grudniem), a w Południowej Afryce – od sierpnia do grudnia. Świergotki płowe są monogamiczne i terytorialne. Ich gniazdo ma kształt czarki, tworzą je luźno splecione trawy, wyściółkę zaś stanowią delikatniejsze trawy i korzonki. Umieszczone jest w zagłębieniu u nasady kępy traw albo podstawie kamienia[4]. Ma średnicę około 6 cm i głębokość 4 cm[3]. W zniesieniu znajdują się 2 lub 3 jaja[4]. Skorupka jest biała, matowa, pokryta rzadko rozmieszczonymi szarymi i brązowymi plamkami. Wymiary średnie 21 jaj z Południowej Afryki: 22,0 na 15,3 mm (20–24 na 15–17 mm)[3]. Brak informacji o czasie wysiadywania czy momencie opierzenia się młodych[4], chociaż według innego źródła wysiadywanie trwa około 14 dni, a młode opuszczają gniazdo po blisko 12 dniach życia. Są karmione przez oboje rodziców[19].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje świergotka płowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Corydalla vaalensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Corydalla vaalensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Stuart Keith (red.), Emil K. Urban, C. Hilary Fry, The Birds of Africa, t. 4. Broadbills to Chats, Helm, 2002, s. 227–228, ISBN 978-0-12-137304-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s red.: David A. Christie, Andrew Elliott, Josep del Hoyo, Handbook of the Birds of the World, t. 9. Cotingas to Pipits and Wagtails, Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 687, 753, ISBN 978-84-87334-69-6.
- ↑ a b George Ernest Shelley, The Birds of Africa, t. 2, 1900, s. 311–312.
- ↑ a b c d e F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021. [dostęp 2021-08-09].
- ↑ a b c Pietersen i inni, Multi-locus phylogeny of African pipits and longclaws (Aves: Motacillidae) highlights taxonomic inconsistencies, „Ibis”, 161 (4), 2018, DOI: 10.1111/ibi.12683.
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Motacillidae Horsfield, 1821 - pliszkowate - Wagtails and pipits (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-08-10].
- ↑ a b c Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-08-10].
- ↑ a b c Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], BirdLife Data Zone, grudzień 2020, s. 498 [dostęp 2021-08-09].
- ↑ James Chapin, The Pipits of the Belgian Congo, „Revue de zoologie et de botanique africaines”, 29, 1929, s. 342.
- ↑ a b P.A. Clancey, Taxonomic and distributional findings on some birds from Namibia, „Cimbebasia”, 11, 1989, s. 124–126.
- ↑ a b c J.M. Winterbottom, The South African sub-species of the Buffy Pipit, Anthus vaalensis Shelley, „Annals of the South African Museum. Annale van die Suid-Afrikaanse Museum”, 46, 1963, s. 341–350.
- ↑ Richard Liversidge, A new species of pipit in southern Africa, „Bulletin of British Ornithologists' Club”, 116, 1996, s. 221–215.
- ↑ a b G.B.P. & B.S. Peacock Davies, Reassessment of plumage characters and morphometrics of Anthus longicaudatus Liversidge, 1996 and Anthus pseudosimilis Liversidge and Voelker, 2002 (Aves: Motacillidae), „Annals of the Ditsong National Museum of Natural History”, 4, 2014, s. 187–206.
- ↑ a b c d Buffy Pipit, [w:] P.A. Clancey, Southern Africa Bird Atlas, Southern Africa Bird Atlas Project (SABAP1), 1997, s. 386.
- ↑ a b Buffy Pipit Anthus vaalensis. BirdLife International. [dostęp 2021-08-09].
- ↑ a b Françoise Dowsett-Lemaire & Robert J. Dowsett, The Birds of Malawi: An Atlas and Handbook, Tauraco Press & Aves, 2006, s. 330, ISBN 978-2-87225-004-2.
- ↑ Anthus vaalensis (Buffy pipit) [online], Biodiversity Explorer [dostęp 2021-08-11].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).