Samarkanda
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Wilajet | |||
| Wysokość |
702 m n.p.m. | ||
| Populacja (2015) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
(+998) 662 | ||
| Kod pocztowy |
140100 | ||
| Tablice rejestracyjne |
015 | ||
Położenie na mapie Uzbekistanu  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||
| Strona internetowa | |||
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 {{{opis grafiki}}} | |
| Państwo |
{{{państwo}}} |
|---|---|
| Typ |
kulturowe |
| Spełniane kryterium |
i, ii, iv |
| Numer ref. | |
| Region[b] | |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
{{{data wpisu}}} |
| Dokonane zmiany |
{{{dokonane zmiany}}} |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Samarkanda (uzbec. Samarqand, tadżyc. Самарқанд, pers. سمرقند, ros. Самарканд) – miasto w Uzbekistanie, w Azji Środkowej, ok. 353 tys. mieszkańców (2008). Czwarte pod względem ludności miasto Uzbekistanu i stolica wilajetu samarkandzkiego. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
W Samarkandzie znajduje się obserwatorium astronomiczne wzniesione przez księcia Uług Bega. Zostało ono wyposażone w najlepsze w owym czasie przyrządy astronomiczne, w tym. m.in. wbudowany w ścianę 40-metrowy sekstant, który wykorzystywany był do wyznaczania momentów przejścia i wysokości ciał niebieskich.
Historia
Samarkanda jest jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Starożytne miasto pod nazwą Marakanda powstało w VI wieku p.n.e. jako stolica satrapii sogdyjskiej pod panowaniem perskiej dynastii Achemenidów. W 329 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego. Okres rozwoju nastąpił dzięki powstaniu szlaku jedwabnego, łączącego Europę i Chiny. Samarkanda stała się największym miastem Azji Środkowej.
W VIII wieku została podbita przez Arabów, którzy wprowadzili religię islamską. Za panowania Abbasydów Arabowie uzyskali od chińskich zakładników wziętych do niewoli po bitwie nad rzeką Tałas w 751 roku tajemnicę produkcji papieru. W rezultacie w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.
Samarkanda była jednym z najważniejszych miast w państwach Samanidów i Karachanidów. W 1220 została zburzona przez Czyngis-chana. Jedynie niewielka część populacji miasta przetrwała najazdy mongolskie. W latach 1369–1405 Samarkanda była stolicą rozciągającego się od Indii do Turcji państwa Timura. W ciągu 36 lat władca wzniósł nowe miasto i sprowadził do niego artystów i rzemieślników z całego imperium. Pod panowaniem Timurydów miasto odzyskało swoje dawne znaczenie i stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej. Największy rozkwit Samarkanda przeżywała w XV wieku za panowania Uług Bega, wnuka Timura.
Od połowy XVI wieku znajdowała się w granicach chanatu bucharskiego. Wraz z utratą rangi stolicy rozpoczął się upadek miasta. Po najeździe wojsk Nadir Szacha w XVIII wieku miasto zostało opuszczone. W 1868 roku zostało zdobyte przez wojska rosyjskie i stało się częścią Rosji. Miasto zostało stolicą obwodu samarkandzkiego. Jego znaczenie wzrosło po wybudowaniu transkaspijskiego szlaku kolejowego, który dotarł do miasta w 1888 roku. W roku 1925 Samarkanda została stolicą Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pięć lat później straciła to miano na rzecz Taszkentu.
Samarkanda była jednym z miejsc zesłań Polaków po powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym. Opisując czasy formowania Armii Andersa, Ksawery Pruszyński napisał o niej opowiadanie "Trębacz z Samarkandy".
Ważniejsze zabytki
- Mauzoleum Ruchabad z połowy XIV w. (najstarszy zachowany zabytek w mieście);
- meczet piątkowy, zwany meczetem Bibi Chanum, wybudowany w latach 1394–1404 na zlecenie lub (według innych wersji) dla upamiętnienia zmarłej żony Timura; ze względu na znaczne rozmiary (wysokość kopuły 44 m, szerokość łuku iwanu 19 m) zaczął popadać w ruinę wkrótce po wzniesieniu i zawalił się w czasie trzęsienia ziemi w 1897 r.; po runięciu głównego iwanu w 1969 r. rozpoczęły się prace renowacyjne, które trwają do dziś;
- mauzoleum Bibi Chanum z XIV w., będące jedyną pozostałą do dziś częścią medresy Bibi Chanum, wznoszącej się niegdyś naprzeciw meczetu o tej samej nazwie;
- mauzolea Timurydów i ich dostojników w kompleksie cmentarnym Szah-i Zinda (dosł. Żyjący Król) z XIV–XV w., powstałym wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna Mahometa; najsłynniejsze i najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad–i Mulk Aghi (1371–1383), grobowiec Chodży Ahmada (1361) oraz mauzoleum Alego Nasafiego (1386); do kompleksu prowadzi wspaniały portal z 1435 r.);
- mauzoleum Gur-i Mir (dosł. Grobowiec Emira) z lat 1403–1405, w którym spoczywa Timur, jego dwaj synowie oraz dwaj wnukowie (w tym Uług Beg); pierwotnie kompleks budowli składał się z madrasy, chanaki oraz mauzoleum przeznaczonego dla Pir Muhammada – ulubionego wnuka Timura;
- ruiny obserwatorium astronomicznego Uług Bega z 1428/1429 r., zawierające ogromny sekstant;
- zespół architektoniczny Registon (dosł. Przysypany Piaskiem), obejmujący ogromy plac miejski otoczony z trzech stron przez:
- po stronie zachodniej – medresę Uług Bega, ukończoną w 1420 r.; rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV – XVII w.;
- po stronie wschodniej – medresę Szir Dar (dosł. Posiadająca Siłę Lwa lub Z Lwami; nazwa nawiązuje do unikatowego w świecie islamu zdobienia na fasadzie medresy – dwóch lwów), ukończoną w 1636 r.; budowla ta wyraźnie nawiązuje układem i wystrojem do medresy Uług Bega;
- po stronie północnej – medresę Tillja Kari (dosł. Pokryta Złotem; nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku: złoconych stiuków) z 1660 r.; budowla ta łączyła funkcje medresy i meczetu piątkowego.
