Język czarnogórski

црногорски jeзик
crnogorski jezik
Obszar	Czarnogóra
Liczba mówiących	ok. 145 tys.
Pismo/alfabet	zmodyfikowany alfabet chorwacki, zmodyfikowana cyrylica serbska
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki bałtosłowiańskie; Języki słowiańskie; Języki południowosłowiańskie; Grupa zachodnia; Język serbsko-chorwacki (?); Język czarnogórski;
Status oficjalny
język urzędowy	Czarnogóra
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-2	cnr
ISO 639-3	cnr
IETF	cnr
Glottolog	mont1282
Ethnologue	cnr
Linguist List	1ew
SIL	srp
	Występowanie
	; Język ojczysty w Czarnogórze według spisu powszechnego z 2011 roku; czarnogórski zaznaczony na czerwono
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Słownik języka czarnogórskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 9 wrz 2024, była oparta na tej wersji.

Język czarnogórski (czarnogórski crnogorski jezik, црногорски jeзик) – jeden z czterech wariantów standardowych policentrycznego języka serbsko-chorwackiego^[1]^[2], oparty, podobnie jak pozostałe warianty serbsko-chorwackiego, na podstawie sztokawskiej. Jest używany w Czarnogórze. W przyjętej 19 października 2007 przez parlament tego kraju konstytucji język czarnogórski został uznany za język urzędowy, odrębny od serbskiego, chorwackiego i bośniackiego^[3]. Mimo to spór o status języka czarnogórskiego trwa, gdyż przepisy prawne nie są naukowymi kryteriami służącymi klasyfikacji języków^[4].

Próba stworzenia języka literackiego

Ważnym etapem w pracach nad stworzeniem czarnogórskiego standardu literackiego było wydanie we wrześniu 2010 roku Gramatyki języka czarnogórskiego (czarnog. Gramatika crnogorskoga jezika) w nakładzie 9 tysięcy egzemplarzy, co jest w przypadku Czarnogóry dużą liczbą^[5]. Gramatyka ta miała jednak raczej formę propozycji potencjalnego systemu językowego, niż opisem funkcjonującego w Czarnogórze języka^[6]. Do zaleceń Gramatyki nie stosują się jednak nawet autorzy tekstów rządowych i administracyjnych, w szczególności także Ministerstwo Oświaty Czarnogóry nie stosuje konsekwentnie narzucanych przez Gramatykę zasad^[7]. Liczne wątpliwości odnośnie do ostatecznego kształtu systemu czarnogórskiego spowodowały wycofanie się niektórych członków z prac nad standaryzacją, a także protesty językoznawców serbskich^[8].

Kontrowersje i poparcie

Na korzyść istnienia języka czarnogórskiego przemawiał znany profesor Dubravko Škiljan, pracujący na uczelniach w Lublanie i Zagrzebiu. W wywiadzie dla belgradzkiej gazety „Vreme”, na pytanie, jakie są różnice pomiędzy językiem serbskim i chorwackim, odpowiedział: „Tylko język czarnogórski ma typologiczne i systemowe warunki, aby być odrębnym językiem, ponieważ posiada odrębne głoski, odrębne fonemy”. Profesor Škiljan przywołał ś, ź, a według profesora Nikčevicia tych fonemów jest w sumie pięć: ś (w wyrazie śekira ‘siekiera’), ź (w wyrazie iźesti), dz (w wyrazie bidza), đ (w wyrazie đevojka ‘dziewczyna’) oraz ć (w wyrazie ćerati).

Język czarnogórski ma wiele typowych cech^[jakich?], które potwierdzają w pełni jego socjolingwistyczną tożsamość – w odróżnieniu od języka serbskiego, który jest ponadnarodowy: nie posiada żadnego systemowego elementu, o którym można by potwierdzić, że jest specyficznie serbski^{[doprecyzuj!]}.

Oprócz Škiljana, który jest Chorwatem, również profesor Svenka Savić z Wydziału Filologicznego w Nowym Sadzie dała pełne poparcie istnieniu języka czarnogórskiego. To poparcie wyrazili także inni slawiści: profesor języków południowosłowiańskich Wydziału Filologicznego w Gdańsku Agnieszka Spagińska-Pruszak oraz emerytowany profesor katedry slawistyki Uniwersytetu Tartuskiego (Estonia) Aleksander Duliczenko^{[potrzebny przypis]}. Obecnie czarnogórski jest wykładany na 10 uniwersytetach na świecie, równolegle z językiem serbskim, chorwackim i bośniackim^{[potrzebny przypis]}.

Alfabet

Alfabet czarnogórski w obecnej formie został wprowadzony rozporządzeniem z 9 czerwca 2009 przez ministra edukacji Czarnogóry, Sretena Škuleticia (dwuznaki są uznawane za osobne litery)^[9]:

Łacinka	A B C Č Ć D Dž Đ E F G H I J K L Lj M N Nj O P R S Š Ś T U V Z Ž Ź
Cyrylica	А Б В Г Д Ђ Е Ж З З́ И Ј К Л Љ М Н Њ О П Р С С́ Т Ћ У Ф Х Ц Ч Џ Ш

Cechy szczególne systemu czarnogórskiego

Fonetyka

Do najbardziej charakterystycznych cech włączonych do systemu czarnogórskiego należą fonemy ś /ɕ/ i ź /ʑ/, jak np. śekira, śutra, śever; iźesti, iźelica zamiast s(j)ekira, sutra, s(j)ever; izjesti, iz(j)elica w standardzie chorwackim, bośniackim i serbskim^[10]. Wprowadzenie tych fonemów jest uwarunkowane występowaniem ich w dialektach sztokawskich używanych na terenie Czarnogóry^[10], w szczególności w dialekcie czarnogórskim^[11] i wschodniohercegowińskim^[12].

W związku z powyższą jotacją, włączono do języka standardowego także tzw. jotację jekawską typu tj > ć /t͡ɕ/, dj > đ /d͡ʑ/, stąd czarnog. ćerati, polećeti; đevojka, viđeti obok t(j)erati, polet(j)eti; d(j)evojka, vid(j)eti w pozostałych standardach sztokawskich^[13]. Jest to cecha wyłączna dla systemu czarnogórskiego^[14] i stanowi nawiązanie do analogicznego zjawiska zachodzącego w gwarach wschodniohercegowińskich^[12] i czarnogórskich^[11].

Mimo licznych nawiązań do miejscowych dialektów uniknięto wprowadzania takich form charakterystycznych dla dialektu czarnogórskiego, jak wtórna jotacja spółgłosek wargowych typu blježati, pljesma, mljesto, vljera (zamiast tego jest bježati, pjesma, mjesto, vjera)^[14] czy też wprowadzenie fonemu ʒ /d͡z/ albo długich form przymiotników na -ijeh i -ijem, znanych z dzieł Piotra Niegosza^[15].

Fleksja

Charakterystycznym elementem są zanegowane formy czasownika biti ‘być’ w czasie teraźniejszym typu nijesam, nijesi, nije; nijesmo, nijeste, nijesu wobec występujących w trzech pozostałych standardach sztokawskich form nisam, nisi, nije; nismo, niste, nisu, uznawanych za obce systemu czarnogórskiemu^[16].

W deklinacji zaimków osobowych 1. i 2. osoby liczny mnogiej uwzględniono formy enklityczne ni i vi w celowniku oraz ne i ve w bierniku z zastrzeżeniem, że są one potoczne^[16]. Tego typu formy występują także w wielu gwarach czarnogórskich, w okolicy Zatoki Kotorskiej używane jest także ni i vi w bierniku^[11].

Składnia

Osobliwym elementem składni systemu czarnogórskiego jest tryb przypuszczający imperfektu typu hoćah viđeti lub šćah viđeti, wyrażający nieurzeczywistnioną możliwość lub zamiar, jak u Niegosza oni šćahu sve onako pojat czy hoćah po gradu izaći^[17]. Konstrukcja ta jest jednak obca współczesnemu uzusowi i stanowi sztuczny element systemu czarnogórskiego^[18].

Zobacz też

Przypisy

↑ Snježana Kordić: Crnogorska standardna varijanta policentričnog standardnog jezika. W: Branislav Ostojić: Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, 2008, s. 35–47. ISBN 978-86-7215-207-4. OCLC 318462699. (serb.-chorw.).
↑ Per Jakobsen: O strukturno-lingvističkim konstantama srpskohrvatskog jezika (inventar fonema i fonotaktička struktura). W: Branislav Ostojić: Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, 2008, s. 26, 32. ISBN 978-86-7215-207-4. OCLC 318462699. (serb.-chorw.).
↑ Ustawa o czarnogórskim.
↑ Bernhard Gröschel: Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit. Monachium: Lincom Europa, 2009, s. 348–350, seria: Studies in Slavic Linguistics ; 34. ISBN 978-3-929075-79-3. (niem.).
↑ Molas 2011 ↓, s. 127.
↑ Molas 2011 ↓, s. 139–140.
↑ Molas 2011 ↓, s. 130–131.
↑ Molas 2011 ↓, s. 131.
↑ RTCG – Radio Televizija Crne Gore – Nacionalni javni servis – Donijet Pravopis crnogorskog jezika. rtcg.me. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]..
↑ ^a ^b Molas 2011 ↓, s. 129.
↑ ^a ^b ^c Sławski 1962 ↓, s. 106.
↑ ^a ^b Sławski 1962 ↓, s. 99.
↑ Molas 2011 ↓, s. 129–130.
↑ ^a ^b Molas 2011 ↓, s. 130.
↑ Molas 2011 ↓, s. 139.
↑ ^a ^b Molas 2011 ↓, s. 133.
↑ Molas 2011 ↓, s. 132.
↑ Molas 2011 ↓, s. 132–133.

Bibliografia

JerzyJ. Molas JerzyJ., Projekt języka czarnogórskiego, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 46, 2011, s. 127–140, DOI: 10.11649/sfps.2011.008 [dostęp 2023-09-28] .
FranciszekF. Sławski FranciszekF., Zarys dialektologii południowosłowiańskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962 .

[1] Snježana Kordić: Crnogorska standardna varijanta policentričnog standardnog jezika. W: Branislav Ostojić: Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, 2008, s. 35–47. ISBN 978-86-7215-207-4. OCLC 318462699. (serb.-chorw.).

[2] Per Jakobsen: O strukturno-lingvističkim konstantama srpskohrvatskog jezika (inventar fonema i fonotaktička struktura). W: Branislav Ostojić: Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, 2008, s. 26, 32. ISBN 978-86-7215-207-4. OCLC 318462699. (serb.-chorw.).

[3] Ustawa o czarnogórskim.

[4] Bernhard Gröschel: Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit. Monachium: Lincom Europa, 2009, s. 348–350, seria: Studies in Slavic Linguistics ; 34. ISBN 978-3-929075-79-3. (niem.).

[CITEREFMolas2011127-5] Molas 2011 ↓, s. 127.

[CITEREFMolas2011139–140-6] Molas 2011 ↓, s. 139–140.

[CITEREFMolas2011130–131-7] Molas 2011 ↓, s. 130–131.

[CITEREFMolas2011131-8] Molas 2011 ↓, s. 131.

[9] RTCG – Radio Televizija Crne Gore – Nacionalni javni servis – Donijet Pravopis crnogorskog jezika. rtcg.me. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]..

[CITEREFMolas2011129-10] Molas 2011 ↓, s. 129.

[CITEREFSławski1962106-11] Sławski 1962 ↓, s. 106.

[CITEREFSławski196299-12] Sławski 1962 ↓, s. 99.

[CITEREFMolas2011129–130-13] Molas 2011 ↓, s. 129–130.

[CITEREFMolas2011130-14] Molas 2011 ↓, s. 130.

[CITEREFMolas2011139-15] Molas 2011 ↓, s. 139.

[CITEREFMolas2011133-16] Molas 2011 ↓, s. 133.

[CITEREFMolas2011132-17] Molas 2011 ↓, s. 132.

[CITEREFMolas2011132–133-18] Molas 2011 ↓, s. 132–133.

[19] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[A]