Język dolnołużycki

dolnoserbšćina
Obszar	Łużyce (Niemcy)
Liczba mówiących	1–2 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki bałtosłowiańskie; Języki słowiańskie; Języki zachodniosłowiańskie; Języki łużyckie; Język dolnołużycki;
Status oficjalny
język urzędowy	Język regionalny w Niemczech
Organ regulujący	Dolnołużycki Komitet Językowy
Ethnologue	8a umierający↗
Kody języka
ISO 639-2	dsb
ISO 639-3	dsb
IETF	dsb
Glottolog	lowe1385
Ethnologue	dsb
WALS	srl
SIL	WEE
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku dolnołużyckim
	Słownik języka dolnołużyckiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 4 paź 2024, była oparta na tej wersji.

Język dolnołużycki (dolnołuż. dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina) – jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.

Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się na ok. 1–2 tys.^[1] Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych wolą posługiwać się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program „Witaj”, stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.

Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne^[2]. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu^[3].

Wykształcony został język literacki (standard językowy), w którym powstają dzieła literackie, prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze; najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik) itp. Istnieje dolnołużycka wersja Wikipedii. Podstawą piśmiennictwa dolnołużyckiego i dolnołużyckiego języka standardowego jest dialekt chociebuski^[4]^[5].

Gramatyka

W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum; choć w dolnołużyckim używane są już tylko w języku literackim), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.

Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).

Pisownia

Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być – dłuż. byś, pol. dzieci – dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy – dłuż. pšawy, pol. straszny – dłuż. tšašny, pol. trawa – dłuż. tšawa itp.

W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który, w zależności od dialektu, może oznaczać następujące samogłoski: /ɔ/, /ʊ/, /ɨ/ lub /y/, albo /ɛ/^[6].

Alfabet dolnołużycki
a	b	c	č	ć	d	e	ě	f	g	h	ch	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	p	r	ŕ	s	š	ś	t	u	w	y	z	ž	ź
A	B	C	Č	–	D	E	–	F	G	H	Ch	I	J	K	Ł	L	M	N	–	O	P	R	–	S	Š	Ś	T	U	W	Y	Z	Ž	Ź

Wymowa

Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:

Łužyca /ˈ w u ʒ ɨ ts a / „Łużyce”
pśijaśel /ˈ p ɕ i j a ɕ ɛ l ʲ / „przyjaciel”
Chóśebuz /ˈ x ɨ ɕ ɛ b u s / „Chociebuż”

W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:

internat /i n t ɛ r ˈ n a t / „internat”
kontrola /k ɔ n ˈ t r ɔ l ʲ a / „kontrola”
september /s ɛ p ˈ t ɛ m b ɛ r / „wrzesień”
policija /p ɔ ˈ l ʲ i ts i j a / „policja”
organizacija /ɔ r g a n ʲ i ˈ z a ts i j a / „organizacja”

Przykłady

Ojcze nasz

Wośc naś

Wośc naś, kenľ sy na njebju,

huswěśone buźi twojo mě.

Twojo kraljestwo pśiźi.

Twoja wola se stani, ako na njebju tak teľ na semi.

Naś wśedny klěb daj nam źěnsa.

A wodaj nam naśe winy, ako my wodawamy naśym winikam.

A njewjeź nas do spytowanja, ale humoż nas wot togo złego.

(Pśeto twojo jo to kralejstwo a ta moc a ta cesć do nimjernosći).

Amen

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Šatava Leoš: Lužičtí Srbové na přelomu 20./21. století. Praha: Nakladatelství Epocha, 2020, s. 81.
↑ Robert Elsie, „Anthology of Sorbian poetry”, UNESCO/Forest Books, 1990, s.VIII.
↑ Danuta Natalia Wesołowska, „Nauka o języku polskim w szkole średniej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, s. 29.
↑ LenkaL. Scholze LenkaL., Mood in Sorbian, [w:] BjörnB. Rothstein, RolfR. Thieroff (red.), Mood in the Languages of Europe, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2010 (Studies in Language Companion Series 120), s. 376–377, DOI: 10.1075/slcs.120.21sch, ISBN 978-90-272-0587-2, OCLC 697608404 (ang.).
↑ JoannaJ. Waliszewska JoannaJ., Antroponimy i toponimy w łużyckich tłumaczeniach Ewangelii według św. Mateusza, „Slavia Occidentalis” (73/1), 2016, s. 158, DOI: 10.14746/SO.2016.73.10, ISSN 0081-0002 .
↑ RolandR. Marti RolandR., Ó w dolnoserbbšćinje, „Phonus” (11), Universität des Saarlandes, Saarbrücken 2007, s. 48 [dostęp 2023-12-14] (dolnołuż.).

Linki zewnętrzne

Słownik języka dolnołużyckiego. slovnik.vancl.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-04)].
Zasady wymowy w języku dolnołużyckim (strona po polsku). grzegorj.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-14)].
Słownik niemiecko-dolnołużycki Instytutu Łużyckiego

[Satava-1] Šatava Leoš: Lužičtí Srbové na přelomu 20./21. století. Praha: Nakladatelství Epocha, 2020, s. 81.

[2] Robert Elsie, „Anthology of Sorbian poetry”, UNESCO/Forest Books, 1990, s.VIII.

[3] Danuta Natalia Wesołowska, „Nauka o języku polskim w szkole średniej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, s. 29.

[4] LenkaL. Scholze LenkaL., Mood in Sorbian, [w:] BjörnB. Rothstein, RolfR. Thieroff (red.), Mood in the Languages of Europe, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2010 (Studies in Language Companion Series 120), s. 376–377, DOI: 10.1075/slcs.120.21sch, ISBN 978-90-272-0587-2, OCLC 697608404 (ang.).

[5] JoannaJ. Waliszewska JoannaJ., Antroponimy i toponimy w łużyckich tłumaczeniach Ewangelii według św. Mateusza, „Slavia Occidentalis” (73/1), 2016, s. 158, DOI: 10.14746/SO.2016.73.10, ISSN 0081-0002 .

[6] RolandR. Marti RolandR., Ó w dolnoserbbšćinje, „Phonus” (11), Universität des Saarlandes, Saarbrücken 2007, s. 48 [dostęp 2023-12-14] (dolnołuż.).

[7] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[A]