Pszczoły
| Apoidea[1] | |||
.jpg) Pszczoły Osmia rufa | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| (bez rangi) | żądłówki | ||
| Nadrodzina |
Apoidea | ||
| Synonimy | |||
| |||
Pszczoły (Anthophila[2], Apiformes[3]) – monofiletyczna grupa owadów bez ustalonej rangi taksonomicznej w obrębie nadrodziny Apoidea z rzędu błonkoskrzydłych[2][3].
Charakterystyka
Pszczoły są grupą żądłówek blisko spokrewnioną z grzebaczami[2]. Wyewoluowały z form karmiących swoje potomstwo pokarmem zwierzęcym[2]. Wszystkie pszczoły (prócz kilku znanych gatunków z rodzaju Trigona, żywiących się padliną[4]) zarówno jako larwy, jak i jako owady dorosłe żywią się pokarmem roślinnym[2]. Zwykle źródłem białka dla pszczół jest pyłek, a źródłem energii (cukrów) jest nektar. Żerując na kwiatach, pszczoły zapylają je. Czasami pokarmem są inne substancje pochodzenia roślinnego, takie jak oleje zbierane przez przedstawicieli rodzaju Macropis[5]. Cechami morfologicznymi wyróżniającymi pszczoły są: obecność rozgałęzionych włosków na ciele (przedstawiciele Apoidea niebędący pszczołami mają wyłącznie proste włoski) oraz powiększony, rozszerzony pierwszy człon stopy, czyli nastopek (basitarsus)[3][2]. Do synapomorfii pszczół należą również m.in. pyłko- i nektarożerność larw (wyjątki od tej reguły to efekt późniejszej ewolucji w obrębie pszczół, związane np. ze wspomnianą padlinożernością albo pasożytniczym trybem życia), zachowanie polegające na czyszczeniu przednich nóg przy pomocy nóg środkowych, często wyposażonych w specjalną „szczoteczkę” (penicillus) i pewne szczegóły użyłkowania skrzydła[3]. Użyłkowanie skrzydeł jest również jedną z ważnych cech służących do identyfikacji rodzin i rodzajów[6].
Na świecie znanych jest ponad 20 tys. gatunków pszczół[2], największą liczebność i różnorodność gatunkową grupa osiąga prawdopodobnie w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, w suchych regionach[3]. W Europie żyje ok. 2 tys. gatunków[2], w Polsce ok. 470[7] (zobacz też: żądłówki Polski).
Systematyka
Status pszczół jako dobrze wyodrębnionej, monofiletycznej grupy nie został podważony przez dotychczasowe badania taksonomiczne, jednak zarówno ich pozycja systematyczna w obrębie błonkówek, jak podział pszczół na niższe jednostki taksonomiczne, zmieniały się. Obecnie (2019) pszczoły podzielone są na 7 żyjących współcześnie rodzin[8]:
- lepiarkowate (Colletidae)
- pszczolinkowate (Andrenidae)
- smuklikowate (Halictidae)
- spójnicowate (Melittidae)
- miesierkowate (miesiarkowate) (Megachilidae)
- pszczołowate (Apidae)
- Stenotritidae
Przedstawiciele 6 pierwszych rodzin występują w Polsce[7], Stenotritidae to rodzina występująca wyłącznie w Australii[2].
Do nadrodziny Apoidea należą oprócz pszczół również grzebacze, dawniej grupowane w osobnej nadrodzinie, obecnie podobnie jak pszczoły podzielone na kilka rodzin w nadrodzinie Apoidea.
Pszczoły społeczne, samotne i pasożytnicze
Chociaż zdecydowaną większość pszczół stanowią gatunki samotne, niektóre wykształciły socjalny tryb życia[3]. Najbardziej znanym przykładem, i jednocześnie jednym z posiadających najbardziej rozbudowaną strukturę socjalną, jest pszczoła miodna. Oprócz gatunków prawdziwie społecznych, wśród pszczół można odnaleźć również niższe formy organizacji socjalnej (np. kiedy kilka samic składa jaja w jednym gnieździe i wspólnie opiekuje się potomstwem)[9]. Niektóre gatunki pszczół, np. trzmielce (Psithyrus) czy koczownice (Nomada), wykształciły pasożytniczy tryb życia i nie budują własnych gniazd, a ich potomstwo rozwija się w gniazdach gospodarzy – innych pszczół. Szacuje się, że w Polsce stanowią one 20–25% spośród gatunków pszczół[6].
Znaczenie w przyrodzie
Specjalizacja pszczół w kierunku żywienia się pyłkiem i nektarem powoduje, że są one ważnymi zapylaczami roślin kwiatowych[9][10]. Poszczególne gatunki różnią się przywiązaniem do taksonów roślin: pszczoły oligolektyczne ograniczają się do zbierania pyłku z jednego lub kilku rodzajów w obrębie tej samej rodziny roślin, pszczoły polilektyczne żerują na wielu różnych, niespokrewnionych gatunkach[10]. Poszczególne gatunki nie dają się zaklasyfikować zero-jedynkowo do jednej z tych dwóch grup, ale w naturze występuje spektrum od gatunków oligo- do polilektycznych, z różnymi stanami pośrednimi[2].
Przypisy
- ↑ Apoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j D. Michez i inni, Hymenoptera of Europe. 1, NAP Editions, ISBN 978-2-913688-34-6, OCLC 1128095413.
- ↑ a b c d e f Charles D. Michener, The bees of the world, wyd. 2nd ed, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2007, ISBN 978-1-4356-9259-6, OCLC 646769600.
- ↑ Fernando Barbosa Noll i inni, Food Collection and Maturation in the Necrophagous Stingless Bee, Trigona hypogea (Hymenoptera: Meliponinae), „Journal of the Kansas Entomological Society”, 69 (4), 1996, s. 287–293, ISSN 0022-8567, JSTOR: 25085725 [dostęp 2019-12-27].
- ↑ W. Celary, A Comparative Study on the Biology of Macropis fulvipes (Fabricius, 1804) and Macropis europaea Warncke, 1973 (Hymenoptera: Apoidea: Melittidae), „Folia Biologica (Kraków)”, 52 (1-2), 2004.
- ↑ a b W. Celary, S. Flaga, Pszczoły dziko żyjące (Hymenoptera: Apoidea: Apiformes) - klucz do rozpoznawania rodzin i rodzajów pszczół wraz z ich charakterystyką, 2015.
- ↑ a b T. Pawlikowski, Komputerowa lista pszczół (Hymenoptera: Apoidea) Polski. Część 1 (bez bibliografii o rozmieszczeniu). [online], 2001 [dostęp 2019-12-27].
- ↑ Apoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2019-12-27] (ang.).
- ↑ a b M. Borański, D. Teper, Atlas pospolitych gatunków pszczół Polski [online].
- ↑ a b S. Flaga, Rośliny pokarmowe pszczół samotnic, 2015.
Linki zewnętrzne
- Engel, M.S. Family-Group Names for Bees (Hymenoptera: Apoidea), American Museum Of Natural History, 2005 (pdf)
- McGinley, Ronald J. A Catalog and Review of Immature Apoidea (Hymenoptera). Smithsonian Contributions to Zoology, number 494, 1989 (pdf)
- Michener, C.D. The Bees of the World, The Johns Hopkins University Press, 2007
- Pawlikowski, T., Celary, W. Klucze do oznaczania owadów Polski, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Toruń, 2003. beebase.uni.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-01-18)]. (pdf)