Belgijska Partia Socjalistyczna

Parti Socialiste belge

Belgische Socialistische Partij

Państwo	Belgia
Data założenia	1945
Data rozwiązania	1978
Ideologia polityczna	socjaldemokracja
Poglądy gospodarcze	socjaldemokracja
Członkostwo międzynarodowe	Międzynarodówka Socjalistyczna
Młodzieżówka	Jong-Socialisten
Barwy	czerwień

Belgijska Partia Socjalistyczna (fr. Parti Socialiste belge PSB, nid. Belgische Socialistische Partij BSP) – belgijska partia polityczna działająca w latach 1945–1978. W 1978 roku podzieliła się na dwa ugrupowania flamandzką Partię Socjalistyczną i walońską Partię Socjalistyczną.

Historia

Geneza

Belgijska Partia Robotnicza

Poprzedniczką Partii Socjalistycznej była BPR, Belgijska Partia Robotnicza powstała w kwietniu 1885 roku. Większość uczestników nowej partii pochodziła z pierwszej Belgijskiej Partii Socjalistycznej (powstałej w 1879 roku). Program partii uchwalono w 1894 roku w Quarengnon. Partia w 1920 roku rozłamała się na dwa skrzydła, rewolucjoniści stanowiący mniejszość utworzyli Komunistyczną Partię Belgii, reformiści stanowiący większość kontynuowali działalność pod starą nazwą. Partia Robotnicza w dwudziestoleciu międzywojennym stała się jedną z głównych partii belgijskiej sceny politycznej. W wyborach parlamentarnych otrzymywała zazwyczaj jedną trzecią głosów, wraz z prawicą uczestniczyła kilka razy w koalicjach rządowych.

Po inwazji hitlerowców na Belgię w 1940 roku, przewodniczący Partii Robotniczej, Hendrik de Man, rozwiązał partię. Większość działaczy nie pogodziła się z decyzją o rozwiązaniu partii. W 1941 roku doszło do zjednoczenia kilku podziemnych grup socjalistów. W czerwcu 1945 roku po wyzwoleniu Belgii doszło do Zjazdu Zwycięstwa, na którym proklamowano powstanie Belgijskiej Partii Politycznej.

Początek działania partii, tworzenie struktur

Belgijska Partia Socjalistyczna formalnie założona została w czasie zjazdu socjalistów belgijskich w okresie od 9 do 11 czerwca 1945 roku. Jako punkt odniesienia przyjęto Deklarację zasad Belgijskiej Partii Robotniczej z 1894 roku. Struktura organizacyjna partii podkreślała podziały językowo-kulturalne społeczeństwa Belgii. Partia została podzielona na odrębne i autonomiczne organizacje działające na zasadzie federacji, partia składała się z walońskiej Partisocialiste belge i flamandzkiej Belgische Socialistische Partij. Status organizacji autonomicznych określał statut partii. Istniał parytet między frakcją frankofońską a flamandzką. Od 1971 roku partia miała dwóch równoległych współprzewodniczących jednego wywodzącego się z organizacji flamandzkiej, drugiego z walońskiej.

Po wyzwoleniu Belgii przez wojska alianckie powstał rząd jedności narodowej z udziałem partii lewicowych – Partii Robotniczej i komunistów. W okresie 1944–1947 BPS brała udział w pięciu (na siedem) rządach koalicyjnych. Po zakończeniu wojny wzmocniona została partyjna lewica. Prawica partyjna skompromitowana została decyzją o rozwiązaniu Partii Robotniczej w 1940 roku. Nastąpiło pewne zbliżenie do partii komunistycznej, szczególnie w latach 1944–1946. Nasiliły się tendencje antykapitalistyczne. Zjazd partii z 1945 roku zadeklarował możliwość rozmów z Partią Komunistyczną. Na skutek rozłamu w koalicji alianckiej i po napięciach związanych z wybuchem zimnej wojny, socjaliści belgijscy zerwali kontakty z tamtejszą partią komunistyczną. Partia Socjalistyczna przystąpiła do bloku antykomunistycznego. W marcu 1947 roku usunięto z rządu koalicyjnego ministrów wywodzących się z ruchu komunistycznego. BPS mówiła o „potrzebie obrony demokracji przed zagrożeniem ze strony komunistów”. Stopniowo większość zdobyła frakcja prawicowa socjalistów na czele z Paulem-Henri Spaakiem. Spaak był zwolennikiem kursu reformistycznego i akceptacji systemu kapitalistycznego.

Belgijska Partia Socjalistyczna wchłonęła dużą część elektoratu osłabionych komunistów (z 12,% głosów w 1946 do 3,5% w 1954). Na arenie międzynarodowej, socjaliści belgijscy sprawowali stanowiska ministrów spraw zagranicznych (z małymi przerwami od 1945 do 1966), uczestnicząc w utworzeniu NATO, socjaliści popierali politykę zimnowojenną rządów zachodnich i antykomunizm.

W latach 60. nastąpiła pewna zmiana akcentów zwana „zwrotem w lewo”. Przewodniczący Leo Collard tworząc hasło „zgromadzenia ludzi postępu” uwzględnił współpracę z Komunistyczną Partią Belgii. W lutym 1974 współprzewodniczący socjaldemokracji Andre Cools w otwartym liście do lidera komunistów Luisa van Geyta napisał o możliwej budowie frontu, w którym znaleźć się mogła również KPB. Pomysłowi temu przeciwni byli partyjni prawicowy. Zmiana strategii nastąpiła już w styczniu 1976 roku gdy Willy Claes na spotkaniu zachodnioeuropejskich socjalistów powiedział, że rozumie współpracę komunistów i socjalistów w Europie południowej ale nie akceptuje takiej współpracy w Belgii.

Pod koniec lat 60., do partii należało 216 tysięcy osób, a w 1977 już 260 tysięcy (ogólna liczba Belgów wynosiła wówczas blisko 10 milionów). W skład partii wchodziły także organizacje społeczne czy kulturalne które uznawały BPS za reprezentację polityczną swoich organizacji. Jedną z takich organizacji była centrala związkowa FGTB licząca wówczas milion członków, do BPS wchodziło również zrzeszenie spółdzielcze SGC.

W okresie 1974–1976 BPS przeszła do opozycji wobec chadeków. Karta doktrynalna partii z listopada 1974 roku powróciła do haseł rewolucji socjalistycznej. Program z 1974 roku odrzucał wszelkie formuł integracji z ustrojem kapitalistycznym. W 1977 roku socjaliści powrócili do koalicji rządowej z prawicą. W czerwcu powstał rząd chadecji, socjalistów i regionalistów, socjaliści dostali resort ekonomiczny, edukacji narodowej i spraw zagranicznych. Koalicja zahamowała politykę „zwrotu w lewo”, nastawiając kierownictwo na współpracę z chadekami.

Miejsce na scenie politycznej

BPS zajmowała pozycję zbliżoną do BPR. Była drugą z największych partii zaraz po Partii Społeczno-Chrześcijańskiej, Scena polityczna powojennej Belgii zdominowana była przez chadeków, socjalistów oraz liberałów z Partii Wolności i Postępu (do 1961 roku Partia Liberalna), trzy z najważniejszych partii tworzyły koalicje rządowe. Sytuacja zmieniła się po 1968 roku gdy zaostrzyły się spory między Flamandami i Walonami, wówczas sukces wyborczy odniosły partię regionalny; we Flandrii – Unia Ludowa, natomiast w Walonii – Zgromadzenie Walońskie. W Brukseli zwycięstwo odniósł Demokratyczny Front Frankofonów. Wybory te zmieniły na trwałe scenę polityczną kraju.

Na kilkanaście lat przed podziałem partii na dwie odrębne, BPS zanotował w wyborach spadek poparcia. W 1946 roku BPS zdobyła 31,6%, w 1954 – 37,3%, w 1965 – 28,3%, a w 1977 jedynie 26% poparcia (w prowincji Luksemburg zdobyła dodatkowe 0,6% wspólnie z ugrupowaniem Zgromadzenie Walońskie). W 1978 zwołano przedterminowe wybory. BPS straciła 4 mandaty parlamentarne, chadecy i liberałowie otrzymali natomiast większe poparcie. BPS zagroziła możliwość stania się partią regionalną Walonów, poparcie dla partii we Flandrii spadało sięgając w latach 70. od 24,54% (1971) do 22,42% (1977), stale rosło natomiast poparcie w Walonii gdzie w latach 70. sięgało one od 34,97% (1971) do 37,73% (1977). Spadek poparcia we Flandrii spowodowany był głównie konkurencją z Partią Społeczno-Chrześcijańską.

Głównym elektoratem partii była klasa robotnicza Flandrii (58% tamtejszego elektoratu) i Walonii (64,4% w całej Walonii, 34,% w Brukseli). Kolejną grupą zawodową byli urzędnicy – 16,8% w Walonii, we Flandrii 27%, a w Brukseli 34,8%. Kupcy i rzemieślnicy we Flandrii stanowią 12% poparcia BPS w Walonii natomiast 9,4%. Kadry administracyjno-kierownicze we Flandrii stanowiły 4,1% elektoratu, a w Walonii 5%. Szczegółowe dane nie były publikowane, notowany był wzrost poparcia urzędników i drobnej burżuazji.

Spadek poparcia przyczynił się do poszukiwania nowych koncepcji partii. BPS w latach 60. opracowała koncepcję „partii otwartej” dla wszystkich klas społecznych, już w 1945 roku na zmianie nazwy z „Robotniczej” na „Socjalistyczną” zaważyły tendencje partyjne; socjaliści nie adresowali już programu tylko dla robotników, ale także i do inteligencji. W maju 1969 roku przewodniczący Leo Collard ogłosił hasło „zgromadzenia ludzi postępu”. Hasło polegać miało na zjednoczeniu wszystkich grup akceptujących program socjalistów bez względu na ich światopogląd i przynależność klasową. BPS według nowej strategii miała być szerokim frontem demokratycznym i antykapitalistycznym. Polityka ta realizowana była szczególnie w latach 70. gdy partia dążyła w dużej mierze do przejęcia elektoratu klasy średniej i chrześcijańskiego socjalizmu. Główną siłą głosującą na BPS pozostali robotnicy, partia zdobyła niemal całe poparcie wśród robotników ze względu na m.in. słabe poparcie dla innych partii lewicowych w tym Komunistycznej Partii Belgii (w 1977 roku uzyskała tylko 2,71% głosów). Silniejsza pozycja w Walonii jest związana z silną pozycją Kościoła we Flandrii gdzie największe poparcie mieli chrześcijańscy demokraci. Skrzydło socjalistyczne z Flandrii zaliczane było do prawicowego skrzydła BPS.

Ideologia

BPS odwoływała się do Deklaracji zasad Partii Robotniczej z 1894 roku oraz Linii politycznej Partii z czerwca 1945 roku. Deklaracja zasad mówiła o wyzwoleniu ekonomicznym, moralnym i politycznym proletariatu. Miało ono nastąpić poprzez uspołecznienie środków produkcji i bogactw naturalnych. Obok elementów myśli marksistowskiej pojawiły się elementy reformizmu i solidaryzmu społecznego. Deklaracja partii mówiła o tym że nie walczy ona jedynie o wyzwoleniu klasy robotniczej lecz wszystkich uciśnionych, nie przywiązywano zbyt dużej wagi do spraw klasowych.

Linia polityczna wnosiła postulat zlikwidowania kapitalizmu, zniesienia klas społecznych i uspołecznienia. „Transformacja rewolucyjna” dokonana miała zostać jedynie przez respektowanie zasad demokracji i reformizmu.

Uchwała partii z 1959 roku postulowała budowę gospodarki mieszanej w której wiodącą rolę miał mieć kapitał prywatny i prywatni przedsiębiorcy. Idea ta nawiązywała do przedwojennych poglądów reformistów na czele z de Manem. W latach 60. prawica wewnątrzpartyjna dążyła do tego aby partia przyjęła doktrynę „adekwatną do współczesnego kapitalizmu”. Teoretykami nurtu neoreformistycznego popieranego przez prawicę partyjną byli m.in. Henri Simonet i Marc Janne. Reformiści postulowali tezy o „samoulepszaniu się kapitalizmu”. Henri Simonet określał kapitalizm w części krajów wysoko rozwiniętych jako neokapitalizm mający być wyższym stadium społeczeństwa kapitalistycznego.

Zjazd z 1974 roku odszedł nieco od postulatów reformistycznych idąc w kierunku lewicy („zwrot w lewo”). Spowodowane to było poniekąd przez sytuację państw Trzeciego Świata i ówczesny kryzys ekonomiczny państw kapitalistycznych. Przyjęto kart Dzisiejszy socjalizm w skład której wchodził rozdział Odrzucenie kapitalizmu; ostra krytyka kapitalizmu i eliminacja pojęcia „neokapitalizmu”. Cześć programu Ekonomika w służbie wszystkich mówił o transformacji kapitalizmu w kierunku socjalistycznym. Miało to się odbyć poprzez kontrolę robotniczą, globalną rolę planowania i transformację struktur ekonomicznych i społecznych. Realizacja prawdziwej równości poprzez słuszniejszy podział dochodu narodowego postulował; reformę systemu socjalnego który powinien zrównać uprawnienia pracowników fizycznych, umysłowych i tzw. niezależnych; nową politykę fiskalną m.in. zwiększenie podatku od dziedziczenia praw majątkowych. Istotną rolę zajmowała teoria samozarządzania.

Polityka zagraniczna

Program polityki zagranicznej zawarty w karcie Dzisiejszy socjalizm mówił o konieczności utrzymania pokoju, integracji z krajami Trzeciego Świata, zagadnienia ta miały być jednym z elementów walki o socjalizm. BPS popierała rolę ONZ. Postulowała przeprowadzenie procesu rozbrojenia i rozwiązywania antagonizmów między blokiem wschodnim a zachodnim. Partia odrzucała zarówno struktury państw demokracji ludowej i państw kapitalistycznych. Program z 1977 roku popierał ustalenia Aktu Końcowego KBWE oraz dialog w Helsinkach dotyczący ograniczenia zbrojeń w Europie. Partia opowiadała się za zamrożeniem wydatków rządu na wojsko, kontrolę cen broni, postulowała wyprowadzenie wojsk belgijskich z Niemiec Zachodnich. Socjaliści belgijscy podjęli rozmowy z partiami rządzącymi w państwach socjalistycznych i domagali się rozluźnienia stosunków zimnowojennych między blokami.

Priorytetem Partii Socjalistycznej była integracja Europy w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Partia poparła utworzenie i działanie Parlamentu Europejskiego. Partia uczestniczyła w pracach Międzynarodówki Socjalistycznej i dążyła do utworzenia „socjalistycznego programu europejskiego” i współpracy z pozostałymi partiami socjaldemokratycznymi Europy zachodniej. Uczestniczyła w utworzonej w grudniu 1976 roku Konfederacji Partii Socjalistycznych w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. BPS pod koniec lat działalności współpracowała szczególnie z Socjaldemokratyczną Partią Niemiec, holenderską Partią Pracy, Hiszpańską Socjalistyczną Partią Robotniczą oraz francuską Partią Socjalistyczną.

Dużą rolę w kierunku partii miały kraje Trzeciego Świata. Program z 1977 podkreślał konieczność współpracy i solidarności Belgii z państwami rozwijającymi się. Partia Socjalistyczna deklarowała, że zagospodaruje minimum jeden procent produktu globalnego państwa na udzielenie pomocy państwom rozwijającym się.

Struktury

Partia Socjalistyczna działa poprzez sekcje lokalne operujące na terenie gmin. Sekcje te wchodzą w skład 29 federacji okręgowych (14 flamandzkich, 14 walońskich i 1 dla Brukseli). Federacje wybierały delegatów którzy brali udział w Zjeździe Krajowym BPS. Zjazd ten powoływany był co najmniej raz w roku. Organem centralnym było Biuro partii, wybierane przez Zjazd do dwa lata. W skład Biura wchodzili dwaj współprzewodniczący – jeden z nich reprezentował Walonię, a drugi Flandrię, sekretarz i 24 członków (parytet Walonów i Flamandów). Pomiędzy Zjazdami Krajowymi partii obradowała Rada Generalna. Komitet Centralny składający się z grupy parlamentarnej, kierownictwa federacji i delegatów federacji, zwoływany był najczęściej raz w roku. Federacje Walonów i Flamandów organizowały także własne, oddzielne zjazdy.

W skład kierownictw federacji i sekcji uczestniczyć musiało 15% młodzieży. Z partią związane był stowarzyszenia takie jak Krajowy Ruch Kobiet Socjalistek, grupujący szesnaście różnych organizacji Konfederacja Młodzieży Socjalistycznej, stowarzyszenie „La Generale ouvriere” i Socjalistyczny Instytut Kadr Młodzieżowych.

Organem BPS był dziennik „Le Peuple” i miesięcznik „Socialisme”.