Przejdź do zawartości

Perła

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Ten artykuł dotyczy wytworów małżów. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Diadem Stefanii de Beauharnais
Naszyjnik z naturalną różową perłą wytworzoną przez ślimaka morskiego skrzydelnika wielkiego

Perły naturalne lub perły prawdziwe – lśniące wytwory powstające przypadkowo w płaszczu pewnych gatunków dziko żyjących małży słono- lub słodkowodnych i sporadycznie także niektórych ślimaków morskich, stosowane w jubilerstwie i klasyfikowane jako naturalne kamienie jubilerskie pochodzenia organicznego – zwierzęcego. Perły naturalne, czyli powstałe bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka, są bardzo rzadkie, dlatego na rynku jubilerskim wykorzystywane są przede wszystkim perły hodowane i imitacje pereł.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa „perła” pochodzi od łacińskiego słowa perula[1], które z kolei prawdopodobnie pochodzi od łacińskiego wyrazu pirum (gruszka), wskazującego na gruszkowaty kształt pereł, który później przeistoczył się w perum i zapoczątkował średniowiecznołacińskie zdrobnienie perula (mała gruszka)[2]. W klasycznej łacinie perły nazywano unio lub z greckiego margarita[3][4]. Pliniusz Starszy wyjaśnił pochodzenie nazwy unio tym, że każda perła była unikatowa, wszystkie były inne. Dodatkowo wyraźnie rozdzielił znaczenie obu słów, nazywając duże, okrągłe, piękne perły margaritae, a te małe o nieregularnym kształcie unio. Ammianus Marcellinus twierdził, że perły były nazywane uniones, ponieważ najlepsze były znajdowane pojedynczo w muszli, zaś wg Solinusa zawsze były znajdowane jako pojedyncze egzemplarze. Claudius Salmasius widział pochodzenie wyrazu unio w onion (cebula), która zawsze wyrastała z pojedynczej bulwy. W 1634 roku w angielskim przekładzie dzieła Pliniusza Starszego Philemon Holland użył słowa pearl (perła) jako ekwiwalentu dla margarita i unio włącznie[5].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Łowienie perłopławów w Zatoce Perskiej: łodzie, nurkowie i sprzęt na drzeworycie z 1881 roku
Perłopławy na pokładzie statku w wodach Indonezji, 1931 rok
Fath Ali Szah Kadżar; korona, płaszcz, miecz i dywan ozdobione perłami
Połączenie turbanu i korony, Nepal, XIX wiek
Diadem cesarzowej Eugenii

Perły były cenione nie tylko w Europie, ale także m.in. w Meksyku od przynajmniej 8500 lat, regionie Zatoki Perskiej od co najmniej 8000 lat i przez australijskich Aborygenów od najmniej 2000 lat[6].

Powiada się, że jednym z motywów, dla którego Juliusz Cezar, wielki miłośnik pereł, dokonał inwazji terenów dzisiejszej Wielkiej Brytanii, było uzyskanie dostępu do szkockich rzek, w których poławiano małże w celu pozyskania pereł słodkowodnych. Juliusz Cezar wydał także zarządzenie, zgodnie z którym perły mogły nosić jedynie kobiety powyżej pewnej rangi społecznej[6].

Najstarszy perłowy naszyjnik, znaleziony przez archeologów, liczący 216 pereł i datowany na nie później niż 4 wiek przed naszą erą, pochodził z Suzy[6].

Przez cały okres średniowiecza, a zwłaszcza wraz z nadejściem renesansu w Europie, perły były drogocennym i trudno dostępnym towarem[6]. Istniał więc pobyt na ich imitacje. Recepturę imitacji pereł opracował w 1480 roku Leonardo da Vinci: drobne perły należało rozpuścić w odpowiedniej ilości soku z cytryny, aby otrzymać konsystencję pasty, po czym wysuszyć, a uzyskany proszek wymieszać z białkiem jaja, który odgrywał rolę środka wiążącego, uformować „perły” i na końcu wypolerować, aby wzmocnić połysk[6].

Dzięki odkryciu na początku XVI wieku Nowego Świata do Europy przywożono statkami olbrzymie ilości pereł z łowisk wokół obu Ameryk, co diametralnie zwiększyło podaż pereł na rynku europejskim. Perły stały się powszechnie noszonymi klejnotami przez członków rodzin królewskich[6].

Oprócz pereł słonowodnych, na perły poławiano także perłorodne małże słodkowodne, aczkolwiek perły słonowodne były preferowane na całym świecie[6]. W XVI i XVII wieku w Polsce na Dolnym Śląsku odławiano małżę perłoródkę rzeczną, bytującą w sudeckich rzekach i potokach[7], w celu pozyskiwania z niej pereł[8]. W Miłoszowie, Pobiednej i Leduchowie działały szlifiernie pereł, w których obrabiano (czyszczono i polerowano[7]) zebrane perły[8]. Skorupy muszli mielono. Ich proszek był w owych czasach medykamentem na oparzenia[7]. Perłoródka rzeczna już w latach 30. XX wieku najprawdopodobniej wyginęła na terenie Dolnego Śląska[8]. Do jej wyginięcia przyczynił się m.in. rabunkowy połów, który odbywał się także w celach konsumpcyjnych oraz jako pasza dla trzody chlewnej[7].

Przez następne wieki naturalne perły niezmiennie uchodziły za symbol władzy, bogactwa i mody[6]. W XIX wieku nie tylko członkowie rodzin królewskich, ale także elita i burżuazja kupowała biżuterię z perłami do ozdabiana kobiecych dekoltów, co skutkowało wzrostem popytu i ceny[6]. Wielką miłośniczką pereł była cesarzowa francuska Eugenia. W dniu ślubu nosiła kilka sznurów pereł, pomimo że panowało przekonanie, że zakładanie pereł na ślub może przynieść pecha[6].

Handel naturalnymi perłami zaczął się załamywać w okresie międzywojennym. Dodatkowo w latach 20. XX wieku na rynku pojawiły się w dużych ilościach perły hodowane[6]. Wielki kryzys gospodarczy w latach 1929–1933 i II wojna światowa w latach 1939–1945 również miały wpływ na sprzedaż luksusowych rzeczy, w tym naturalnych pereł[6]. W latach 20. XX wieku w Stanach Zjednoczonych działało ponad 300 sprzedawców naturalnych pereł. W latach 50. XX wieku zaledwie sześciu. W 1985 roku już żaden przedsiębiorca nie trudnił się sprzedażą naturalnych pereł[6]. Brak podaży i popytu doprowadził ostatecznie do zaniku handlu perłami naturalnymi[9].

Od lat 50. XX wieku[9] biżuteria z perłami dostępna w powszechnym obrocie jest wykonywana z pereł hodowanych. Nowe egzemplarze pereł naturalnych są głównie efektem przypadkowego znalezienia przez rybaków trudniących się poławianiem małży w celach konsumpcyjnych[10]. Perły hodowane, dostępne w przystępnej cenie, zaspokoiły marzenia kobiet z niższych klas społecznych o ich posiadaniu. Noszenie pereł spopularyzowały m.in. Grace Kelly, Marylin Monroe, Audrey Hepburn i Jacqueline Kennedy[6].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

W czasach starożytnych perły słonowodne pochodziły głównie z Zatoki Perskiej i Zatoki Mannar, a zbiory były marne[6]. Przez tysiące lat aż do końca II wojny światowej, kiedy praca przy wydobywaniu ropy naftowej zastąpiła trudnienie się poławianiem pereł, Zatoka Perska z centrum położonym na wyspie Bahrain, dostarczała większość pereł słonowodnych na świecie[9]. Inne łowiska perłopławów znajdowały się po pacyficznej (zachodniej) stronie u wybrzeży Meksyku, w Zatoce Kalifornijskiej, na północno-zachodnim wybrzeżu Australii[11] oraz wokół japońskich wysepek i zatok[11]. Poławianiem perłopławów w wodach u wybrzeży japońskich zajmowały się młode kobiety nazywane ama, które obecnie wykonują głównie pokazy dla turystów[11].

Natomiast perły słodkowodne były poławiane w rzekach m.in. w Chinach, Szkocji, Europie Środkowej[6], Stanach Zjednoczonych i na terenie Rosji[11].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie zdecydowana większość naturalnych pereł na rynku pochodzi z odzysku lub z dawnych zapasów[6]. Zatoka Perska jest współcześnie jednym z ostatnich miejsc na świecie, gdzie odbywa się połów małży perłorodnych, choć głównie jako hobby[6]. Cena pereł naturalnych jest kilkanaście do kilkudziesięciu razy większa od ceny pereł hodowanych[10]. W przeciwieństwie do pereł hodowanych, których cena odsprzedaży jest bardzo niska, naturalne perły o wystarczającej jakości zachowują wartość na rynku wtórnym m.in. ze względu na swoją rzadkość[6]. W XXI wieku perły naturalne odzyskały popularność[6]. Istotną kwestią w handlu perłami i wyzwaniem dla gemmologów stała się konieczność nieinwazyjnego odróżniania pereł prawdziwych od hodowanych i imitacji. Szczególną trudność w identyfikacji nastręczają perły hodowane bez jądra oraz perły hodowane z jądrem z masy perłowej. Do badania wykorzystuje się m.in. radiografię rentgenowską, mikrotomografię, a nawet profilowanie DNA[6]. Naturalna perła jest na wskroś, całkowicie zrobiona z masy perłowej, podczas gdy perła hodowana to najczęściej koralik z muszli (tzw. jądro, nucleus) jedynie otoczony bardzo cienką warstwą masy perłowej[9]. Tysiące muszli perłopławów muszą zostać wyłowione i otwarte, aby zebrać zaledwie garść naturalnych pereł, z których większość nie będzie miała ładnego koloru, ani nie będzie miała okrągłego kształtu[9]. Zbieranie pasujących do siebie naturalnych pereł na naszyjnik trwało wiele lat[9].

Perły są miękkie (przeciętnie 3,5 w dziesięciostopniowej skali twardości Mohsa) i porowate. Mogą łatwo ulec uszkodzeniu w wyniku mechanicznego ścierania, kontaktu z wodą, mydłem, kosmetykami, a nawet potem[12]. Perły mogą być różnej wielkości i mieć najróżniejsze kształty[6]. Nie wymagają cięcia ani szlifowania[6], bo charakteryzują się naturalnym połyskiem[6], który zawdzięczają masie perłowej[13]. Perły są lekkie. Ich cena zależy od wagi i wzrasta kwadratowo w przypadku pereł o tej samej jakości, ale różniących się wagą[12]. Perły dzieli się na słonowodne i słodkowodne[1]. Naturalne perły słodkowodne, wytwarzane przez różne gatunki małż żyjących w rzekach czy potokach, charakteryzują się przytłumionym połyskiem w porównaniu do pereł słonowodnych i mniejszą wartością komercyjną[11]. Dawniej perły były uważane za symbol zamożności i cenione za podkreślanie piękna ludzkiej skóry[12]. W wielu kulturach perły uchodziły za jeden z najbardziej szlachetnych kamieni[6].

Powstawanie

[edytuj | edytuj kod]
Muszla Pinctada margaritifera z naturalną perłą

Naturalne perły są przypadkowymi wytworami dzikich małży (perłopławów z rodzajów Pteria i Pinctada), rzadziej ślimaków czy innych mięczaków, żyjących w ciepłych oceanach[12]. Powstanie perły jest w naturze zjawiskiem niezwykle rzadkim[10]. Częstość znajdowania pereł w poławianych dzikich małżach zależy od gatunku i w skrajnych przypadkach konieczne jest złowienie kilku tysięcy małży, aby w jednej z nich znaleźć pojedynczą perłę[10].

Perły czasami znajdowane w jadalnych ostrygach czy rzecznych małżach mają mniejszą wartość jubilerską w porównaniu do najwyższej jakości pereł, które są wytwarzane przez słonowodne perłopławy z rodzaju Pinctada[12].

Przez wieki uczeni starali się poznać pochodzenie i mechanizm powstawania pereł. We wczesnych wyjaśnieniach tłumaczono powstawanie pereł wnikaniem łez Boga lub anioła czy rosy niebiańskiej albo przejściem przez ciało małży pioruna[6]. Później naukowcy opracowali różne teorie, w których za powstawanie pereł były odpowiedzialne: ziarno piasku, jaja skorupiaków, choroby, pasożyty[6]. Teoria powstawania pereł za sprawą ziarna piasku została w dużej mierze odrzucona[11].

Według teorii o udziale pasożytów w powstawaniu pereł – pasożyt (np. niektóre gatunki wieloszczetów, świdrakowatych, gąbek) przewierca się przez muszlę małży[14], wywołując podrażnienie lub stan zapalny[11]. Zaatakowana małża uruchamia mechanizmy obronne. Wykorzystuje komórki wydzielnicze znajdujące się w płaszczu i mające zdolność wydzielania masy perłowej do utworzenia bariery. Ciało obce zostaje pokryte kolejnymi warstwami masy perłowej i „zamienione” w naturalną perłę[14]. Przykładowo, perłopław Pinctada mazatlanica może wydzielać 3-4 koncentrycznych warstw masy perłowej o średniej grubości 1 mikrona dziennie[14]. Perłopław potrzebuje więc przynajmniej dwóch lat, aby powstała perła o wielkości 3-5 mm[14]. Tylko nieliczne perły powstałe w naturalny sposób osiągają spore rozmiary (≥ 8 mm) i charakteryzują się wysoką jakością jubilerską[14]. Proces otaczania cieniutkimi warstwami masy perłowej może trwać nawet do 7 lat[11].

Według innej, zbliżonej, teorii naturalna perła powstaje, gdy dojdzie do uszkodzenia płaszcza[a] młodego perłopławu na krawędzi muszli (np. przez ugryzienie jakiegoś zwierzęcia), w wyniku którego jego zewnętrzne komórki, posiadające zdolność do wydzielania węglanu wapnia i zawsze aktywnie go produkujące, przedostaną się do warstwy głębiej położonej tkanki łącznej, gdzie następnie rozrastają się i tworzą „woreczek perłowy” (ang. pearl sac), w którym dochodzi do akumulacji węglanu wapniowego i po upływie pewnego czasu do utworzenia perły[15].

Najpierw bardzo młode komórki tkanki płaszcza wydzielają cienką warstwę materii organicznej – konchioliny. Następnie te same komórki, realizując program genetyczny, wydzielają węglan wapnia z mniejszymi ilościami konchioliny, przy czym młodsze komórki płaszcza formują kalcyt w równoległej pryzmatycznej orientacji, a starsze komórki płaszcza wytwarzają tabliczkowe kryształy aragonitu tworząc masę perłową[15].

Odkrycie w XIX wieku roli, którą pełni płaszcz w powstawaniu pereł, pozwoliło w XX wieku na rozpoczęcie hodowli perłorodnych małży i produkcję pereł hodowanych[6]. Procedura polega na umieszczeniu okrągłego koralika, nazywanego jądrem lub rdzeniem, zrobionego z muszli pokrytej macicą perłową, najczęściej z muszli małży wyławianych z rzeki Missisipi, razem z małym kawałkiem tkanki płaszcza tzw. „przeszczepu”, we wnętrzu gonady perłopławu[14] lub w jego płaszczu[15]. Po kilku dniach kawałek przeszczepionej tkanki płaszcza ulega częściowej degeneracji, zaś dookoła koralika wyrastają komórki tkanki nabłonkowej, które mają zdolność wydzielania masy perłowej i wkrótce zaczną ją wydzielać, co będzie prowadzić do powstania perły hodowanej[14].

Współcześnie perły hodowane zdominowały światowy rynek pereł, podczas gdy perły naturalne wypełniają jedynie niszę rynkową[6].

Blister

[edytuj | edytuj kod]

Oprócz luźnych naturalnych pereł, powstających między tkankami płaszcza i zwykle zaokrąglonych z kształtu[11], w perłopławie może też powstać perła przyrośnięta do pokrytej masą perłową wewnętrznej strony muszli. Tego typu perłę określa się nazwą (ang.) blister. Perły blister mogą też tworzyć się w sposób zarówno zamierzony, jaki i niezamierzony w przypadku pereł hodowanych[16]. Perła blister ma kształt półkulisty albo w 3/4 częściach kulisty i trzeba ją wyciąć z muszli. Miejsce, którym perła była zrośnięta z muszlą nie jest pokryte masą perłową. W jubilerstwie miejsce to wygładza się i tak oprawia, aby było niewidoczne albo w celu zamaskowania przykleja się w to miejsce kawałek masy perłowej[11]

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Perły zbudowane są z tego samego materiału, co wewnętrzna strona muszli, czyli masy perłowej[12].

Materiał ten ma budowę koncentryczno-warstwową, złożoną z drobnych płytek aragonitu i kryształów kalcytu spojonych konchioliną[17]. Kolejne warstwy odkładają się wokół zarodka (jądra)[1].

Przekrój naturalnej perły na poziomie submikroskopowym uwidacznia, że jej wnętrze jest bogate w konchiolinę i ma strukturę kolumnową złożoną z graniastosłupów kalcytu. Część zewnętrzna składa się z drobnych koncentrycznych pierścieni i jest zrobiona z masy perłowej, czyli aragonitu w postaci kryształów tabletkowych i małej ilości konchioliny[15].

Kształt

[edytuj | edytuj kod]

Perły mogą mieć najróżniejsze kształty[6]. Na kształt perły ma duży wpływ kształt i wielkość muszli perłopława oraz położenie perły we wnętrzu muszli, zaś mniejszy funkcjonowanie małża[1].

Wśród pereł wyróżnia się kształt kulisty, półkulisty (np. gruszka, kropla, jajo, owaloida, jednostronnie spłaszczony, beczułkowaty), barokowy (czworaczek, dzbanek, grzybek, kocia główka, serce, ślimak) i półbarokowy[1].

Najdroższe naturalne perły mają kształt idealnie kulisty[12]. Niestety perfekcyjnie okrągłe perły nie są najbardziej powszechne. Większość pereł ma mniejsze lub większe zniekształcenia[18]. Perły w kształcie łzy są wykorzystywane w kolczykach i wisiorkach. Perły barokowe, czyli o kształtach nieregularnych, stosuje się w pierścionkach i broszkach[12]. W jubilerstwie wykorzystywane są także perły półkuliste, powstałe w formie bąbla po wewnętrznej stronie muszli, oraz bardzo drobne perełki („ziarenka”), które dodatkowo są używane do wyszywania[12].

Wielkość

[edytuj | edytuj kod]

Wielkość perły zależy od wielkości muszli, czasu życia małża i szybkości jego wzrostu, z którą powiązana jest ilość i prędkość odkładania masy perłowej[1]. Średnica naturalnych pereł kulistych waha się przeważnie między 2 do 9 milimetrów[1]. Dłuższa oś pereł-baroków może dochodzić do 5 cm[1].

Barwa

[edytuj | edytuj kod]

Barwa perły w przekroju poprzecznym jest niejednorodna, bo poszczególne warstwy różnią się między sobą odcieniem i połyskiem[19].

Ostateczna barwa danej perły zależy od jej barwy podstawowej oraz od dwóch efektów świetlnych nazwanych „orient” i „overton”, które modyfikują barwę podstawową masy perłowej[20]. Ponadto perły mogą być przeświecające aż do nieprzezroczystych[19].

Barwa podstawowa perły czyli barwa masy perłowej zależy od ilościowego stosunku aragonitu do konchioliny oraz od sposobu rozmieszczenia konchioliny w masie perły. Barwa perły staje się ciemniejsza wraz ze wzrostem ilości konchioliny, zwłaszcza w warstwach zewnętrznych[20]. Najczęstszymi barwami podstawowymi pereł słonowodnych są: biała, różowa, niebieska, zielona, fioletowa, żółta, czerwona, brunatna, szara i czarna. Najczęstszymi barwami podstawowymi pereł słodkowodnych są: biała, szara, jasnobrązowa, zielonkawa i czerwonawa[20].

Efekty świetlne („orient” i „overton”) zmieniają barwę podstawową danej perły przez zjawiska wywoływane dyfrakcją i interferencją światła[20]. Pod pojęciem „orient” rozumie się delikatną, zazwyczaj punktową, grę barw o różnym stopniu nasycenia barwą różową[20]. Pod pojęciem „overton” rozumie się dodatkowe połyskliwe odcienie różnych barw (zazwyczaj różowej, niebieskiej, zielonej i fioletowo-czerwonawej)[20].

Wszystkie perły mają barwę podstawową, ale tylko niektóre przejawiają „orient” lub „overton”, albo oba efekty optyczne jednocześnie[21].

Biorąc pod uwagę barwę podstawową i efekty optyczne wśród pereł można wyróżnić[20]:

  • różowe w odcieniach od bladoróżowych do różowo-czerwonych i różowym „overtonie”, niekiedy także niebieskim i zielonym
  • kremowe w odcieniach od biało-kremowej do kremowo-żółtej i różowym „oriencie” albo różowym i zielonawym „overtonie”
  • srebrne (barwa podstawowa biała do szarej z różowym „orientem”)
  • złote (barwa podstawowa żółta z różowym „orientem”)
  • czarne (barwa podstawowa czarna, czarnoszara, brunatnawa, purpurowoczarna, fioletowoczarna, ciemnoniebieska, ciemnozielona połączona z zielonym lub zielononiebieskim „overtonie”)
  • niebieskie (barwa podstawowa ciemnoniebieska do szaroniebieskiej oraz intensywnie zielony, zielony i różowy „overton”)
  • zielone (barwa podstawowa szarozielona do zielononiebieskiej i zielony „overton”)
  • brunatne (barwa podstawowa ciemnobrązowa, „overton” może być różowo-purpurowy, zielony lub fioletowy).

Właściwości

[edytuj | edytuj kod]

Waloryzowanie

[edytuj | edytuj kod]

Na ogół perły nie wymagają poprawiania wyglądu. W przypadku pereł przeznaczonych na korale obróbka ogranicza się do precyzyjnego wywiercenia otworów. W celu poprawy wyglądu niektórych pereł praktykuje się złuszczanie najbardziej zewnętrznej warstwy[17]. Ciemne, mało efektowne perły są rutynowo wybielane. Przez barwienie przypowierzchniowej warstwy perłom może zostać nadany pożądany kolor. Perły zabarwione na czarno mogą wraz z upływem czasu płowieć. O ile wybielanie pereł jest niewykrywalne, to perły sztucznie zabarwione można poznać po obserwacji profilu przewierconego otworu lub wykonać prosty test z wacikiem nasączonym acetonem (powierzchnia ulega uszkodzeniu!). Naturalne czarne perły można odróżnić od barwionych czarnych pereł przez zjawisko fluorescencji, które występuje jedynie u pereł czarnych z natury[24].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

W jubilerstwie perły służą do wyrobu naszyjników, diademów, brosz, kolii, wisiorków, kolczyków, pierścionków, zapinek, szpil; do ozdoby insygniów władzy, szat liturgicznych, strojów, przedmiotów kultu i przedmiotów codziennego użytku[1].

Przy ocenie pereł bierze się po uwagę siedem czynników: wielkość, kształt, kolor, połyskliwość, jakość powierzchni, jakość masy perłowej oraz dopasowanie w przypadku kolczyków, kolii czy innej biżuterii z więcej niż jedną perłą[21].

Perły są też składnikiem tzw. „leków perłowych”, czyli różnych eliksirów, których głównym składnikiem jest sproszkowana lub rozpuszczona perła[1]. Również w przeszłości perły, zmiażdżone i podane w occie lub winie, były używane jako lekarstwo[12].

Starzenie

[edytuj | edytuj kod]

Perły podlegają procesowi starzenia[19]. Starzenie się pereł wynika z rozkładu konchioliny pod wpływem temperatury, wilgotności i zmian pH[22]. W skutek starzenia się perły stają się matowe, tracą połysk i przyjmują szaroczarne zabarwienie[19], łuszczą się[22]. Dochodzi do destrukcji najpierw powierzchniowych, a następnie głębszych warstw w perle[22]. Negatywne zmiany w wyglądzie pereł mogą być widoczne już po kilku czy kilkunastu latach. Do całkowitego rozpadu perły dochodzi przeważnie po upływie kilkuset lat[22]. Istotny wpływ na proces starzenia się mają warunki przechowywania[22].

Pielęgnacja pereł

[edytuj | edytuj kod]

Perły można delikatnie i ostrożnie umyć letnią wodą z mydłem[25]. Po umyciu należy w stanie rozłożonym pozwolić wyschnąć nici, na którą zostały nanizane[26]. Czyszczenie pereł ultradźwiękami lub parą wodną jest zabronione[22].

Należy unikać kontaktu pereł z podwyższoną temperaturą, środkami chemicznymi (szczególnie kwasami[22], środkami do czyszczenia, chlorem, wybielaczami[27]), kosmetykami (w tym perfumami[22], lakierem do włosów[27]) i potem[25]. Perły są odporne na światło[22], jednak nie wolno wystawiać ich na długotrwałe działanie silnego światła czy suchego ciepła[27].

Perły trzeba też chronić przed zarysowaniem, np. ostrymi krawędziami metalowych części biżuterii[26].

Aby zachować piękno pereł, należy obchodzić się z nimi ostrożnie i często je nosić[27]. Kondycja pereł może poprawiać się wraz z noszeniem, gdyż naturalne oleje wydzielane przez ludzką skórę mogą z czasem zwiększyć połysk i wzmocnić barwę. Noszenie pomaga również utrzymać perły w stanie nawilżonym, zapobiegając wysychaniu i pękaniu ich delikatnej powierzchni[28].

Perły trzeba przechowywać osobno w zamszowym lub jedwabnym woreczku, umieszczonym w wyścielanym pudełku[27]. Sprzedawcy pereł często przechowują je owinięte w kawałek naturalnego jedwabiu[29]. Nigdy nie wolno przechowywać pereł w wacie. Wata pochłania wilgoć z pereł i mogą pojawić się pęknięcia[29].

Słynne perły

[edytuj | edytuj kod]
  • Peregrina – tak nazwana perła jest uważana przez ekspertów za najpiękniejszą na świecie. Waży 223,8 granów. Została wg przekazów znaleziona w XVI wieku w wodach u wybrzeży Panamy przez czarnoskórego niewolnika, który wg przekazów w zamian za nią otrzymał wolność. Perła Peregrina była w posiadaniu różnych europejskich rodzin królewskich. Jej właścicielką była także aktorka Elizabeth Taylor[12]. W 2011 roku Peregrina została sprzedana na aukcji w domu aukcyjnym Christie’s za rekordową kwotę 11 842 500 dolarów[29].
  • Pelegrina – mniejsza od perły Peregriny, ważąca 133,16 granów, również gruszkowatego kształtu, rzekomo także znaleziona przez afrykańskiego niewolnika w wodach Zatoki Panamskiej w XVI wieku[30].
  • Klejnot Canninga – wisiorek o rozmiarach: długość 10,5 cm, szerokość 6,5 cm i grubość 1,6 cm, przedstawiający Trytona z mieczem i tarczą, którego tors stanowi półkulista perła o nieregularnym kształcie. Ozdobiony dodatkowymi trzema perłami barokowymi, diamentami i indyjskimi rubinami; złoto i emalia. Najprawdopodobniej wykonany w Europie w latach 1850-1860. Przypisywany Benvenuto Cellininiemu[31].
  • Korona Rudolfa II Habsburga – osobista korona wykonana w 1602 roku i zachowana po jego śmierci w 1612 roku; dekorowana drogimi kamieniami, perłami i emalią; dzieło złotnika Jana Vermeyena z Antwerpii[32].
  • Perła palatynacka (niem. Pfälzische Perle) – unikat w skali światowej i kuriozum biologiczne. Niezwykłość tej perły polega na tym, że jest ona w części biała z typowym połyskiem perłowym, a w części zupełnie czarna (w formie czarnej czapeczki). Perła ma kształt gruszkowaty, wielkość 12/13 mm i waży 12 karatów. W 1794 roku została na zlecenie Karola IV Teodora oprawiona przez złotnika z Norymbergi, Caspara Mayra, między trzema złotymi wężami o rubinowych oczach, umieszczonymi na cokole, którego liście i kwiaty zostały bogato ozdobione diamentami. Jest przechowywana w skarbcu książąt i królów Bawarii w Monachium. Badania rentgenowskie potwierdziły jej autentyczność[33].
  • Perła z Filipin[34] – olbrzymia perła okrzyknięta przez media w 2016 roku największą do tej pory znalezioną perłą[35], okazała się po przeprowadzeniu badań perłą fałszywą[36]. Gigantyczna „perła” została wycięta z masywnej i grubej muszli małży z rodzaju Tridacna, żyjącej wzdłuż płytkich przybrzeżnych wód w rejonie Indo-Pacyfiku, której średnica dochodzi do 110 cm[36]. Fałszywa monstrualna perła ważyła 34 kilogramy, mierzła 67 cm długości i 30 cm szerokości[35]. Została wystawiona w ratuszu w Puerto Princesa jako atrakcja turystyczna[35]. W obiegu znajdują się inne egzemplarze gigantycznych fałszywych pereł[36].

W literaturze i sztuce

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Cytaty w Wikicytatach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Płaszcz jest częścią ciała perłopławu, znajdującą się wewnątrz muszli i wyściela obie jej połowy. Zewnętrzna warstwa komórek nabłonkowych płaszcza ma zdolność wydzielania węglanu wapnia w różnych odmianach mineralnych i kształtach geometrycznych, charakterystycznych dla danego gatunku[15] i w normalnych warunkach jest odpowiedzialna za budowę i wzrost muszli[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Łapot 2000 ↓, s. 254.
  2. ↑ C.J. Robb. Ecclesiastical and Classical Pearls. „The Gemmologist, Original Journal of Gemmology”. 25, s. 151, 1956. Londyn: N.A.G. Press Limited. 
  3. ↑ „Książka: miesięcznik poświęcony krytyce i bibliografii polskiej”, s. 426, 1906. Warszawa: E. Wende. 
  4. ↑ Adam Kryński. „Prace Filologiczne”. 7, s. 130, 1909. E. Wende. 
  5. ↑ „Notes and Queries A medium of inter communication for literary men, artists, antiquaries, genealogists, etc.”. 17 numer 166, s. 19, I 1853. Londyn: John Bell. 
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad Akitsugu Sato, Laurent E. Cartier. The value of pearls - a Historical Review and Current Trends. „Gemguide”, s. 1, V/VI 2022. Swiss Gemmological Institute SSEF, Basel, Switzerland. 
  7. ↑ a b c d Paulina Gadomska: Perły pożądane przez bogatych i złodziei. Zgorzelec Nasze Miasto, 2022. [dostęp 2024-09-29]. (pol.).
  8. ↑ a b c Katarzyna i Tadeusz Zając: [https://web.archive.org/web/20120324074355/http://www.iop.krakow.pl/margaritifera/pdf/PlanOchronyPerlorodki.pdf Plan ochrony Plan ochrony perłoródki rzecznej w Polsce (str. 7)]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2007 Kraków. [dostęp 2024-09-29]. (pol.).
  9. ↑ a b c d e f Fred Ward. The Pearl. „National Geographic”. 168 numer 2, s. 195, 198, 200, 1985. National Geographic Society. 
  10. ↑ a b c d e Piotr Denejko: Perły naturalne i hodowane. Gemlord, 2023. [dostęp 2024-09-30]. (pol.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j Peter G. Read: Gemmology. Cambrige University Press: Butterworth- Heinemann, 1991, s. 256, 257, 258. ISBN 0-7506-1066-2.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Joan Hunter. Birthstones of May and June. Pearl, a lustrous organic gem. „The Living Museum”. 38 nr 3, s. 388, 389, 1976. Illinois State Museum. 
  13. ↑ Gabriela Farfan i Abigail Eisenstadt: The True Story Behind How Pearls Are Made. Smithsonian's National Museum of Natural History, 2021. [dostęp 2024-09-27]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g Hubert Bari i David Lam Pearls (na podstawie książki): How Natural Pearls are Really Created: From the Myth of the Grain of Sand to the reality of the Pearl Sac Theory. Perlaz del Mar Cortez. [dostęp 2024-09-25]. (ang.).
  15. ↑ a b c d e H.A. Hänni: Natural pearls and cultured pearls: A basic concept and its variation (w) The Australian Gemmologist, 2012, vol. 24 numer 11+ strony 259, 261 i 266. Swiss Gemmological Institute, 2018. [dostęp 2024-09-26]. (ang.).
  16. ↑ Piotr Denejko: Perła blister. Gemlord, 2019. [dostęp 2024-10-05]. (pol.).
  17. ↑ a b Łapot 2000 ↓, s. 253.
  18. ↑ E.H. Rutland: An Introduction to the World's Gemstones. Country Life Books, 1974, s. 102. ISBN 978-0-600-33925-0.
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Łapot 2000 ↓, s. 256.
  20. ↑ a b c d e f g Łapot 2000 ↓, s. 255.
  21. ↑ a b Pearl Quality Factors. Gemological Institute of America. [dostęp 2024-09-24]. (ang.).
  22. ↑ a b c d e f g h i j Łapot 2000 ↓, s. 258.
  23. ↑ Krystyna Wołkowicz: Perły. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, 2015. [dostęp 2024-09-21]. (pol.).
  24. ↑ Łapot 2000 ↓, s. 257.
  25. ↑ a b Łapot 2000 ↓, s. 259.
  26. ↑ a b Piotr Denejko: Jak dbać o perły. Gemlord, 2023. [dostęp 2024-09-30]. (pol.).
  27. ↑ a b c d e Peggy Grosz: Pearl and Coral Care. ASSAEL, 2021. [dostęp 2024-09-23]. (ang.).
  28. ↑ Tiffany natural saltwater pearl necklace. Emmett & White Antiques & Interiors. [dostęp 2024-09-26].
  29. ↑ a b c A collecting guide to natural and cultured pearls. Dom aukcyjny Christie’s, 2024. [dostęp 2024-09-28]. (ang.).
  30. ↑ Kira Reinke: La Peregrina and La Pelegrina: The World's Most Famous Pearls. Barnebys Magazine, 2023. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  31. ↑ The Canning Jewel. Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  32. ↑ Imperial Crown of Austria. The artistic programme of the Crown of Rudolf II. Die Wiener Schatzkammer eine Sammlung des Kunsthistorischen Museum Wien in der Wiener Hofburg, 2012. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  33. ↑ Die Königliche Pfälzische Perle. Royal Magazin Schmuck und Juwelen der Deutsche Fürstenhäuser, 2015. [dostęp 2024-09-21]. (niem.).
  34. ↑ Polska Agencja Prasowa: Na Filipinach odkryto największą perłę świata. wiadomosci.wp.pl, 2016. [dostęp 2024-09-21]. (pol.).
  35. ↑ a b c Ben Westcott: Is this the world’s largest pearl?. CNN, 2016. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  36. ↑ a b c Michael S. Krzemnicki: Fake Tridacna Pearls. Swiss Gemmological Institute, 2020. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Włodzimierz Łapot, Gemmologia szczegółowa: vademecum, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, ISBN 83-226-0939-6.

Literatura dodatkowa

[edytuj | edytuj kod]
  • K. Maślankiewicz – Kamienie szlachetne – Wyd. Geologiczne – 1982
  • N. Sobczak – Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych – Wyd. Alfa – 1986
  • C. Hall – Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Wiedza i Życie – 1996
  • W. Schuman – Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. "Alma –Press" – 2004
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Perła&oldid=74906687”