Nieszpory

Nieszpory (łac. Vesperae od vesper – wieczór) – nabożeństwo sprawowane w Kościołach chrześcijańskich w porze wieczornej, według tradycji o zachodzie Słońca. W Kościele rzymskokatolickim przedostatnia część liturgii godzin. W prawosławiu oraz wschodnich obrządkach katolickich nabożeństwo to rozpoczyna każdy dzień liturgiczny. W Kościele katolickim i w Kościołach protestanckich (zachodnie obrządki liturgiczne wywodzące się z tradycji łacińskiej) zaczynają obchód dnia liturgicznego tylko w niedziele i uroczystości (święta wyższej rangi) – są one nazywane I Nieszporami, natomiast w dniu następnym odprawiane są II Nieszpory danej uroczystości.

Nieszpory rzymskokatolickie

W obrządku rzymskim Nieszpory rozpoczynają się od śpiewania słów wezwania – Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie, pośpiesz ku ratunkowi memu. Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen. (Alleluja.) Kolejne części to hymn, dwa psalmy i pieśń z Nowego Testamentu poprzedzone i zakończone antyfonami, czytanie z Nowego Testamentu, responsorium oraz Magnificat ze swoimi antyfonami, litania próśb ułożona na wzór modlitwy powszechnej, Modlitwa Pańska (Ojcze nasz) i modlitwa na zakończenie. Podczas odmawiania nieszporów obowiązuje postawa stojąca, poza psalmami, pieśnią i ich antyfonami oraz czytaniem z jego responsorium, w czasie których się siedzi.

W Polsce przyjęły się tzw. „nieszpory ludowe”, czyli wieczorne nabożeństwo odprawiane w kościołach w niedziele i święta, dla których charakterystyczny jest archaiczny, rymowany przekład psalmów.

W XVIII w. nieszpory często były głównym muzycznym wydarzeniem świątecznego dnia^[1], zaś kompozycje przeznaczone na konkretne święto (z jednym układem opracowywanych psalmów) były wówczas najczęściej spotykaną formą tego gatunku w całej Europie^[1]. Od soboru trydenckiego (1543–1563) aż po II sobór watykański (1962–1965) podczas nieszporów śpiewano jedynie 35 ze 150 biblijnych psalmów (16 z nich przeznaczone było do szczególnej świątecznej celebracji, co oznaczać mogło wielogłosową oprawę muzyczną – te pogrubiono)^[2]:

Ps 110 (109) Dixit Dominus
Ps 111 (110) Confitebor tibi... in consilio
Ps 112 (111) Beatus vir
Ps 113 (112) Laudate pueri
Ps 114–115 (113) In exitu Israel
Ps 116 (114) Dilexisti, quoniam exaudiet Dominus
Ps 116 (115) Credidi
Ps 117 (116) Laudate Dominum
Ps 120 (119) Ad Dominum cum tribularer clamavi
Ps 121 (120) Levavi oculos meos
Ps 122 (121) Laetatus sum
Ps 123 (122) Ad te levavi oculos meos
Ps 124 (123) Nisi quia Dominus erat
Ps 125 (124) Qui confidunt in Domino
Ps 126 (125) In converdento
Ps 127 (126) Nisi Dominus
Ps 128 (127) Beati omnes
Ps 129 (128) Saepe expugnaverunt me
Ps 130 (129) De profundis
Ps 131 (130) Domine, non est exaltum cor meum
Ps 132 (131) Memento Domini David
Ps 133 (132) Ecce quam bonum
Ps 135 (134) Laudate nomen Domini
Ps 136 (135) Confitemini Domino
Ps 137 (136) Super flumina Babylonis
Ps 138 (137) Confitebor tibi... quoniam
Ps 139 (138) Domine probasti me
Ps 140 (139) Eripe me, Domine
Ps 141 (140) Domine, clamavi ad te
Ps 142 (141) Voce mea ad Dominum clamavi
Ps 144 (143) Benedictus Dominus Deus meus
Ps 145 (144) Exaltabo te, Deus meus Rex
Ps 146 (145) Lauda anima mea Dominum
Ps 147 (146) Laudate Dominum quoniam bonus est psalmus
Ps 147 Lauda Jerusalem

Nieszpory mariawickie

W Kościele Starokatolickim Mariawitów nieszpory odprawiane są w godzinach popołudniowych lub wieczornych, najczęściej wobec wystawionego w monstrancji Przenajświętszego Sakramentu. Celebransem nieszporów najczęściej jest kapłan lub diakon, aczkolwiek w wyjątkowych sytuacjach może to być subdiakon lub osoba świecka.

Rozpoczynają się od wezwania: Boże ku wspomożeniu memu wejrzyj, Panie ku ratunkowi memu pośpiesz się. Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu. Jak była na początku teraz i zawsze i na wieki wieków amen. [Alleluja/Chwała Tobie Panie, Królu Wiecznej Chwały].

Kolejne części to 4 psalmy (dawniej 5) poprzedzone antyfonami, kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfona do Wielbi, Magnificat, oracja i modlitwy końcowe. Na zakończenie śpiewana jest antyfona o Najświętszej Maryi Panny, przeznaczona na dany okres roku liturgicznego. Podczas kantyku maryjnego Wielbi dusza moja Pana kapłan lub diakon może dokonać okadzenia ołtarza.

W mariawityzmie najczęściej odprawiane są nieszpory o Przenajświętszym Sakramencie podczas których śpiewa się psalmy: 110, 96, 147 (w. 12-20), 117 oraz hymn: Niech do niebios brzmi granicy. W wielu parafiach śpiewane są one popołudniami w każdą niedzielę i czwartek, często na zakończenie tygodniowej adoracji Przenajświętszego Sakramentu.

Rzadziej praktykowane są Nieszpory o Najświętszej Maryi Pannie składające się z psalmów: 110, 113, 100, 147 (w. 12-20) oraz hymnu: Witaj Gwiazdo Morza. Przy pogrzebach duchownych praktykowane są także Nieszpory żałobne, zaś Brewiarz eucharystyczny przewiduje różne warianty nieszporów na poszczególne dni tygodnia.

Swoje własne teksty posiadają również nieszpory Wielkiego Czwartku i Wielkiego Piątku, zaś nieszpory wielkosobotnie są bardzko krótkie i stanowią przedłużenie liturgii Mszy Świętej. W uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego zamiast hymnu i kapitulum śpiewa się Ten jest dzień, który uczynił Pan: weselmy się i radujmy się w nim. Alleluja.

Ponadto w brewiarzyku mariawickim podane są części zmienne do nieszporów na doroczne uroczystości, są to najczęściej antyfony, hymny, wezwania i odpowiedzi, kapitulum i oracje. Wówczas w zależności od okoliczności korzysta się z psalmów przeznaczonych na nieszpory eucharystyczne lub maryjne^[3].

Szczególną popularnością cieszą się nieszpory podczas oktawy Bożego Ciała, po których odbywa się procesja z Przenajświętszym Sakramentem wokół kościoła, a na zakończenie oktawy poświęcane są wianki z ziół i kwiatów.

W Kościele Katolickim Mariawitów oprócz wspomnianych wyżej nieszporów eucharystycznych i maryjnych, funkcjonują również Nieszpory o Najświętszej Mateczce z własnym hymnem Witaj Święta Boża, skierowanym do św. Marii Franciszki Kozłowskiej. Jednakże układ psalmów jest nieco odmienny, we wszystkich trzech wariantach śpiewa się bowiem psalm: 109 (110), 95 (96), 135 (136), psalm o Mateczce - czyli poemat o dzielnej niewieście z 31 rozdziału księgi Przypowieści, ps. 147 (148), 116 (117), następnie śpiewa się kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfonę do Wielbi, Kantyk Najświętszej Maryi Panny - Magnificat, oracje oraz modlitwy końcowe. Podobnie jak w Kościele Starokatolickim Mariawitów na zakończenie śpiewa się antyfonę maryjną przeznaczoną na dany okres liturgiczny^[4].

Nieszpory wschodnie

W Kościołach wschodnich przyjęła się odmienna forma Nieszporów, zwanych Wieczernią.

Na przykład w obrządkach bizantyjskich składają się one z troparionów, kondakionów, litanii zwanych ekteniami, psalmów: Błogosław duszo moja Pana (cs. Błahosłowi dusze moja Hospoda), Błogosławiony mąż (cs. Błażen muż) i Panie, wołam do Ciebie, usłysz mnie (cs. Hospodi wozzwach k Tiebie, usłyszy mia). Są też czytania ze Starego Testamentu, prokimenony, Ewangelia i homilia. Śpiewany jest również Kantyk Symeona (cs. Nynie otpuszczajeszy), Trisagion, antyfona Niech imię Pana będzie błogosławione teraz i na wieki (cs. Budi imia Hospodnie błahosłowieno ot nynie i do wieka) oraz Modlitwa Pańska (Ojcze nasz).

Nieszpory protestanckie

W wielu kościołach luterańskich na świecie odprawiane są jeszcze nieszpory, zwłaszcza w ewangelickich diakonatach (zgromadzeniach sióstr ewangelickich), na konferencjach pastorów, w męskich diakonatach i zgromadzeniach braterskich. Nieszpory te odprawiane są według najstarszej Liturgii godzin, a w związku z tym śpiewany jest zawsze hymn maryjny "Magnificat" poprzedzony antyfoną: "Chrystusa naszego Zbawiciela, wiecznego Boga, Syna Marii, uwielbiajmy na wieki"^[5].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Prochota 2013 ↓, s. 52.
↑ Prochota 2013 ↓, s. 49–50.
↑ Brewiarzyk Mariawicki, książka do nabożeństwa dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Płock 2018, s. 398-469 .
↑ Brewiarzyk Mariawicki dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Felicjanów 1967, s. 227-241 .
↑ Luteranie.pl (oficjalne strony Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce): Stosunek Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego do kultu Marii Panny. [dostęp 2017-01-01].

Bibliografia

HubertH. Prochota HubertH., Nieszpory Marcina Józefa Żebrowskiego, [w:] RemigiuszR. Pośpiech (red.), Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej, wyd. zbiorowe, Opole 2013 (Musica Claromontana – Studia 3), ISBN 978-83-7342-371-8, ISBN 978-83-63950-15-6 .

[CITEREFProchota201352-1] Prochota 2013 ↓, s. 52.

[CITEREFProchota201349–50-2] Prochota 2013 ↓, s. 49–50.

[3] Brewiarzyk Mariawicki, książka do nabożeństwa dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Płock 2018, s. 398-469 .

[4] Brewiarzyk Mariawicki dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Felicjanów 1967, s. 227-241 .

[5] Luteranie.pl (oficjalne strony Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce): Stosunek Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego do kultu Marii Panny. [dostęp 2017-01-01].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]