Lex Grabski

Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa

Nazwa potoczna	Lex Grabski
Państwo	Polska
Data wydania	31 lipca 1924
Miejsce publikacji	Dz.U. z 1924 r. nr 79, poz. 766
Data wejścia w życie	1 października 1924
Rodzaj aktu	ustawa
Przedmiot regulacji	prawo oświatowe
Status	uchylony
Utrata mocy obowiązującej z dniem	7 kwietnia 1956
Ostatnio zmieniony przez	Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 644
Wejście w życie ostatniej zmiany	2 grudnia 1930
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa (potocznie Lex Grabski) – ustawa regulująca kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych, uchwalona w 1924. Wprowadziła szkoły dwujęzyczne (utrakwistyczne) jako podstawowy typ szkół. Weszła w życie 1 października 1924, 7 kwietnia 1956 zaś została uchylona.

Została wprowadzona przez rząd Władysława Grabskiego. Autorem projektu był minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Stanisław Grabski. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalały, ale i nakazywały używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych.

Jak pisze Ryszard Torzecki, ustawa posłużyła praktycznie do likwidacji szkolnictwa ukraińskiego i wywołała duży opór społeczeństwa ukraińskiego oraz niektórych polityków polskich. Paul Robert Magocsi stwierdza, że skutkiem wejścia ustawy w życie był gwałtowny wzrost liczby szkół dwujęzycznych w Galicji oraz polskojęzycznych na Wołyniu, połączony ze spadkiem szkół z wykładowym językiem ukraińskim. W praktyce w szkołach dwujęzycznych podstawowym wykorzystywanym językiem był polski.

Wiele przepisów tej ustawy miało na celu dyskryminację mniejszości narodowych, np.:

• jeżeli 20 rodziców w całej szkole opowiedziało się za nauczaniem w języku państwowym, nauka odbywała się tylko w języku polskim;
• jeśli w obwodzie szkolnym o większości białoruskiej lub ukraińskiej rodzice 20 dzieci żądają nauki w języku polskim - szkoła będzie dwujęzyczna;
• zlikwidowano w jednej miejscowości odrębne szkoły polskie i ukraińskie;
• aby w polskiej szkole średniej wprowadzić dodatkowo język ukraiński, potrzeba było deklaracji 40% rodziców uczniów;
• wprowadzono utrakwistyczne seminaria nauczycielskie, aby utrudnić kształcenie ukraińskich kadr nauczycielskich;
• w szkołach utrakwistycznych w klasach wyższych większość lekcji odbywała się w języku polskim.

W opinii Ukraińców ustawa wpisywała się w plan asymilacji narodowej dzieci pochodzących z mniejszości narodowych. W odpowiedzi na jej postanowienia zaczęli oni tworzyć prywatne placówki edukacyjne.

Zobacz też

• Chronologia ucisku języka ukraińskiego
• Tajny Uniwersytet Ukraiński
• Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej
• Polonizacja #Polonizacja Słowian wschodnich
• Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku
• Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej
• Akcja „Wisła”
• Centralny Obóz Pracy w Jaworznie #Podobóz ukraińsko-łemkowski
• Pacyfikacja Małopolski Wschodniej
• Ugoda polsko-ukraińska z 1935 roku

Literatura

• R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989.
• R. Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, ISBN 83-01-11126-7.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.