Przejdź do zawartości

Dobre Miasto

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dobre Miasto
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Dobre Miasto

Aglomeracja

olsztyńska

Data założenia

1326

Prawa miejskie

1329

Burmistrz

Beata Harań

Powierzchnia

4,86 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


9201[1]
1 903,3 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-040

Tablice rejestracyjne

NOL

Położenie na mapie gminy Dobre Miasto
Mapa konturowa gminy Dobre Miasto, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Ziemia53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)

2814034

SIMC

0964614

Urząd miejski
ul. Warszawska 14
11-040 Dobre Miasto
Strona internetowa
BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Dobre Miasto leży na Warmii[2], na obszarze dawnej pruskiej Pogezanii[3].

Dobre Miasto ma 9201 mieszkańców (31 grudnia 2022)[4].

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, od pruskiego plemienia Gudde. Z czasem niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto[5]. Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto[6].

Herb przedstawia jelenia trzymającego w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojącego na zielonej trawie. Patronką jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Herb i flagę gminy ustanowiono Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020[7].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Wzór pieczęci miejskiej z XIV w.

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i młyna. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 do Dobrego Miasta z Głotowa przeniesiono kapitułę biskupią. W 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 nastąpił najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Tryptyk Mariacki z XV w. w kolegiacie
Panorama z 1874

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 doszło do buntu mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi. Zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się, zrabowały bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory. W 1711 zmarł w nim i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 doszło do pożaru, który zniszczył większą część zabudowy. Rok później miasto dostało się pod zabór pruski. W 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały w nim wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę. W 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 doszło do buntu biedoty miejskiej, zdławionego przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 miało 5931 mieszkańców[potrzebny przypis]. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych Warfama, filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego Jutrzenka[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił kapitułę kolegiacką.

W latach 1958–1972 miasto było siedzibą gromady Dobre Miasto, do niej nie należąc. W latach 1975–1998 w województwie olsztyńskim.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Liczba mieszkańców

[edytuj | edytuj kod]
  • 1772: 1731
  • 1852: 3302
  • 1920: 5132
  • 1938: 6018
  • 1955: 4315
  • 1961: 5687
  • 2018: 10 239[potrzebny przypis]

Transport

[edytuj | edytuj kod]
baszta Bociania przy drodze krajowej nr 51

Miasto jest węzłem drogowym ze stacją kolejową.

W mieście krzyżują się droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

Linia kolejowa:

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew św. Mikołaja

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]
Urząd Miejski

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta[12]:

Współpraca krajowa

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok
  2. Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.). 
  3. Rys historyczny. Szlak Świętej Warmii. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
  4. Dobre Miasto w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  5. Skurzyński 2004 ↓, s. 98.
  6. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
  7. Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto [online], BIP Dobre Miasto [dostęp 2020-09-11].
  8. Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 69.
  9. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 1983, s. 105, ISBN 83-217-2329-2.
  10. Christofer Herrmann, Warmia i Mazury – przewodnik po zabytkach sztuki [online] [dostęp 2019-05-29] (ang.).
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
  12. Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
  13. Strona gminy Nieporęt

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński, Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: TD, 1996, s. 84–85, ISBN 83-902165-0-7.
  • Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2004, s. 98–100, ISBN 83-7200-631-8.
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, t. II, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1967, s. 116–117.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]