Przejdź do zawartości

Brok: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Zabytki: drobne merytoryczne
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{dopracować|źródła|więcej przypisów|data=2024-07}}
{{Inne znaczenia|miasta Brok|[[Brok (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tej nazwy]]}}
{{Inne znaczenia|miasta Brok|[[Brok (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tej nazwy]]}}
{{Polskie miasto infobox
{{Polskie miasto infobox
Linia 13: Linia 14:
|data założenia =
|data założenia =
|prawa miejskie = 1501–1870, 1922<ref>{{encyklopedia PWN|id=3880852|tytuł=Brok|data dostępu=2022-07-16}}</ref>
|prawa miejskie = 1501–1870, 1922<ref>{{encyklopedia PWN|id=3880852|tytuł=Brok|data dostępu=2022-07-16}}</ref>
|stanowisko zarządzającego =
|stanowisko zarządzającego = burmistrz
|zarządzający = Sebastian Oczkowski<ref>{{Cytuj |autor = Kacper Jaworowski |tytuł = Oficjalne wyniki: gorący pojedynek w Broku. Nowym burmistrzem Sebastian Oczkowski |data = 2024-04-08 |data dostępu = 2024-06-18 |opublikowany = ostrowmaz.com |url = https://www.ostrowmaz.com/aktualnosci/39773 |język = pl}}</ref>
|zarządzający = Marek Młyński
|powierzchnia = 28,06<ref name="gus">{{cytuj stronę |url = http://www.stat.gov.pl/bdl |tytuł = Bank Danych Lokalnych – Strona główna |opublikowany = [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] |język = pl |data dostępu = 2015-05-20}}</ref>
|powierzchnia = 28,06<ref name="gus">{{cytuj stronę |url = http://www.stat.gov.pl/bdl |tytuł = Bank Danych Lokalnych – Strona główna |opublikowany = [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] |język = pl |data dostępu = 2015-05-20}}</ref>
|wysokość =
|wysokość =
Linia 38: Linia 39:
'''Brok''' – [[Miasta w Polsce|miasto w Polsce]], w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat ostrowski (województwo mazowieckie)|powiecie ostrowskim]], siedziba [[Brok (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Brok]].
'''Brok''' – [[Miasta w Polsce|miasto w Polsce]], w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat ostrowski (województwo mazowieckie)|powiecie ostrowskim]], siedziba [[Brok (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Brok]].


Uzyskał [[lokacja (historia)|lokację miejską]] w 1501 roku, zdegradowany w 1870 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1922 roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.</ref>. Miasto rządowe [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], położone było w 1827 roku w powiecie ostrołęckim, obwodzie ostrołęckim [[Województwo płockie (Królestwo Polskie)|województwa płockiego]]<ref>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 41.</ref>. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo ostrołęckie|województwa ostrołęckiego]].
Uzyskał [[lokacja (historia)|lokację miejską]] w 1501 roku, zdegradowany w 1870 roku, ponowne nadanie [[Prawa miejskie|praw miejskich]] w 1922 roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.</ref>. Miasto rządowe [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], położone było w 1827 roku w powiecie ostrołęckim, obwodzie ostrołęckim [[Województwo płockie (Królestwo Polskie)|województwa płockiego]]<ref>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 41.</ref>. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo ostrołęckie|województwa ostrołęckiego]].


Brok leży w dawnej [[ziemia nurska|ziemi nurskiej]] historycznego [[Mazowsze|Mazowsza]]<ref>Jędrzej Moraczewski, Emil Kierski: ''Starożytności polskie ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane'', tom I. Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1842, s. 106.</ref>. Miasto położone jest w [[Dolina Dolnego Bugu|Dolinie Dolnego Bugu]], nad rzekami [[Bug]] i [[Brok (rzeka)|Brok]].
Brok leży w dawnej [[ziemia nurska|ziemi nurskiej]] historycznego [[Mazowsze|Mazowsza]]<ref>Jędrzej Moraczewski, Emil Kierski: ''Starożytności polskie ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane'', tom I. Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1842, s. 106.</ref>. Miasto położone jest w [[Dolina Dolnego Bugu|Dolinie Dolnego Bugu]], nad rzekami [[Bug]] i [[Brok (rzeka)|Brok]].


W czasach I Rzeczypospolitej był prywatnym miastem duchownym<ref>Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.</ref>.
W czasach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] był prywatnym miastem duchownym<ref>Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.</ref>.


Według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 1924 mieszkańców<ref name="populacja2019" />.
Według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 1924 mieszkańców<ref name="populacja2019" />.


== Historia ==
== Historia ==
Pierwsza wzmianka o Broku pojawia się w 1203. We wczesnym średniowieczu powstała tu osada, na szlaku handlowym łączącym [[Pomorze]] z [[Ruś Kijowska|Rusią Kijowską]]. Osada uzyskała [[prawa miejskie]] z nadania biskupa płockiego [[Wincenty Przerębski|Wincentego Przerębskiego]] w 1501 r.
Pierwsza wzmianka o Broku pojawia się w 1203. We [[Wczesne średniowiecze|wczesnym średniowieczu]] powstała tu osada, na szlaku handlowym łączącym [[Pomorze]] z [[Ruś Kijowska|Rusią Kijowską]]. Osada uzyskała [[prawa miejskie]] z nadania biskupa płockiego [[Wincenty Przerębski|Wincentego Przerębskiego]] w 1501.
[[Plik:Ruiny Pałacu Biskupiego w Broku nad Bugiem 2.JPG|thumb|left|Ruiny [[Zamek biskupów płockich w Broku|zamku biskupiego]]]]
[[Plik:Ruiny Pałacu Biskupiego w Broku nad Bugiem 2.JPG|thumb|left|Ruiny [[Zamek biskupów płockich w Broku|zamku biskupiego]]]]
Wiek XVI i XVII, aż do 1657 roku podczas [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]], to okres wyjątkowo pomyślnego rozwoju miasta. W 1578 r. w ponad 450 domach, w większości murowanych zamieszkiwało około 2700&nbsp;osób, a ponadto odnotowano 2 piece hutnicze, obecność rzemieślników, rybaków, kupców itp. Brok był ważnym portem spełniającym wówczas istotne funkcje komunikacyjne [[Bug]]u, centrum tzw. „Klucza złotoryjskiego”, ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, miejscem urzędowania Zgromadzenia Bartników oraz Starosty Bartnego, których „obowiązkiem było zawiadywanie barciami całej puszczy biskupiej”. Rozwój Broku trwał aż do najazdu szwedzkiego.
Wiek XVI i XVII, , to okres wyjątkowo pomyślnego rozwoju miasta. W 1578 w ponad 450 domach, w większości murowanych zamieszkiwało około 2700&nbsp;osób, a ponadto odnotowano 2 piece hutnicze, obecność rzemieślników, rybaków, kupców itp. Brok był [[Port rzeczny|portem]] na [[Bug]]u, centrum tzw. „Klucza złotoryjskiego”, ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, miejscem urzędowania Zgromadzenia Bartników oraz Starosty Bartnego, których „obowiązkiem było zawiadywanie [[Barć|barciami]] całej [[Puszcza Biała|puszczy biskupiej]]”. Rozwój Broku trwał aż do 1657, tj. do [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]].


Miejscowość była ulubionym miejscem wypoczynku biskupów [[Diecezja płocka|diecezji płockiej]], którzy wznieśli przy ujściu [[Turka (dopływ Bugu)|Turki]] do Bugu okazały pałac spełniający funkcję letniej rezydencji.
Miejscowość była letnią siedzibą biskupów [[Diecezja płocka|diecezji płockiej]], którzy wznieśli [[Zamek biskupów płockich w Broku|pałac]] przy ujściu [[Turka (dopływ Bugu)|Turki]] do Bugu.


W 1854 roku Brok liczył 175 domów. Miasto zamieszkiwało wówczas 1755 osób, w tym 1068 (60,9%) chrześcijan i 687 Żydów (39,1%)<ref>Benon Dymek, ''[http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=12720 Z historii Puszczy Białej i Broku]'', „Rocznik Mazowiecki”, T. 17, 2005, s. 109.</ref>.
W 1854 Brok liczył 175 domów. Miasto zamieszkiwało wówczas 1755 osób, w tym 1068 (60,9%) chrześcijan i 687 Żydów (39,1%)<ref>Benon Dymek, ''[http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=12720 Z historii Puszczy Białej i Broku]'', „Rocznik Mazowiecki”, T. 17, 2005, s. 109.</ref>.
[[Plik:Brok, Poland - panoramio (4).jpg|thumb|left|[[Bug]] w Broku]]
[[Plik:Brok, Poland - panoramio (4).jpg|thumb|left|[[Bug]] w Broku]]
[[Plik:Brok nadbrzeże Bugu 30.07.2012 p.jpg|thumb|left|Promenada w Broku nad Bugiem]]
[[Plik:Brok nadbrzeże Bugu 30.07.2012 p.jpg|thumb|left|Promenada w Broku nad Bugiem]]
W połowie XIX wieku prof. [[Wojciech Jastrzębowski (przyrodnik)|Wojciech Bogumił Jastrzębowski]] stworzył w pobliskim Feliksowie Zakład Leśno-Praktyczny ze szkołą leśników i leśnym gospodarstwem doświadczalnym. Jednym z uczniów szkoły był [[Ludomir Benedyktowicz]] (ur. 5 sierpnia 1844 we wsi szlacheckiej [[Świniary (powiat siedlecki)|Świniary]], zm. 14 grudnia 1926 we [[Lwów|Lwowie]]) – leśnik, polski malarz, uczestnik [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]].
W połowie XIX wieku prof. [[Wojciech Jastrzębowski (przyrodnik)|Wojciech Jastrzębowski]] stworzył w pobliskim [[Kaczkowo Stare|Feliksowie]] Zakład Leśno-Praktyczny ze szkołą leśników i leśnym gospodarstwem doświadczalnym. Jednym z uczniów szkoły był [[Ludomir Benedyktowicz]] – leśnik, polski malarz, uczestnik [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]].


1 marca 1922 roku Brok odzyskał prawa miejskie utracone po [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]]<ref>{{Dziennik Ustaw|1922|12|107}}.</ref>. Mieszkańcy podjęli szereg działań mających na celu podniesienie rangi i znaczenia miejscowości. W 1935 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego działacze wysunęli program rozwoju Broku jako miejscowości letniskowej. Powstały liczne pensjonaty, kwatery prywatne, ratusz, szkoła, przystań wodna, kilka zakładów drobnego przemysłu, sieć elektryczna. Brok stał się znanym i popularnym wśród mieszkańców [[Warszawa|Warszawy]] letniskiem. Kwitnęło życie kulturalne miejscowości: działały amatorskie zespoły artystyczne, teatralne, chór, orkiestra dęta [[Ochotnicza Straż Pożarna|Ochotniczej Straży Pożarnej]] (komendantem w 1929 r. był Antoni Rowiński)<ref>{{Cytuj |tytuł = The 1929 Polish Business Directory Project |data dostępu = 2017-04-02 |opublikowany = data.jewishgen.org |url = http://data.jewishgen.org/jri-pl/1929/1929top89.htm}}</ref>.
1 marca 1922 roku Brok odzyskał prawa miejskie utracone po powstaniu styczniowym<ref>{{Dziennik Ustaw|1922|12|107}}.</ref>. W 1935 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego działacze wysunęli program rozwoju Broku jako miejscowości letniskowej. Powstały liczne pensjonaty, kwatery prywatne, ratusz, szkoła, przystań wodna, kilka zakładów drobnego przemysłu, sieć elektryczna. Brok stał się znanym i popularnym wśród mieszkańców [[Warszawa|Warszawy]] letniskiem. Kwitło życie kulturalne miejscowości: działały amatorskie zespoły artystyczne, teatralne, chór, orkiestra dęta [[Ochotnicza Straż Pożarna|Ochotniczej Straży Pożarnej]] (komendantem w 1929 był Antoni Rowiński)<ref>{{Cytuj |tytuł = The 1929 Polish Business Directory Project |data dostępu = 2017-04-02 |opublikowany = data.jewishgen.org |url = http://data.jewishgen.org/jri-pl/1929/1929top89.htm}}</ref>.


W latach 30. XX wieku w Broku mieszkał wraz z rodziną [[Tomasz Janiszewski]] (ur. 21 maja 1867 w [[Warszawa|Warszawie]], zm. 23 lipca 1939 w Broku) – polski [[lekarz]], docent higieny społecznej [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]], [[profesor zwyczajny]] [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]]. Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie [[Rząd Ignacego Jana Paderewskiego|Ignacego Jana Paderewskiego]].
W latach 30. XX wieku w Broku mieszkał wraz z rodziną [[Tomasz Janiszewski]] – polski [[lekarz]], minister zdrowia publicznego w rządzie [[Rząd Ignacego Jana Paderewskiego|Ignacego Jana Paderewskiego]] (1919).


Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok dźwigał się do życia przez długi czas. Dopiero w końcu lat 50. zaczął się szybszy rozwój, związany z budową na terenie miejscowości ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym. Ogólnokrajowy kryzys społeczno-gospodarczy, który wystąpił w końcu lat 80. dotknął w szczególny sposób Brok. Zakłady pracy zmuszone były do likwidacji ośrodków wypoczynkowych, a co za tym idzie zaczęło powoli zamierać życie turystyczne na terenie miejscowości.
Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok dźwigał się do życia przez długi czas. Dopiero w końcu lat 50. zaczął się szybszy rozwój, związany z budową na terenie miejscowości ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym. Ogólnokrajowy kryzys społeczno-gospodarczy, który wystąpił w końcu lat 80. dotknął w szczególny sposób Brok. Zakłady pracy zmuszone były do likwidacji ośrodków wypoczynkowych, a co za tym idzie zaczęło powoli zamierać życie turystyczne na terenie miejscowości.
Linia 68: Linia 69:
[[Plik:Brok - fotopolska.eu (331602).jpg|thumb|Kamienica z XIX w. przy ul. Kościelnej w Broku]]
[[Plik:Brok - fotopolska.eu (331602).jpg|thumb|Kamienica z XIX w. przy ul. Kościelnej w Broku]]
* [[Kościół św. Andrzeja Apostoła w Broku|Kościół św. Andrzeja Apostoła]] – [[architektura gotycka|gotycko]]-[[Architektura renesansu|renesansowy]] z lat 1542–1560 projektu [[Jan Baptysta Wenecjanin|Jana Baptysty Wenecjanina]]. Kościół jest siedzibą [[Parafia św. Andrzeja Apostoła w Broku|parafii św. Andrzeja Apostoła]]. W strukturze [[Kościół łaciński|kościoła rzymskokatolickiego]] parafia należy do [[Metropolia białostocka|metropolii białostockiej]], [[Diecezja łomżyńska|diecezji łomżyńskiej]], [[Dekanat Ostrów Mazowiecka – Chrystusa Dobrego Pasterza|dekanatu Ostrów Mazowiecka – Chrystusa Dobrego Pasterza]]. Kościół znajduje się na Pętli Wschodniej szlaku krajoznawczego Perły Mazowsza.
* [[Kościół św. Andrzeja Apostoła w Broku|Kościół św. Andrzeja Apostoła]] – [[architektura gotycka|gotycko]]-[[Architektura renesansu|renesansowy]] z lat 1542–1560 projektu [[Jan Baptysta Wenecjanin|Jana Baptysty Wenecjanina]]. Kościół jest siedzibą [[Parafia św. Andrzeja Apostoła w Broku|parafii św. Andrzeja Apostoła]]. W strukturze [[Kościół łaciński|kościoła rzymskokatolickiego]] parafia należy do [[Metropolia białostocka|metropolii białostockiej]], [[Diecezja łomżyńska|diecezji łomżyńskiej]], [[Dekanat Ostrów Mazowiecka – Chrystusa Dobrego Pasterza|dekanatu Ostrów Mazowiecka – Chrystusa Dobrego Pasterza]]. Kościół znajduje się na Pętli Wschodniej szlaku krajoznawczego Perły Mazowsza.
* [[Zamek biskupów płockich w Broku|Zamek biskupów płockich]] (w ruinie) – Biskup płocki [[Henryk Firlej (arcybiskup gnieźnieński)|Henryk Firlej]] w 1607 roku przy ujściu rzeczki Turki do Bugu rozpoczął budowę letniego pałacu z cechami obronnymi. Przebywali w nim poeta [[Maciej Kazimierz Sarbiewski]], pisarz [[Stanisław Łubieński]], a nauki pobierał w młodości [[Michał Korybut Wiśniowiecki]]. W czasie potopu szwedzkiego zamek uszkodzony w 1657 roku i ponownie na początku XVIII wieku<ref>{{Cytuj |autor = Piotr Lasek |tytuł = Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku |czasopismo = Biuletyn Historii Sztuki |data = 2023-01-01 |data dostępu = 2023-12-21 |url = https://www.academia.edu/110729716/Nowe_spojrzenie_na_pa%C5%82ac_biskup%C3%B3w_p%C5%82ockich_w_Broku}}</ref>. Wyremontował go w 1716 roku biskup [[Ludwik Bartłomiej Załuski]]. W 1822 roku pałac został odebrany władzom kościelnym, a w 1831 roku spłonął, a wiosną 1910 roku został rozebrany korpus pałacu przez okolicznych chłopów, w związku z czym do dzisiaj zachowały się tylko pozostałości wieży i fundamenty. W latach 1955-1957 wykonano prace zabezpieczające<ref>Kazimierski, Józef. ''„Renesansowy pałac w Broku (historia i problemy rekonstrukcji)”'' [w:] Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, redakcja Józef Kazimierski, 250–283. Ciechanów: Towarzystwo Przyjaciół Broku, Urząd Wojewódzki w Ostrołęce, Urząd Miasta i Gminy Brok, 1989.</ref>. W kościele znajduje się marmurowa tablica z 1716 r., która była umieszczona nad wejściem do pałacu, z napisem: ''„Ante istas fores l Quisquis antea fores / Vidisses inter favillas / hoc palatium, civitatem et villas”.''
* [[Zamek biskupów płockich w Broku|Zamek biskupów płockich]] (w ruinie) – Biskup płocki [[Henryk Firlej (arcybiskup gnieźnieński)|Henryk Firlej]] w 1607 roku przy ujściu rzeczki Turki do Bugu rozpoczął budowę letniego pałacu z cechami obronnymi. Przebywali w nim poeta [[Maciej Kazimierz Sarbiewski]], pisarz [[Stanisław Łubieński]], a nauki pobierał w młodości [[Michał Korybut Wiśniowiecki]]. W czasie potopu szwedzkiego zamek uszkodzony w 1657 roku i ponownie na początku XVIII wieku<ref>{{Cytuj |autor = Piotr Lasek |tytuł = Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku |czasopismo = Biuletyn Historii Sztuki |data = 2023-01-01 |data dostępu = 2023-12-21 |url = https://www.academia.edu/110729716/Nowe_spojrzenie_na_pa%C5%82ac_biskup%C3%B3w_p%C5%82ockich_w_Broku}}</ref>. Wyremontował go w 1716 roku biskup [[Ludwik Bartłomiej Załuski]]. W 1822 roku pałac został odebrany władzom kościelnym, a w 1831 roku spłonął, a wiosną 1910 roku został rozebrany korpus pałacu przez okolicznych chłopów, w związku z czym do dzisiaj zachowały się tylko pozostałości wieży i fundamenty. W latach 1955–1957 wykonano prace zabezpieczające<ref>Kazimierski, Józef. ''„Renesansowy pałac w Broku (historia i problemy rekonstrukcji)”'' [w:] Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, redakcja Józef Kazimierski, 250–283. Ciechanów: Towarzystwo Przyjaciół Broku, Urząd Wojewódzki w Ostrołęce, Urząd Miasta i Gminy Brok, 1989.</ref>. W kościele znajduje się marmurowa tablica z 1716 r., która była umieszczona nad wejściem do pałacu, z napisem: ''„Ante istas fores l Quisquis antea fores / Vidisses inter favillas / hoc palatium, civitatem et villas”.''
* [[Cmentarz żydowski w Broku|Cmentarz żydowski]] z końca XVIII wieku
* [[Cmentarz żydowski w Broku|Cmentarz żydowski]] z końca XVIII wieku
* Ratusz zbudowany w 1 poł. XIX wieku w stylu [[klasycyzm|klasycystycznym]] i przebudowany w 1929 roku.
* Ratusz zbudowany w 1 poł. XIX wieku w stylu [[klasycyzm|klasycystycznym]] i przebudowany w 1929 roku.
Linia 134: Linia 135:
* Stanisław Bębenek (2002-2006)
* Stanisław Bębenek (2002-2006)
* Krystyna Kacpura (2006-2010)<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Zmiana władzy w Broku |data = 2006-12-08 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = Tygodnik Ostrołęcki |url = https://to.com.pl/zmiana-wladzy-w-broku/ar/6285122 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Najciekawsze wybory jeszcze przed nami. Ekscytujące pojedynki rozegrane zostaną w Ostrowi, Andrzejewie, Broku i Bogutach |data = 2010-11-22 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = [[Tygodnik Ostrołęcki]] |url = https://to.com.pl/najciekawsze-wybory-jeszcze-przed-nami-ekscytujace-pojedynki-rozegrane-zostana-w-ostrowi-andrzejewie-broku-i-bogutach/ar/6356904 |język = pl}}</ref>
* Krystyna Kacpura (2006-2010)<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Zmiana władzy w Broku |data = 2006-12-08 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = Tygodnik Ostrołęcki |url = https://to.com.pl/zmiana-wladzy-w-broku/ar/6285122 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Najciekawsze wybory jeszcze przed nami. Ekscytujące pojedynki rozegrane zostaną w Ostrowi, Andrzejewie, Broku i Bogutach |data = 2010-11-22 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = [[Tygodnik Ostrołęcki]] |url = https://to.com.pl/najciekawsze-wybory-jeszcze-przed-nami-ekscytujace-pojedynki-rozegrane-zostana-w-ostrowi-andrzejewie-broku-i-bogutach/ar/6356904 |język = pl}}</ref>
* Marek Młyński (od 2010)<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Nowym burmistrzem w Broku został Marek Młyński. Pokonał Agnieszkę Wójcicką |data = 2010-12-05 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = Tygodnik Ostrołęcki |url = https://to.com.pl/nowym-burmistrzem-w-broku-zostal-marek-mlynski-pokonal-agnieszke-wojcicka/ar/6357908 |język = pl}}</ref>
* Marek Młyński (2010-2024)<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Nowym burmistrzem w Broku został Marek Młyński. Pokonał Agnieszkę Wójcicką |data = 2010-12-05 |data dostępu = 2019-05-31 |opublikowany = Tygodnik Ostrołęcki |url = https://to.com.pl/nowym-burmistrzem-w-broku-zostal-marek-mlynski-pokonal-agnieszke-wojcicka/ar/6357908 |język = pl}}</ref>
* Sebastian Oczkowski (od 2024)<ref>{{Cytuj |autor = Kacper Jaworowski |tytuł = Oficjalne wyniki: gorący pojedynek w Broku. Nowym burmistrzem Sebastian Oczkowski |data = 2024-04-08 |data dostępu = 2024-06-18 |opublikowany = ostrowmaz.com |url = https://www.ostrowmaz.com/aktualnosci/39773 |język = pl}}</ref>


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

Aktualna wersja na dzień 09:05, 22 lip 2024

Brok
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Fragment miasta z ratuszem
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

ostrowski

Gmina

Brok

Prawa miejskie

1501–1870, 1922[1]

Burmistrz

Sebastian Oczkowski[2]

Powierzchnia

28,06[3] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


1924[4]
68,6 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 29

Kod pocztowy

07-306

Tablice rejestracyjne

WOR

Położenie na mapie gminy Brok
Mapa konturowa gminy Brok, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brok”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Brok”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Brok”
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego
Mapa konturowa powiatu ostrowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Brok”
Ziemia52°42′00″N 21°51′35″E/52,700000 21,859722
TERC (TERYT)

1416044

SIMC

0966151

Urząd miejski
pl. Kościelny 6
07-306 Brok
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Brok – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brok.

Uzyskał lokację miejską w 1501 roku, zdegradowany w 1870 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1922 roku[5]. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie ostrołęckim, obwodzie ostrołęckim województwa płockiego[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa ostrołęckiego.

Brok leży w dawnej ziemi nurskiej historycznego Mazowsza[7]. Miasto położone jest w Dolinie Dolnego Bugu, nad rzekami Bug i Brok.

W czasach I Rzeczypospolitej był prywatnym miastem duchownym[8].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 1924 mieszkańców[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o Broku pojawia się w 1203. We wczesnym średniowieczu powstała tu osada, na szlaku handlowym łączącym Pomorze z Rusią Kijowską. Osada uzyskała prawa miejskie z nadania biskupa płockiego Wincentego Przerębskiego w 1501.

Ruiny zamku biskupiego

Wiek XVI i XVII, , to okres wyjątkowo pomyślnego rozwoju miasta. W 1578 w ponad 450 domach, w większości murowanych zamieszkiwało około 2700 osób, a ponadto odnotowano 2 piece hutnicze, obecność rzemieślników, rybaków, kupców itp. Brok był portem na Bugu, centrum tzw. „Klucza złotoryjskiego”, ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, miejscem urzędowania Zgromadzenia Bartników oraz Starosty Bartnego, których „obowiązkiem było zawiadywanie barciami całej puszczy biskupiej”. Rozwój Broku trwał aż do 1657, tj. do potopu szwedzkiego.

Miejscowość była letnią siedzibą biskupów diecezji płockiej, którzy wznieśli pałac przy ujściu Turki do Bugu.

W 1854 Brok liczył 175 domów. Miasto zamieszkiwało wówczas 1755 osób, w tym 1068 (60,9%) chrześcijan i 687 Żydów (39,1%)[9].

Bug w Broku
Promenada w Broku nad Bugiem

W połowie XIX wieku prof. Wojciech Jastrzębowski stworzył w pobliskim Feliksowie Zakład Leśno-Praktyczny ze szkołą leśników i leśnym gospodarstwem doświadczalnym. Jednym z uczniów szkoły był Ludomir Benedyktowicz – leśnik, polski malarz, uczestnik powstania styczniowego.

1 marca 1922 roku Brok odzyskał prawa miejskie utracone po powstaniu styczniowym[10]. W 1935 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego działacze wysunęli program rozwoju Broku jako miejscowości letniskowej. Powstały liczne pensjonaty, kwatery prywatne, ratusz, szkoła, przystań wodna, kilka zakładów drobnego przemysłu, sieć elektryczna. Brok stał się znanym i popularnym wśród mieszkańców Warszawy letniskiem. Kwitło życie kulturalne miejscowości: działały amatorskie zespoły artystyczne, teatralne, chór, orkiestra dęta Ochotniczej Straży Pożarnej (komendantem w 1929 był Antoni Rowiński)[11].

W latach 30. XX wieku w Broku mieszkał wraz z rodziną Tomasz Janiszewski – polski lekarz, minister zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego (1919).

Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok dźwigał się do życia przez długi czas. Dopiero w końcu lat 50. zaczął się szybszy rozwój, związany z budową na terenie miejscowości ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym. Ogólnokrajowy kryzys społeczno-gospodarczy, który wystąpił w końcu lat 80. dotknął w szczególny sposób Brok. Zakłady pracy zmuszone były do likwidacji ośrodków wypoczynkowych, a co za tym idzie zaczęło powoli zamierać życie turystyczne na terenie miejscowości.

Architektura

[edytuj | edytuj kod]

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Andrzeja Apostoła
Kamienica z XIX w. przy ul. Kościelnej w Broku

Miejsca pamięci

[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz przy przysiece

[edytuj | edytuj kod]
Cmentarzyk przy przesiece koło Broku

Na trasie Brok – Poręba znajduje się odrestaurowany w roku 2008 tzw. cmentarzyk przy przesiece. W zbiorowej mogile spoczywają szczątki żołnierzy różnych narodowości poległych w latach 1914–1918. W 2010 r. w ramach programu „Katyń ocalić od zapomnienia” na terenie cmentarza została odsłonięta tablica poświęcona pamięci leśników: por. Juliana Doboszyńskiego, por. Stefana Kowalewskiego, por. Witolda Mackiewicza oraz por. Stanisława Podgórskiego zamordowanych przez NKWD w Charkowie i Katyniu w 1940 roku. Dla uczczenia ich pamięci posadzono również cztery dęby.

Kurhan grzebalny

[edytuj | edytuj kod]
Kurhan grzebalny

Kurhan grzebalny zwany dawniej żydowską górką położony jest obok cmentarza żydowskiego. Kiedyś kurhan był znacznie wyższy i znajdował się na nim drewniany tzw. „krzyż choleryczny”. Pochowano w nim około 1500 zmarłych podczas epidemii dżumy (według starszych okolicznych mieszkańców byli to zmarli na cholerę) na przełomie XVII i XVIII wieku. Obecnie na kurhanie ustawione jest pięć krzyży, a przed nim umieszczono tablicę pamiątkową.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tabela przyrostu i odpływu ludności Broku w latach 1827 - 2021[15].


Transport

[edytuj | edytuj kod]
Wiatrak holenderski w Broku
Pomnik Wojciecha Jastrzębowskiego

W mieście krzyżuje się droga krajowa nr 50 oraz droga wojewódzka nr 694.

Najbliższa stacja PKP znajduje się w Prostyni.

Polityka

[edytuj | edytuj kod]

Burmistrzowie:

  • Maciej Jachna (1766, 1769)[16]
  • Stanisław Bębenek (2002-2006)
  • Krystyna Kacpura (2006-2010)[17][18]
  • Marek Młyński (2010-2024)[19]
  • Sebastian Oczkowski (od 2024)[20]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Brok, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-07-16].
  2. ↑ Kacper Jaworowski, Oficjalne wyniki: gorący pojedynek w Broku. Nowym burmistrzem Sebastian Oczkowski [online], ostrowmaz.com, 8 kwietnia 2024 [dostęp 2024-06-18] (pol.).
  3. ↑ Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2015-05-20]. (pol.).
  4. ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
  5. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.
  6. ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 41.
  7. ↑ Jędrzej Moraczewski, Emil Kierski: Starożytności polskie ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, tom I. Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1842, s. 106.
  8. ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  9. ↑ Benon Dymek, Z historii Puszczy Białej i Broku, „Rocznik Mazowiecki”, T. 17, 2005, s. 109.
  10. ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 12, poz. 107.
  11. ↑ The 1929 Polish Business Directory Project [online], data.jewishgen.org [dostęp 2017-04-02].
  12. ↑ Piotr Lasek, Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2023 [dostęp 2023-12-21].
  13. ↑ Kazimierski, Józef. „Renesansowy pałac w Broku (historia i problemy rekonstrukcji)” [w:] Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, redakcja Józef Kazimierski, 250–283. Ciechanów: Towarzystwo Przyjaciół Broku, Urząd Wojewódzki w Ostrołęce, Urząd Miasta i Gminy Brok, 1989.
  14. ↑ Michał Zalewski: Kapliczka domkowa w Puszczy Białej koło Broku. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne, 2009. [dostęp 2020-05-10].
  15. ↑ Brok w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-08], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  16. ↑ PARAFIA BROK. KSIĘGA OCHRZCZONYCH 1766–1772, s. 5 i 21.
  17. ↑ Zmiana władzy w Broku [online], Tygodnik Ostrołęcki, 8 grudnia 2006 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
  18. ↑ Najciekawsze wybory jeszcze przed nami. Ekscytujące pojedynki rozegrane zostaną w Ostrowi, Andrzejewie, Broku i Bogutach [online], Tygodnik Ostrołęcki, 22 listopada 2010 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
  19. ↑ Nowym burmistrzem w Broku został Marek Młyński. Pokonał Agnieszkę Wójcicką [online], Tygodnik Ostrołęcki, 5 grudnia 2010 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
  20. ↑ Kacper Jaworowski, Oficjalne wyniki: gorący pojedynek w Broku. Nowym burmistrzem Sebastian Oczkowski [online], ostrowmaz.com, 8 kwietnia 2024 [dostęp 2024-06-18] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Miasta województwa mazowieckiego
Na prawach powiatu
Powiatowe
Gminne

Brok
Części miasta wg TERYT
Inne

Herb Broku

Gmina Brok
  • Siedziba gminy: Brok
Miasto
Wsie
Osada
Osady leśne
Części miasta
  • Brzostowa
  • Czuraj
  • Ludwinowo
  • Łysa Góra
  • Nakły
  • Podducze
  • Przychód
  • Stare Miasto
  • Zamoście
  • Zarycze
  • Żurawieniec
Części wsi
  • Feliksowo
  • Morgi
  • Ruda

Herb gminy Brok

Powiat ostrowski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu ostrowskiego

Powiat ostrowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brok&oldid=74358329”