Archanioł Michał: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
Lesiakower (dyskusja | edycje) |
||
| Linia 85: | Linia 85: | ||
== Modlitwa do św. Michała Archanioła == |
== Modlitwa do św. Michała Archanioła == |
||
[[Modlitwa]] do św. Michała Archanioła była odmawiana po każdej mszy cichej. Reforma liturgiczna zniosła obowiązek jej odmawiania, chociaż jest w dalszym ciągu odmawiana w [[Klasyczny ryt rzymski|formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego]]. Obecnie Kościół rozważa jej przywrócenie. Powodem ma być wzrost ignorowania zła, a tym samym wzrost liczby opętań. Od [[2009]] r. jest odmawiana podczas mszy świętej w świątyniach [[diecezja włocławska|diecezji włocławskiej]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.sw-michal.opole.pl/index.php/features/patron |tytuł = Patron parafii |opublikowany = [[Parafia św. Michała Archanioła w Opolu-Półwsi|Rzymskokatolicka Parafia pw. Św. Michała Archanioła]] |data dostępu = 2014-11-21}}</ref>. |
[[Modlitwa]] do św. Michała Archanioła, zwana niekiedy ''egzorcyzmem prywatnym''<ref>{{Cytuj |tytuł = Parafia św. Katarzyny Cz.-Dz. |data dostępu = 2024-06-19 |opublikowany = swkatarzyna.org |url = http://swkatarzyna.org/pl/modlitwaswmichala}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Egzorcyzm do św. Michała Archanioła {{!}} Parafia Miłosierdzia Bożego w Zielonej Górze |data dostępu = 2024-06-19 |opublikowany = parafia-mb.pl |url = https://parafia-mb.pl/egzorcyzm-do-sw-michala-archaniola/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Kaligraf - Egzorcyzm prywatny |data dostępu = 2024-06-19 |opublikowany = www.kaligraf.eu |url = https://www.kaligraf.eu/portfolio/item/56-egzorcyzm-prywatny.html |język = pl-pl}}</ref> była odmawiana po każdej mszy cichej. Reforma liturgiczna zniosła obowiązek jej odmawiania, chociaż jest w dalszym ciągu odmawiana w [[Klasyczny ryt rzymski|formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego]]. Obecnie Kościół rozważa jej przywrócenie. Powodem ma być wzrost ignorowania zła, a tym samym wzrost liczby opętań. Od [[2009]] r. jest odmawiana podczas mszy świętej w świątyniach [[diecezja włocławska|diecezji włocławskiej]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.sw-michal.opole.pl/index.php/features/patron |tytuł = Patron parafii |opublikowany = [[Parafia św. Michała Archanioła w Opolu-Półwsi|Rzymskokatolicka Parafia pw. Św. Michała Archanioła]] |data dostępu = 2014-11-21}}</ref>. |
||
Modlitwa w tekście papieża Leona XIII brzmi: |
Modlitwa w tekście papieża [[Leon XIII|Leona XIII]] brzmi: |
||
{{Cytat |
{{Cytat |
||
| Linia 95: | Linia 95: | ||
Tekst modlitwy do św. Michała Archanioła został umieszczony we wkładce do albumu [[ॐ (album Soulfly)|ॐ]] (2002) zespołu muzycznego [[Soulfly]], zaś na okładce płyty ''[[Archangel (album Soulfly)|Archangel]]'' (2015) tej samej grupy został umieszczony obraz autorstwa Elirana Kantora, przedstawiający Archanioła Michała<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.blabbermouth.net/news/soulfly-archangel-cover-artwork-track-listing-revealed/ |tytuł = Soulfly: ‘Archangel’ Cover Artwork, Track Listing Revealed |data = 2015-06-05 |opublikowany = blabbermouth.net |język = en |data dostępu = 2017-02-23}}</ref>. |
Tekst modlitwy do św. Michała Archanioła został umieszczony we wkładce do albumu [[ॐ (album Soulfly)|ॐ]] (2002) zespołu muzycznego [[Soulfly]], zaś na okładce płyty ''[[Archangel (album Soulfly)|Archangel]]'' (2015) tej samej grupy został umieszczony obraz autorstwa Elirana Kantora, przedstawiający Archanioła Michała<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.blabbermouth.net/news/soulfly-archangel-cover-artwork-track-listing-revealed/ |tytuł = Soulfly: ‘Archangel’ Cover Artwork, Track Listing Revealed |data = 2015-06-05 |opublikowany = blabbermouth.net |język = en |data dostępu = 2017-02-23}}</ref>. |
||
=== Historia modlitwy === |
|||
Modlitwę ułożył papież [[Leon XIII]] po widzeniu, jakiego doświadczył 13 października [[1884|1884 roku]], w czasie dziękczynienia po [[Msza|Mszy Świętej]] odprawionej przez niego w prywatnej kaplicy. Biskup rzymski miał usłyszeć w pobliżu [[tabernakulum]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Potężny egzorcyzm Świętego Michała Archanioła |data dostępu = 2024-06-19 |opublikowany = www.parafiaciagowice.com.pl |url = http://www.parafiaciagowice.com.pl/katalog/2/aa.htm}}</ref> rozmowę pomiędzy [[Jezus Chrystus|Jezusem Chrystusem]] a [[Szatan|Szatanem]], w której to diabeł dostaje przyzwolenie na próbę zniszczenia [[Kościół katolicki|Kościoła]] w nadchodzącym wieku XX: |
|||
{{Cytat |
|||
|treść = ''Gardłowym głosem, pełnym złości szatan krzyczał:'' Mogę zniszczyć Twój Kościół! |
|||
''Jezus łagodnym głosem odpowiedział:'' Potrafisz? Więc próbuj. |
|||
''Szatan:'' Ale do tego potrzeba mi więcej czasu i władzy! |
|||
''Jezus:'' Ile czasu i władzy potrzebujesz? |
|||
''Szatan:'' Od 75 do 100 lat i większą władzę nad tymi, którzy mi służą. |
|||
''Jezus:'' Będziesz miał ten czas i władzę. Które stulecie wybierasz? |
|||
''Szatan:'' To nadchodzące. |
|||
''Jezus:'' Więc próbuj, jak potrafisz.<ref>{{Cytuj |tytuł = Widzenie papieża Leona XIII. Rozmowa Jezusa z szatanem |data = 2023-02-15 |data dostępu = 2024-06-19 |opublikowany = Aleteia Polska |url = https://pl.aleteia.org/2023/02/15/rozmowa-jezusa-z-szatanem/ |język = pl}}</ref> |
|||
|styl = środek |
|||
}} |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Wersja z 13:47, 19 cze 2024
 Archanioł Michał na fresku Bronzina | |
| Czczony przez |
Judaizm |
|---|---|
| Wspomnienie |
liturgia rzymska, anglikańska i luterańska: 29 września, 8 maja (rzymska do 1961, obecnie lokalnie) |
| Atrybuty |
globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz, szatan w postaci smoka u nóg lub skrępowany, tarcza z napisem: Quis ut Deus („Któż jak Bóg”), waga |
| Patron |
wielu państw i miast; mierniczych, radiologów, rytowników, szermierzy, szlifierzy, złotników, policjantów, żołnierzy, a także dobrej śmierci |
| Szczególne miejsca kultu |
Opactwo św. Michała Archanioła na Mont Saint-Michel |
.jpg)
Archanioł Michał hebr. מיכאל [Mîchā’ēl], gr. Μιχαήλ [Michaél], łac. Míchaël, arab. ميخائيل [Mika’il], cs. Archistratig Michaił – jeden z archaniołów w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego[1].
Etymologia imienia
Hebrajskie imię Mika’el znaczy któż jak Bóg. Według tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, kiedy Szatan zbuntował się przeciwko Bogu i nakłonił do buntu 1/3 aniołów, Michał miał wystąpić jako pierwszy przeciwko niemu z okrzykiem: Któż jak Bóg!
Tradycje religijne
W religii judaistycznej wymienia się Michała wśród siedmiu aniołów wyższego rzędu. Również w islamie Michał (Mika’il) jest jednym z ważniejszych aniołów.
W Nowym Testamencie pojawia się jako stojący na czele hufców niebieskich, zwycięsko walczący z szatanem i jego zwolennikami (Jud 9; Ap 12,7). W niektórych pismach wczesnochrześcijańskich, zależnych od apokaliptyki żydowskiej, Michał bywa utożsamiany z Jezusem[a][2]. U pisarzy kościelnych[kto?] uchodzi za księcia aniołów, archanioła, któremu Bóg powierza zadania wymagające szczególnej siły. Wstawia się u Boga za ludźmi, jest aniołem stróżem ludu chrześcijańskiego. Stoi u wezgłowia umierających, którym następnie towarzyszy w drodze do wieczności. Łączy się z tym jego patronat nad kaplicami cmentarnymi. Artyści przedstawiają go z wagą do odmierzania dobrych uczynków. Zaś symbolem dobrych uczynków jest złoto i dlatego jest też patronem złotników i rytowników. Kult religijny św. Michała istnieje nieprzerwanie od początku chrześcijaństwa. Innym atrybutem archanioła Michała jest ognisty miecz. Najsławniejszymi budowlami wzniesionymi ku jego czci są miejsca pielgrzymkowe: Opactwo św. Michała Archanioła na Mont Saint-Michel oraz Sanktuarium św. Michała Archanioła w Monte Sant’Angelo.
Patronat
Michał jest archaniołem, którego wierni przyzywają w walce przeciw siłom zła. Wierzą, że pomaga odnaleźć wewnętrzne światło. Historycznie jest obrońcą zarówno Izraela, jak i Kościoła katolickiego. Jest patronem policjantów, żołnierzy i małych dzieci, a także opiekuje się pielgrzymami i obcymi ludźmi. Archanioł Michał jest ognistym wojownikiem, Księciem Niebiańskiej Armii, która walczy w imię sprawiedliwości i prawa. Daje wsparcie wszystkim, którzy znajdują się w strasznym ucisku. Michał jest też dawcą cierpliwości i szczęścia. Archanioł Michał patronuje również jednostkom powietrznodesantowym.
Przywoływany przez celebransa w obrzędach egzorcyzmu.
Jest patronem:
- państw: Cesarstwa Rzymskiego, Anglii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Niemiec, Węgier, Rusi Kijowskiej
- miast: Amsterdamu, Łańcuta, Bartoszyc, Kijowa, Brukseli, Archangielska, Dumfriesu, Mszany Dolnej, Białej Podlaskiej, Sanoka, Żagania, Strzelina
- w Polsce: Małopolski, diecezji łomżyńskiej (istnieje ruch Czcicieli św. Michała Archanioła i Rycerstwo św. Michała Archanioła) i Płońska (od 29 września 2006[3])
- mierniczych, radiologów, rytowników, szermierzy, szlifierzy, złotników, żołnierzy, policjantów, a także dobrej śmierci
- Heraldyka
Wizerunek Archanioła Michała widnieje na herbach szeregu miast: Archangielska, Białej Podlaskiej, Dolska, Głubczyc, Kijowa, Łańcuta, Sanoka, Strzelina, Strzyżowa, Zawidowa. Postać świętego znajduje się także na herbach gminy Ornontowice, gminy Telatyn, powiatu łańcuckiego oraz powiatu wołomińskiego. Archanioł Michał należał również do symboliki wielkich książąt Rusi Kijowskiej, znajdował się na herbach dawnych województw kijowskiego i nowogródzkiego, a także Księstwa Ruskiego.
-
Herb Białej Podlaskiej ze św. Michałem. -
Herb ukraińskiego miasta Hadziacz (Hadiacz). -
Herb austriackiego miasta Haag.
Występuje również w znakach zawodów (np. policji), kościołów i zgromadzeń zakonnych: michalitów i michalitek.
Wizerunek Archanioła Michała widnieje także na monetach bulionowych Ukrainy bitych w srebrze i złocie od 2011 r.[4][5]
Dzień obchodów
Święto ku czci św. Michała Archanioła w kalendarzu rzymskim ustanowił w poł. V wieku papież Leon Wielki, jako rocznicę poświęcenia pierwszej na Zachodzie bazyliki pod jego wezwaniem na przedmieściach Rzymu, przy via Salaria w dniu 30 września. Gelazjusz I w 493 roku przeniósł je na dzień 29 września. Święto otrzymało rangę najwyższą: „pierwszej klasy rytu zdwojonego większego”, a zatem uroczystości według obecnej klasyfikacji i nazwę kolejno: Natale Basilicae Angeli via Salaria (sakramentarz Leona Wielkiego), Festum S. Michaelis Archangeli (sakramentarz Gelazjański), Dedicatio Basilionis S. Angeli Michaeli (sakramentarz Grzegorza wielkiego)[6], a potem ostatecznie Dedicatio Sancti Michaëlis Archangeli (Poświęcenie świętego Michała Archanioła). Po reformie liturgii w 1961 roku pozostało świętem pierwszej klasy[7].
Kolejne święto w kalendarzu rzymskim wprowadzono na pamiątkę objawień św. Michała Archanioła na Górze Gargano, które miały miejsce w latach 490–493. Ustanowione zostało na dzień 8 maja, jako „rytu zdwojonego większego” z nazwą Apparitio Sancti Michaëlis Archangeli (Objawienie świętego Michała Archanioła)[8].
Święto Objawienia (8 maja) zostało zlikwidowane w obrządku rzymskim wraz z reformą liturgii w roku 1961. Zmiana kalendarza liturgicznego wprowadzona wraz z nowym obrządkiem rzymskim w 1969 roku połączyła uroczystość Poświęcenia (29 września) ze świętami św. Gabriela Archanioła (24 marca) i św. Rafała Archanioła (24 października) w jedno święto Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała obchodzone 29 września. Jest to nawiązanie do tradycji syryjskiej[9].
W kalendarzu liturgicznym obrządku greckokatolickiego i Cerkwi prawosławnej św. Michał Archanioł wspominany jest dwukrotnie: 6 września (19 września[b]) jako Wspomnienie Cudu św. Michała Archanioła w Kolosach[10] i 8 listopada (21 listopada[c]) jako Sobór Arcystratega Michała i innych bezcielesnych Sił, ustanowiony w IV wieku na synodzie w Laodycei[11]. To święto znajduje się też w kalendarzach liturgicznych: syryjskim, ormiańskim i koptyjskim[6].
W kalendarzu koptyjskim św. Michałowi poświęcony jest 12 dzień każdego miesiąca, a główna uroczystość obchodzona jest 12 czerwca, gdy Nil zaczyna przybierać. Wiąże się to z tym, że w egipskiej tradycji chrześcijańskiej Archaniołowi powierzone zostały płody rolne, uzyskiwane dzięki mułowi tej rzeki, której jest on też patronem[12]. W Konstantynopolu niektóre kościoły miały także lokalne święta św. Michała: 27 października, 18 czerwca i 10 grudnia[6].
W liturgicznych kalendarzach luterańskim i anglikańskim obchodzone jest święto Michała Archanioła 29 września, kontynuując tradycję rzymską oraz wywodzące się od średniowiecza obchody tego święta, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i Irlandii, zwane Michaelmas[13]. W dniu tym w brytyjskich uczelniach i szkołach rozpoczyna się semestr noszący nazwę Michaelmas term. W anglikańskiej diecezji Truro 8 maja obchodzone jest ponadto święto św. Michała Obrońcy Kornwalii. W tradycji angielskiej do XVIII wieku uroczystość 29 września była świętem nakazanym[6], a wcześniej poprzedzał ją trzydniowy ścisły post, wprowadzony przez króla Ethelreda II w 1014 roku[12].
Ikonografia
W ikonografii wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej archanioł przedstawiany jest przeważnie jako strażnik Królestwa Niebieskiego albo jako postać asystująca (razem z archaniołem Gabrielem) przy tronie Boga. Jest jedną z centralnych postaci na ikonach „Sobór archanioła Michała” i „Sobór archanioła Gabriela”. W odróżnieniu od Gabriela w jego szatach dominuje kolor jasnoczerwony. Michał występuje też na ikonach Sądu ostatecznego, gdzie zajmuje się ważeniem dusz. Do bardziej znanych należą również wizerunki przedstawiające cud archanioła Michała w Chone, gdzie aby uchronić przed zniszczeniem cerkiew, uderzeniem swego żezła (pastorału) o skałę kieruje wody rzeki do innego koryta. W sztuce zachodniej św. Michał archanioł przedstawiany jest w tunice i paliuszu, w szacie władcy, jako wojownik w zbroi. Często ukazywany jest w scenie strącania nogami do piekła Lucyfera. Skrzydła św. Michała są najczęściej białe, niekiedy pawie. Włosy upięte opaską lub diademem.
- Atrybuty
Jego atrybutami są: globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz, szatan w postaci smoka u nóg lub skrępowany, tarcza z napisem: Quis ut Deus („Któż jak Bóg”), waga.
Modlitwa do św. Michała Archanioła
Modlitwa do św. Michała Archanioła, zwana niekiedy egzorcyzmem prywatnym[14][15][16] była odmawiana po każdej mszy cichej. Reforma liturgiczna zniosła obowiązek jej odmawiania, chociaż jest w dalszym ciągu odmawiana w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego. Obecnie Kościół rozważa jej przywrócenie. Powodem ma być wzrost ignorowania zła, a tym samym wzrost liczby opętań. Od 2009 r. jest odmawiana podczas mszy świętej w świątyniach diecezji włocławskiej[17].
Modlitwa w tekście papieża Leona XIII brzmi:
Święty Michale Archaniele, broń nas w walce, a przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź naszą obroną. Oby go Bóg pogromić raczył, pokornie o to prosimy, a Ty, Książę niebieskich zastępów, szatana i inne duchy złe, które na zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą, mocą Bożą strąć do piekła. Amen[18].
Tekst modlitwy do św. Michała Archanioła został umieszczony we wkładce do albumu ॐ (2002) zespołu muzycznego Soulfly, zaś na okładce płyty Archangel (2015) tej samej grupy został umieszczony obraz autorstwa Elirana Kantora, przedstawiający Archanioła Michała[19].
Historia modlitwy
Modlitwę ułożył papież Leon XIII po widzeniu, jakiego doświadczył 13 października 1884 roku, w czasie dziękczynienia po Mszy Świętej odprawionej przez niego w prywatnej kaplicy. Biskup rzymski miał usłyszeć w pobliżu tabernakulum[20] rozmowę pomiędzy Jezusem Chrystusem a Szatanem, w której to diabeł dostaje przyzwolenie na próbę zniszczenia Kościoła w nadchodzącym wieku XX:
Gardłowym głosem, pełnym złości szatan krzyczał: Mogę zniszczyć Twój Kościół!
Jezus łagodnym głosem odpowiedział: Potrafisz? Więc próbuj.
Szatan: Ale do tego potrzeba mi więcej czasu i władzy!
Jezus: Ile czasu i władzy potrzebujesz?
Szatan: Od 75 do 100 lat i większą władzę nad tymi, którzy mi służą.
Jezus: Będziesz miał ten czas i władzę. Które stulecie wybierasz?
Szatan: To nadchodzące.
Jezus: Więc próbuj, jak potrafisz.[21]
Zobacz też
- Sanktuarium św. Michała Archanioła w Monte Sant’Angelo
- Opactwo św. Michała Archanioła na Mont Saint-Michel
- Objawienia Maryi i Michała Archanioła w Garabandal
- Egzorcyzm do św. Michała Archanioła
- kult świętych
- wstawiennictwo świętych
| Archaniołowie | |
|---|---|
| Dziewięć chórów anielskich | |
| Angelologia |
Uwagi
- ↑ Świadkowie Jehowy również utożsamiają archanioła Michała z Jezusem Chrystusem. Do chwili przeniesienia jego życia do łona Marii i narodzin w ciele ludzkim Jezus żył z Bogiem w niebie jako archanioł Michał, którym ponownie stał się po powrocie do nieba (Kim jest archanioł Michał?).
- ↑ Tam, gdzie cerkwie stosują kalendarz juliański.
- ↑ Tam, gdzie cerkwie stosują kalendarz juliański.
Przypisy
- ↑ Michael the commander, [w:] David Albert Jones, Angels: A Very Short introduction, Oxford: Oxford University Press, 2011, s. 102, ISBN 978-0-19-954730-2 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ Jean Danielou, Teologia judeochrześcijańska, WAM, Kraków 2002, s. 181, 182.
- ↑ Mistrz dobroci na Płońsk24.pl [opublikowano: 2010-10-03].
- ↑ Ukraina 1 hrywna – Archanioł Michał. ucoin.net. [dostęp 2024-03-08].
- ↑ Ukraina 20 hrywien – Archanioł Michał. ucoin.net. [dostęp 2024-03-08].
- ↑ a b c d St. Michael the Archangel ↓.
- ↑ Mszał Rzymski. opracowali O.O. Benedyktyni z Opactwa Tynieckiego. Poznań: Pallotinum, 1963, s. 1117.
- ↑ O. G. Lefebvre: Mszał Rzymski z dodatkiem Nabożeństw Nieszpornych. Lophem lez Bruges: Opactwo Świętego Andrzeja, 1931, s. 1310.
- ↑ Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 2: D-G. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 415. ISBN 83-7097-374-4.
- ↑ Commemoration of the Miracle of the Archangel Michael at Colossae [online], Orthodox Church in America [dostęp 2018-09-27] (ang.).
- ↑ Synaxis of the Archangel Michael and the Other Bodiless Powers [online], Orthodox Church in America [dostęp 2018-09-27] (ang.).
- ↑ a b Rzecz o aniołach ↓, s. 47.
- ↑ Richard Freeman Johnson: Saint Michael the Archangel in Medieval English Legend. Woodbridge: Boydell Press, 2005, s. 105. ISBN 1-84383-128-7.
- ↑ Parafia św. Katarzyny Cz.-Dz. [online], swkatarzyna.org [dostęp 2024-06-19].
- ↑ Egzorcyzm do św. Michała Archanioła | Parafia Miłosierdzia Bożego w Zielonej Górze [online], parafia-mb.pl [dostęp 2024-06-19].
- ↑ Kaligraf - Egzorcyzm prywatny [online], www.kaligraf.eu [dostęp 2024-06-19] (pol.).
- ↑ Patron parafii. Rzymskokatolicka Parafia pw. Św. Michała Archanioła. [dostęp 2014-11-21].
- ↑ Modlitwa Leona XIII – Święty Michale Archaniele, broń nas w walce… – Pomoc duchowa [online], egzorcyzmy.katolik.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ Soulfly: ‘Archangel’ Cover Artwork, Track Listing Revealed. blabbermouth.net, 2015-06-05. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ Potężny egzorcyzm Świętego Michała Archanioła [online], www.parafiaciagowice.com.pl [dostęp 2024-06-19].
- ↑ Widzenie papieża Leona XIII. Rozmowa Jezusa z szatanem [online], Aleteia Polska, 15 lutego 2023 [dostęp 2024-06-19] (pol.).
Bibliografia
- Melchior Fryszkiewicz OFM Conv.: Rzecz o aniołach. Marki-Struga: Wydawnictwo Michalineum, 1993.
- Aleksander R. Michalak: Angels as Warriors in Late Second Temple Jewish Literature. Mohr Siebeck, 2012. ISBN 978-3-16-151739-6.
- St. Michael the Archangel. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2018-09-28].
- Święci Archaniołowie Michał, Rafał i Gabriel. Internetowa Liturgia Godzin, brewiarz.pl. [dostęp 2013-10-31].
- Jarosław Charkiewicz: arch. Michał. Serwis Cerkiew.pl. [dostęp 2013-10-31].