Zamek w Świerklańcu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m zamieniam magiczny ISBN na szablon |
→Historia: drobne redakcyjne, drobne merytoryczne |
||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
|adres = ul. Parkowa 30<br />42-622 Świerklaniec |
|adres = ul. Parkowa 30<br />42-622 Świerklaniec |
||
|typ budynku = [[Zamek]] |
|typ budynku = [[Zamek]] |
||
|styl architektoniczny = |
|styl architektoniczny = gotycki, barokowy, neogotycki |
||
|architekt = |
|architekt = |
||
|inwestor = [[Guido Henckel von Donnersmarck]] |
|inwestor = książęta bytomscy, [[Guido Henckel von Donnersmarck]] |
||
|wysokość całkowita = |
|wysokość całkowita = |
||
|wysokość do dachu = |
|wysokość do dachu = |
||
|kondygnacje = |
|kondygnacje = |
||
|powierzchnia użytkowa = |
|powierzchnia użytkowa = |
||
|rozpoczęcie budowy = |
|rozpoczęcie budowy = XIII/XIV wiek |
||
|ukończenie budowy = 2. połowa XVI wieku |
|ukończenie budowy = 2. połowa XVI wieku |
||
|przebudowy = |
|przebudowy = |
||
|zniszczono = 1962 r. |
|zniszczono = 1962 r. |
||
|odbudowano = |
|odbudowano = |
||
|pierwszy właściciel = prawdopodobnie [[ |
|pierwszy właściciel = prawdopodobnie [[Książęta opolsko-raciborscy]] |
||
|kolejni właściciele = [[Piastowie|Piastowie opolscy]], [[Hohenzollernowie]], [[Henckel von Donnersmarck|Donnersmarckowie]] |
|kolejni właściciele = [[Piastowie|Piastowie opolscy]], [[Hohenzollernowie]], [[Henckel von Donnersmarck|Donnersmarckowie]] |
||
|właściciel = |
|właściciel = |
||
| Linia 33: | Linia 33: | ||
'''Zamek w Świerklańcu''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Schloss Neudeck'') – obecnie ruiny dawnego zamku (starego pałacu) na mokradłach w miejscowości [[Świerklaniec]] w [[powiat tarnogórski|powiecie tarnogórskim]]. Pierwotnie założony w średniowieczu przez Piastów na otoczonej wodą wyspie na planie owalnym, z dziedzińcem oraz wieżą. Przebudowywany później znacznie przez kolejnych właścicieli. |
'''Zamek w Świerklańcu''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Schloss Neudeck'') – obecnie ruiny dawnego zamku (starego pałacu) na mokradłach w miejscowości [[Świerklaniec]] w [[powiat tarnogórski|powiecie tarnogórskim]]. Pierwotnie założony w średniowieczu przez Piastów na otoczonej wodą wyspie na planie owalnym, z dziedzińcem oraz wieżą. Przebudowywany później znacznie przez kolejnych właścicieli. |
||
__SPIS__ |
|||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:Swierklaniec castle interior.jpg|mały|lewo|alt=Pomieszczenie zamkowe|Wnętrze]] |
[[Plik:Swierklaniec castle interior.jpg|mały|lewo|alt=Pomieszczenie zamkowe|Wnętrze]] |
||
W średniowieczu znajdujący się w tym miejscu zamek należał do [[Piastowie|Piastów]]. W 1289 r. właściciel zamku książę piastowski [[Kazimierz bytomski|Kazimierz II bytomski]] złożył hołd królowi [[Czechy|Czech]] Wacławowi II, a po śmierci Kazimierza II nastąpił podział ziem podległego mu piastowskiego [[Księstwo bytomskie| |
W średniowieczu znajdujący się w tym miejscu zamek należał do [[Piastowie|Piastów]]. W 1289 r. właściciel zamku książę piastowski [[Kazimierz bytomski|Kazimierz II bytomski]] złożył hołd królowi [[Czechy|Czech]] Wacławowi II, a po śmierci Kazimierza II nastąpił podział ziem podległego mu piastowskiego [[Księstwo bytomskie|księstwa bytomskiego]] pomiędzy trzech jego synów, w wyniku czego zamek i okoliczne ziemie przypadły jednemu z nich, księciu [[Władysław bytomski|Władysławowi bytomskiemu]]. |
||
Po śmierci Władysława oraz jego braci, w tym ostatniego Bolesława, król Czech [[Karol IV Luksemburski|Karol IV]] podzielił ostatecznie w 1369 r. ziemie księstwa na dwie części. Okolice Świerklańca wraz z zamkiem otrzymał w spadku książę [[Konrad I oleśnicki]]. W 1475 r. król Węgier i Czech [[Maciej Korwin]] zajął księstwo bytomskie, |
Po śmierci Władysława oraz jego braci, w tym ostatniego Bolesława, król Czech [[Karol IV Luksemburski|Karol IV]] podzielił ostatecznie w 1369 r. ziemie księstwa na dwie części. Okolice Świerklańca wraz z zamkiem otrzymał w spadku książę [[Konrad I oleśnicki]]. W 1475 r. król Węgier i Czech [[Maciej Korwin]] zajął księstwo bytomskie, przekazując w 1477 r. w zastaw Janowi z Żerotina ziemię bytomską i zamek w Świerklańcu. W 1498 r. ziemię bytomską wraz z zamkiem w Świerklańcu kupił książę opolski [[Jan II Dobry (książę opolski)|Jan II Dobry]] z rodu Piastów za kwotę 19 000 [[floren]]ów<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Krawczyk |tytuł = Śląskie zamki i pałace Donnersmarcków = Schlesische Schlösser der Donnersmarcks |data = 2011 |data dostępu = 2021-07-31 |isbn = 978-83-86293-67-4 |miejsce = Radzionków |s = str. 124 |oclc = 841094383}}</ref>. W 1513 roku budowla w większej części była zbudowana z drewna dębowego a murowane były jedynie eliptyczny mur obwodowy i piwnice. W 1526 r. zamek w Świerklańcu i [[Bytom]] na mocy układu z Janem Dobrym, potwierdzonego w 1532 roku przez [[Ferdynand I Habsburg|Ferdynanda I Habsburga]], otrzymał prawem zastawu margrabia [[Jerzy Hohenzollern-Ansbach|Jerzy Hohenzollern]], [[Księstwo karniowskie|książę Karniowa]]. Od tej pory do ziem tych [[Zastaw|prawem zastawu]] mieli roszczenia [[Hohenzollernowie]], jednak dopiero w 1606 r. nad zamkiem przejął rządy książę karniowski [[Jan Jerzy (książę Karniowa)|Jan Jerzy Hohenzollern]]. Od niego 6 stycznia 1620 r. zamek wydzierżawił na trzy lata [[Jan Siekwieciński]]. W 1621 roku w trakcie [[Wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] księstwo i zamek zostały skonfiskowane przez [[Ferdynand II Habsburg|Ferdynanda II Habsburga]]. W 1623 r. księstwo otrzymał w zastaw za przekazane pożyczki bankier [[Łazarz I Starszy Henckel von Donnersmarck]]. W 1629 zamek wraz z księstwem stał się pełną własnością [[Łazarz II Młodszy Henckel von Donnersmarck|Łazarza II Młodszego Henckel von Donnersmarck]] z prawem dziedziczenia. W następstwie tego zamek stał się główną siedzibą – pochodzącego ze [[Spisz]]u – rodu [[Henckel von Donnersmarck]]. Po podziale rodu w 1671 roku zamek do 1945 r. był własnością linii świerklaniecko-tarnogórskiej. W XIX wieku zamek został od zachodu rozbudowany w [[Neogotyk|stylu neogotyckim]]. |
||
W 1945 roku zamek został rozgrabiony i zniszczony w 65–70%. Ruiny w 1957 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków. W latach 1958-1959 Józef Frazik przeprowadził wstępne rozpoznanie architektoniczne zamku<ref>[[Leszek Kajzer]], [[Jan Salm]], [[Stanisław Kołodziejski]], ''Leksykon zamków w Polsce,'' Warszawa, [[Wydawnictwo „Arkady”|Arkady]], 2022, s. 490-491, {{ISBN|978-83-213-5213-8}}</ref>. W 1960 roku podjęto decyzję o rozbiórce spalonych w czasie wojny części XIX-wiecznych (nie uznawanych ówcześnie za cenne) i odrestaurowanie odsłoniętych w ten sposób murów z okresu średniowiecza. 20 grudnia 1961 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki wydało decyzję nakazującą odbudowę zamku. Pomimo tego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach zleciło ZGKiM w Świerklańcu rozbiórkę ruin zamku, co nastąpiło poprzez wysadzenie go przez wydelegowanych do tego górników we wrześniu 1962 roku. Pozostałości zamku uprzątnęła miejscowa ludność w zamian za możliwość wykorzystania gruzów na własny użytek. Wojewódzki Konserwator Zabytków dowiedział się o zniszczeniu zamku dopiero 30 listopada 1962 r.<ref>Spotkania z Zabytkami 3-4/2011, Jarosław Rolak „Historia Wyburzenia Zamku w Świerklańcu”.</ref> |
W 1945 roku zamek został rozgrabiony i zniszczony w 65–70%. Ruiny w 1957 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków. W latach 1958-1959 Józef Frazik przeprowadził wstępne rozpoznanie architektoniczne zamku<ref>[[Leszek Kajzer]], [[Jan Salm]], [[Stanisław Kołodziejski]], ''Leksykon zamków w Polsce,'' Warszawa, [[Wydawnictwo „Arkady”|Arkady]], 2022, s. 490-491, {{ISBN|978-83-213-5213-8}}</ref>. W 1960 roku podjęto decyzję o rozbiórce spalonych w czasie wojny części XIX-wiecznych (nie uznawanych ówcześnie za cenne) i odrestaurowanie odsłoniętych w ten sposób murów z okresu średniowiecza. 20 grudnia 1961 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki wydało decyzję nakazującą odbudowę zamku. Pomimo tego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach zleciło ZGKiM w Świerklańcu rozbiórkę ruin zamku, co nastąpiło poprzez wysadzenie go przez wydelegowanych do tego górników we wrześniu 1962 roku. Pozostałości zamku uprzątnęła miejscowa ludność w zamian za możliwość wykorzystania gruzów na własny użytek. Wojewódzki Konserwator Zabytków dowiedział się o zniszczeniu zamku dopiero 30 listopada 1962 r.<ref>Spotkania z Zabytkami 3-4/2011, Jarosław Rolak „Historia Wyburzenia Zamku w Świerklańcu”.</ref> |
||
Wersja z 09:04, 5 maj 2023
 Zamek w Świerklańcu (lata 40. XX wieku) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Parkowa 30 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
gotycki, barokowy, neogotycki |
| Inwestor |
książęta bytomscy, Guido Henckel von Donnersmarck |
| Rozpoczęcie budowy |
XIII/XIV wiek |
| Ukończenie budowy |
2. połowa XVI wieku |
| Zniszczono |
1962 r. |
| Pierwszy właściciel |
prawdopodobnie Książęta opolsko-raciborscy |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie gminy Świerklaniec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |
 50°26′08,1″N 18°56′51,2″E/50,435583 18,947556
| |
Zamek w Świerklańcu (niem. Schloss Neudeck) – obecnie ruiny dawnego zamku (starego pałacu) na mokradłach w miejscowości Świerklaniec w powiecie tarnogórskim. Pierwotnie założony w średniowieczu przez Piastów na otoczonej wodą wyspie na planie owalnym, z dziedzińcem oraz wieżą. Przebudowywany później znacznie przez kolejnych właścicieli.
Historia
W średniowieczu znajdujący się w tym miejscu zamek należał do Piastów. W 1289 r. właściciel zamku książę piastowski Kazimierz II bytomski złożył hołd królowi Czech Wacławowi II, a po śmierci Kazimierza II nastąpił podział ziem podległego mu piastowskiego księstwa bytomskiego pomiędzy trzech jego synów, w wyniku czego zamek i okoliczne ziemie przypadły jednemu z nich, księciu Władysławowi bytomskiemu.
Po śmierci Władysława oraz jego braci, w tym ostatniego Bolesława, król Czech Karol IV podzielił ostatecznie w 1369 r. ziemie księstwa na dwie części. Okolice Świerklańca wraz z zamkiem otrzymał w spadku książę Konrad I oleśnicki. W 1475 r. król Węgier i Czech Maciej Korwin zajął księstwo bytomskie, przekazując w 1477 r. w zastaw Janowi z Żerotina ziemię bytomską i zamek w Świerklańcu. W 1498 r. ziemię bytomską wraz z zamkiem w Świerklańcu kupił książę opolski Jan II Dobry z rodu Piastów za kwotę 19 000 florenów[1]. W 1513 roku budowla w większej części była zbudowana z drewna dębowego a murowane były jedynie eliptyczny mur obwodowy i piwnice. W 1526 r. zamek w Świerklańcu i Bytom na mocy układu z Janem Dobrym, potwierdzonego w 1532 roku przez Ferdynanda I Habsburga, otrzymał prawem zastawu margrabia Jerzy Hohenzollern, książę Karniowa. Od tej pory do ziem tych prawem zastawu mieli roszczenia Hohenzollernowie, jednak dopiero w 1606 r. nad zamkiem przejął rządy książę karniowski Jan Jerzy Hohenzollern. Od niego 6 stycznia 1620 r. zamek wydzierżawił na trzy lata Jan Siekwieciński. W 1621 roku w trakcie wojny trzydziestoletniej księstwo i zamek zostały skonfiskowane przez Ferdynanda II Habsburga. W 1623 r. księstwo otrzymał w zastaw za przekazane pożyczki bankier Łazarz I Starszy Henckel von Donnersmarck. W 1629 zamek wraz z księstwem stał się pełną własnością Łazarza II Młodszego Henckel von Donnersmarck z prawem dziedziczenia. W następstwie tego zamek stał się główną siedzibą – pochodzącego ze Spiszu – rodu Henckel von Donnersmarck. Po podziale rodu w 1671 roku zamek do 1945 r. był własnością linii świerklaniecko-tarnogórskiej. W XIX wieku zamek został od zachodu rozbudowany w stylu neogotyckim.
W 1945 roku zamek został rozgrabiony i zniszczony w 65–70%. Ruiny w 1957 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków. W latach 1958-1959 Józef Frazik przeprowadził wstępne rozpoznanie architektoniczne zamku[2]. W 1960 roku podjęto decyzję o rozbiórce spalonych w czasie wojny części XIX-wiecznych (nie uznawanych ówcześnie za cenne) i odrestaurowanie odsłoniętych w ten sposób murów z okresu średniowiecza. 20 grudnia 1961 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki wydało decyzję nakazującą odbudowę zamku. Pomimo tego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach zleciło ZGKiM w Świerklańcu rozbiórkę ruin zamku, co nastąpiło poprzez wysadzenie go przez wydelegowanych do tego górników we wrześniu 1962 roku. Pozostałości zamku uprzątnęła miejscowa ludność w zamian za możliwość wykorzystania gruzów na własny użytek. Wojewódzki Konserwator Zabytków dowiedział się o zniszczeniu zamku dopiero 30 listopada 1962 r.[3]
Panowie zamku
- Piastowie opolscy
- Jan II Dobry (książę Opola i Raciborza, założyciel i pan Tarnowskich Gór) – 1497-1526
- Hohenzollernowie
- Jerzy von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, potem także Opola i Raciborza, założyciel i pan Tarnowskich Gór) – 1526-1543
- Jerzy Fryderyk von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, Opola i Raciborza, potem Żagania, pan Tarnowskich Gór) – 1543-1603
- Joachim Fryderyk (elektor Brandenburgii, pan Tarnowskich Gór) – 1603-1608
- Jan Jerzy (książę Karniowa, pan Tarnowskich Gór) – 1608-1620
- 1620 – Ferdynand II Habsburg odebrał księstwo Hohenzollernom
- Henckel von Donnersmarckowie
- Łazarz I Starszy (pan Tarnowskich Gór, Bytomia i Bogumina) – 1623-1624
- Łazarz II Młodszy (pan Tarnowskich Gór, Bytomia i Bogumina) – 1624-1664
- Jerzy VII Fryderyk (pan Tarnowskich Gór i Bytomia) – 1664-1671
- Karol Maksymilian (pan Tarnowskich Gór) – 1671-1716
- Leon Maksymilian (pan Tarnowskich Gór, 3. wolny pan stanowy Bytomia) – 1716-1727
- Karol Erdmann (pan Tarnowskich Gór) – 1727-1760
- Erdmann Gustaw (pan Tarnowskich Gór, 6. wolny pan stanowy Bytomia) – 1760-1805
- Gustaw Adolf (pan Tarnowskich Gór do 1808, 7. wolny pan stanowy Bytomia) – 1805-1813
- Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck (tyt. 9. wolny pan stanowy Bytomia) – 1813-1848
- Guido Henckel von Donnersmarck (tyt. 13. wolny pan stanowy Bytomia, 1. książę von Donnersmarck) – 1848-1916
- Guidotto Henckel von Donnersmarck (2. książę von Donnersmarck) – 1916-1945
Galeria
-
Brama z herbem Donnersmarcków około 1925 roku -
Zamek około 1925 roku -
Stary zamek w 1930 roku -
Południowa część zamku w 1938 roku -
Ruiny Starego zamku w 1958 roku
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jarosław Krawczyk, Śląskie zamki i pałace Donnersmarcków = Schlesische Schlösser der Donnersmarcks, Radzionków 2011, str. 124, ISBN 978-83-86293-67-4, OCLC 841094383 [dostęp 2021-07-31].
- ↑ Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2022, s. 490-491, ISBN 978-83-213-5213-8
- ↑ Spotkania z Zabytkami 3-4/2011, Jarosław Rolak „Historia Wyburzenia Zamku w Świerklańcu”.
Ważniejsza literatura
- M. Zgórniak, Pałac w Świerklańcu – zapomniane dzieło Hectora Lefuela, w: Architektura XIX i początku XX wieku, pod red. T. Grygiela, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 101–111
- J. A. Krawczyk, A. Kuzio-Podrucki, Zamki i pałace Donnersmarcków. Schlösser der Donnersmarcks, Radzionków 2002.
- A. Kuzio-Podrucki, P. Nadolski, D. Woźnicki, Herbarz bytomski, Bytom 2003.
- A. Kuzio-Podrucki, Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Bytom 2003.
- J. A. Krawczyk, E. Wieczorek, Dziedzictwo kulturowe gminy Świerklaniec, Bytom 1997.
- M. Wroński Świerklaniec w dawnych widokach, Tarnowskie Góry 2000.
- J. Rolak, „Zamek w Świerklańcu. Historia wyburzenia w świetle materiałów archiwalnych Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach”, [w:] Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego, T. 2, Katowice 2010.
