Przejdź do zawartości

Morze Bałtyckie: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 5.172.255.10 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Ktyzoo.
Linia 264: Linia 264:
Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady.
Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady.


Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jest [[eutrofizacja]]. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunki [[azot]]u i [[fosfor]]u, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane<ref>{{cytuj książkę |tytuł=Raport o stanie środowiska w Polsce 2008 |url=http://www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/SOER_PL_2008_polski.pdf |wydawca=Główny Inspektorat Ochrony Środowiska |miejsce=Warszawa |data=2010 |seria=Biblioteka Monitoringu Środowiska |strony=78}}</ref>.
Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jest eutrofizacja. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunki azotu i fosforu, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane.


Po II wojnie światowej alianci odkryli w III Rzeszy tysiące ton [[broń chemiczna|broni chemicznej]] m.in. pokłady [[iperyt siarkowy|gazu musztardowego]] (iperytu), [[tabun]]u i innych trucizn zawierających m.in. [[arsen]]. Koalicja aliancka postanowiła zatopić te ładunki w morskich głębiach. Operacja ta trwała do 1948 roku. Eksperci nie są zgodni co do ilości zatopionych substancji, ale szacuje się, że tylko na dnie Bałtyku spoczęło ok. 60 tys. ton chemikaliów. Niektórzy specjaliści szacują, że zaledwie jedna szósta uwolnionych substancji może całkowicie zniszczyć życie na Bałtyku nawet na 100 lat<ref>{{cytuj stronę |url=http://ciekawe.onet.pl/fenomeny/tykajaca-bomba-na-dnie-baltyku,1,4875000,artykul.html |tytuł=Tykająca bomba na dnie Bałtyku |autor=Maciej Stańczyk |data=2011-10-09 |opublikowany=Portal Wiedzy/Grupa Onet.pl SA |data dostępu=2011-10-11}}</ref>.
Po II wojnie światowej alianci odkryli w III Rzeszy tysiące ton broni chemicznej m.in. pokłady gazu musztardowego (iperytu), tabunu i innych trucizn zawierających m.in. arsen. Koalicja aliancka postanowiła zatopić te ładunki w morskich głębiach. Operacja ta trwała do 1948 roku. Eksperci nie są zgodni co do ilości zatopionych substancji, ale szacuje się, że tylko na dnie Bałtyku spoczęło ok. 60 tys. ton chemikaliów. Niektórzy specjaliści szacują, że zaledwie jedna szósta uwolnionych substancji może całkowicie zniszczyć życie na Bałtyku nawet na 100 lat.


== Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim ==
== Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim ==

Wersja z 14:50, 8 gru 2016

Morze Bałtyckie
Ilustracja
Zdjęcie satelitarne Bałtyku w marcu 2000
Kontynent

Europa

Państwa

 Szwecja
 Finlandia
 Rosja
 Estonia
 Łotwa
 Litwa
 Polska
 Niemcy
 Dania

Powierzchnia

415 266 km²

Powierzchnia zlewiska

1 721 238 km²

Średnia głębokość

52,3 m

Największa głębia

459 m

Objętość

21 721 km³

Zasolenie

2–12‰

Temperatura

w zimie od 0 do 2 °C
w lecie od 9 do 22 °C

Typ morza

śródlądowe

Części morza

Cieśniny Duńskie, Zatoka Botnicka (Botnik Południowy, Botnik Północny), Zatoka Fińska, Zatoka Ryska

Wyspy

Bornholm, Gotlandia, Hiuma, Olandia, Rugia, Saaremaa, Uznam, Wolin, Wyspy Alandzkie,

Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Morze Bałtyckie”
Ziemia58°N 20°E/58,000000 20,000000
Mapa morza
Mapa batymetryczna
Multimedia w Wikimedia Commons
Plaża w Brzeźnie zimą
Ahrenshoop
Bałtyk nad Zatoką Ryską w Estonii
Latarnia morska Świnoujście
Molo w Międzyzdrojach
Plaża w Dziwnowie
Bałtyk w okolicach Niechorza
Bałtyk w okolicach Mielna
Bałtyk w Kołobrzegu
Bałtyk w okolicach Międzywodzia
Dziwnówek
Bałtyk o zachodzie słońca nad Portem Północnym (Gdańsk Stogi)
Zatoka Pucka w Rewie
Bałtyk w Chałupach
Plaża w Jastarni
Plaża w Rewie
Kamienista plaża w Jarosławcu
Wybrzeże Zatoki Fińskiej w Sankt Petersburgu, Komarowo
Okolice Sztokholmu – widok z wyspy Ljusterö z wysokości 52 m n.p.m.
Ruiny kościoła w Trzęsaczu
Woliński Park Narodowy
Bałtyk z portu w Darłowie
Ujście Regi w Mrzeżynie

Morze Bałtyckie, Bałtyk (łac. balteus – pas. Nazwa Bałtyku pojawia się po raz pierwszy u Adama z Bremy) – płytkie morze śródlądowe na szelfie kontynentalnym w północnej Europie. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund, Kattegat, Skagerrak oraz Limfjord). Za zachodnią granicę Bałtyku Właściwego przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa Falster) do przylądka Darßer Ort (Darß); na zachód od tej linii znajduje się akwen Bałtyku Zachodniego o powierzchni ok. 8000 km² nazywany przez Niemców także Ostsee; akwen ten obejmuje m.in. część wód Cieśnin Duńskich (oprócz Małego i Wielkiego Bełtu), a także mniejsze: Alsenbelt, Fehmarnbelt, Langelandsbælt.

Charakterystyka

Bałtyk nazywany jest morzem śródlądowym północnej Europy, ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.

  • rozciągłość południkowa – ok. 1300 km
  • rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) – ok. 600 km
  • rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km
  • rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km

Powierzchnia

Powierzchnia Bałtyku wraz z Kattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu Bałtyk zajmuje 392 979 km². Powierzchnia zlewni wynosi 1 721 233 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³[1].

Linia brzegowa

Linia brzegowa Bałtyku o długości ok. 8100 km[2] jest mocno rozwinięta i urozmaicona. Składa się na to duża ilość zalewów, zatok, półwyspów oraz wysp i wysepek, szczególnie licznych przy wybrzeżach północnym i zachodnim.

Największe zatoki

Trzy wybitne rozgałęzienia Bałtyku tworzą wielkie zatoki:

Z innych większych zatok należy wymienić zatoki: Gdańską, Pomorską, Lubecką, Kilońską oraz Zalew Kuroński.

Większe półwyspy

Półwysep Długość
km		 Szerokość
km		 Państwo
Mierzeja Kurońska 98 0,4–4 Litwa/Rosja
Mierzeja Wiślana 60 0,6–2 Polska/Rosja
Fischland-Darß-Zingst 45 7 Niemcy
Mierzeja Helska 35 0,3–0,1–3 Polska

Wyspy

 Osobny artykuł: Wyspy Morza Bałtyckiego.
Wyspa Powierzchnia
km²		 Państwo Ludność
Zelandia 7031  Dania 2 147 281
Gotlandia 3144  Szwecja 57 004
Fionia 2984  Dania 453 700
Sarema 2673  Estonia 40 312
Olandia 1342  Szwecja 23 000
Lolland 1243  Dania 73 000
Hiuma 965  Estonia 10 000
Rugia 935  Niemcy 73 000
Bornholm 588  Dania 44 100
Falster 514  Dania 47 000
Uznam 445  Polska  Niemcy 76 500
Als 312  Dania 50 000
Langeland 285  Dania 15 000
Wolin 265  Polska 17 000
Muhu 198  Estonia 1822
Hailuoto 197  Finlandia 995
Fehmarn 185  Niemcy 13 036
Vormsi 93  Estonia 3000
Ærø 88  Dania 6863
Kotlin 84  Rosja 42 800

Pozostałe wyspy:

Głębokość

Morze Bałtyckie dzieli się na 3 wielkie baseny:

  • Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 294 m
  • Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 459 m
  • Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m[1]

Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52,3 m[1], maksymalna – 459 m (Głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). Między Gotlandią a wybrzeżem łotewskim znajduje się Głębia Gotlandzka o maksymalnej głębokości sięgającej 250 m[3]. W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski – Głębia Gdańska – liczy 118 m.

Oprócz głębi i rynien charakterystyczną cechą rzeźby dna Bałtyku jest występowanie znacznych pod względem obszaru płycizn, zwanych ławicami. Zbudowane są one przeważnie z materiału piaszczysto-żwirowego i kamienistego, będącego pozostałością dawnych moren polodowcowych[3]. Licząc od zachodu, są to ławice: Arkońska, Orla, Odrzańska, Słupska, Środkowa i Hoburg na południe od Gotlandii.

Podział morfologiczny

Podział Morza Bałtyckiego przy uwzględnieniu czynników morfologicznych[4]:

  1. Botnik
    1. Morze Alandzkie – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Szwecji
    2. Morze Archipelagowe[5] – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Finlandii
    3. Botnik Południowy (Morze Botnickie) – główny basen Zatoki Botnickiej
    4. Botnik Północny – północny basen Zatoki Botnickiej
  2. Basen Gotlandzki
    1. Niecka Północnogotlandzka
    2. Niecka Zachodniogotlandzka
    3. Niecka Wschodniogotlandzka
    4. Zatoka Fińska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego
    5. Zatoka Ryska
    6. Zatoka Gdańska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego
  3. Basen Bornholmski
    1. Niecka Arkońska (dawna Głębia Arkońska)
    2. Niecka Wschodniobornholmska
    3. Zatoka Pomorska
  4. Morze Bełtów
    1. Sund
    2. Wielki Bełt wraz z Bełtem Langelandzkim i Bełt Samso
    3. Mały Bełt
    4. Zatoka Kilońska
    5. Bełt Fehmarn
    6. Zatoka Meklemburska i inne mniejsze cieśniny
  5. Kattegat

Zasolenie

Ze względu na niskie zasolenie Bałtyk zalicza się do wód słonawych (mezohalinowych) i określa morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7‰. Na ogół waha się w granicach od 2 do 12‰, choć zimą zasolenie nie przekracza 7,8‰ w Zatoce Gdańskiej. W Kattegacie i Skagerraku wynosi ok. 20‰, w Bełtach i Zatoce Kilońskiej ok. 15–17‰, przy polskich wybrzeżach ok. 7‰, w Zatoce Puckiej spada do 6,2‰, w Zalewie Wiślanym tylko 1–3‰, w Zatoce Fińskiej i Botnickiej spada do 2‰. Stosunkowo duże różnice zasolenia w Bałtyku występują w kierunku pionowym. Słona woda jako cięższa opada ku dnu basenu. Na przykład w Basenie Bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰, a przy dnie, na głębokości 100 m sięga aż 15–18‰.

Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek, z których największe to: Wisła, Odra, Newa, Kemi, Niemen, Lule, Gota, Ångerman i Dźwina. Wody te parują w podobnym tempie jak woda akwenu, do którego należy zlewisko.

Niskie zasolenie Bałtyku spowodowane jest względnie niskimi temperaturami i związanym z tym mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych akwenu. Przykładem morza, w którym parowanie jest bardzo intensywne i zwiększa zasolenie do ok. 40‰, jest Morze Śródziemne, jak we wszystkich wodach tego zakresu szerokości geograficznej.

Poziom wód i fale

Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż w Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskie Cieśniny Duńskie, aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. W cieśninach wody piętrzą się zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne w głąb Bałtyku, lub na odwrót – wypychają je z niego.

Przypływ, będący wynikiem przyciągania wód morskich przez Księżyc i Słońce, jest na Bałtyku nieznaczny i wynosi: w Kopenhadze 24 cm, W Świnoujściu 8 cm, W Zatoce Gdańskiej 3 cm, w Kłajpedzie 4 cm, zaś w Zatoce Fińskiej na skutek jej ciasnoty wzrasta znów do 6–8 cm. Sejsze, wywołane głównie różnicami ciśnienia atmosferycznego w różnych punktach basenu, mają amplitudę rzadko przekraczającą 30 cm. Spiętrzenia wody wywołane silnymi wiatrami sięgają od 50 cm na brzegach otwartego morza do 2 m i więcej w cieśninach i w głębi zatok. W listopadzie 1824 r. wody nagnane przez wiatr podniosły poziom morza w Petersburgu o 410 cm, natomiast w 1924 r. o 369 cm[2].

Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 m. W czasie silnych sztormów fale są gwałtowne, nieuporządkowane, często odbite i nadbiegające z różnych kierunków, a ich wysokość sięga prawie do 10 m. 23 grudnia 2004, w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku, zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Odległości między grzbietami fal są przy tym niewielkie, sięgają zaledwie 50 m[2].

Najsilniejsze falowania wywołane są przez cyklony (niże baryczne), nadciągające z zachodu lub ze wschodu. Morze jest najbardziej burzliwe w styczniu, najspokojniejsze w czerwcu. Na polskim wybrzeżu Bałtyku rocznie notuje się 20–25 dni sztormowych[2].

Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi statków. W ostatnich latach podczas sztormu zatonęły 3 duże promy: 14 stycznia 1993 polski „Jan Heweliusz”, 28 września 1994 estoński MS „Estonia”, a 1 listopada 2006 roku szwedzki MS „Finnbirch”.

Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od –0,5 do +20 °C.

Temperatura wód przy polskim wybrzeżu jest uzależniona od wiatrów. Wiatry zachodnie ocieplają wodę, wschodnie – oziębiają ją[6].

Zlodzenie

Lód skuwa zatoki: Botnicką, Fińską i Ryską oraz zalewy i mniejsze zatoki. Grubość lodu dochodzi do 70 cm w północnej części Zatoki Botnickiej. Pokrywa lodowa formuje się tam w wąskim pasie przybrzeżnym, ale w centralnych obszarach każdego z tych basenów zalega już jedynie odmiana gęstej kry, tzw. pak lodowy. Morze zaczyna zamarzać najpierw przy brzegu, najwcześniej w połowie listopada, a rozmarza w maju, co obserwowano także w ostatnich latach. Wyspy północnego Bałtyku, jak Hiuma, Sarema i archipelag u wejścia do Zatoki Botnickiej uzyskują zimą połączenie z lądem stałym, jak np. na początku 2009 roku[7].

W źródłach historycznych opisano kilkakrotne zamarznięcie Zatoki Meklemburskiej, dzięki czemu był możliwy transport saniami z Rostocku i Lubeki na wyspy duńskie[8]. Zlodzeniu akwenu wydaje się sprzyjać znacznie mniejsza głębokość zachodniej części Bałtyku niż obszarów rozciągających się bardziej na wschód i najwyraźniej z tego powodu zdecydowanie brak takich opisów dla wybrzeża polskiego. Kilkakrotnie opisano przeprawy po lodzie między Gdańskiem a Helem[8], a współcześnie Zatoka Pucka zamarza każdej bardziej mroźnej zimy (np. co roku w latach 2009–2011). Jednak zasięg zlodzenia kończy się zawsze jedynie na Helu. Jeden tylko, powstały w roku 1423, relacjonuje wyprawę saniami z Gdańska na wyspy duńskie. W tym samym roku możliwe były podobno przeprawy po lodzie z Prus[8], które być może kronikarz utożsamił z Brandenburgią, do Lubeki oraz z Meklemburgii do Danii[8]. Wzmiankowana relacja powstała na samym początku Minimum Spörera, co wskazywałoby, jeżeli traktować tę dosłownie, na brak większego związku ze zmianami na Słońcu, których zresztą astronomowie nie byli w stanie wtedy rejestrować.

Wiadomo o innym, bardziej współczesnym opisie, w którym biskup Andrzej Chryzostom Załuski, opisując niezwykle mroźną zimę lat 1708/1709, zanotował, co następuje: „Morze Bałtyckie jak tylko okiem nawet uzbrojonem dosięgnąć można było, do dnia 8 kwietnia, grubym lodem było pokryte”[9]. Z cytowanej relacji nie wynika jednak czy był to lód stały, czy zwykła kra, jak również czy wzmiankowane pole lodowe obserwowano na otwartym morzu, a nie w obszarze często zlodzonego Zalewu Wiślanego.

Podobne do opisanych wcześniej raportów o przedostawaniu się po lodzie do Szwecji mogą natomiast dotyczyć jedynie obszaru często zamarzającej Zatoki Fińskiej, bo kiedyś kraj ten rozciągał się również na tereny Finlandii. Znany jest taki właśnie opis z roku 1460, kiedy to podróżowano z Rewla w Inflantach, położonego na południowym brzegu Zatoki Fińskiej, do Szwecji, ale podobno również do Danii[8]. Od roku 1406 do końca wieku w skład terytorialny Danii wchodziła także Gotlandia, a sto lat wcześniej, w roku 1306, Bałtyk zamarzł właśnie między Olandią, Gotlandią i Estonią[8], podczas gdy południowe wybrzeże morza, poza Zatoką Meklemburską, pozostało najwyraźniej wolne od stałego lodu. Być może nieco podobnie należałoby tłumaczyć wzmiankowany wcześniej opis z roku 1423.

Od roku 1900 południowy Bałtyk nie zamarzł ani razu, natomiast często pojawia się kra, zwłaszcza w pobliżu Zatoki Meklemburskiej. Mimo dużego zasięgu zlodzenia, jaki można ustalić, korzystając z rysunku w publikacji Krzysztofa Kożuchowskiego, Morze Bałtyckie nie zamarzło całkowicie również w latach 1739–1740, 1753–1754, 1788–1789, 1798–1799, 1808–1809, 1829–1830, 1866–1867, 1870–1871, 1876–1877, 1880–1881, 1887–1888, 1892–1893, 1939–1940, 1941–1942, 1946–1947[10]. Ponadto okresy te nie pokrywają się z latami, gdy obserwowano duże pola kry w zachodniej części akwenu, co mogłoby świadczyć o bardzo mroźnych zimach na Półwyspie Jutlandzkim.

W roku 1987 ok. 96% powierzchni Bałtyku zajmowała kra, ale nie tworzyła jednolitej pokrywy, po której można by przemieszczać się saniami. Stały lód pojawił się wówczas, tak jak podczas innych mroźnych zim, jedynie w wąskim przybrzeżnym pasie zatok Botnickiej i Fińskiej, zaś na całej rozciągłości polskiego wybrzeża obserwowano mniej gęstą krę[11]. Luźna kra u zachodnich wybrzeży Polski, na odcinku od Świnoujścia do Kołobrzegu, pojawiła się również w lutym 2010 roku[12]. Z lokalnej prasy wiadomo też, że pole lodowe rozciągało się po horyzont na wysokości Świnoujścia, zaś z zamieszczonej na stronie internetowej fotografii wynika, że podobnie morze wyglądało w Jarosławcu[13], tworząc gdzieniegdzie w pobliżu brzegu piętrzące się zwały lodu (Trzęsacz, Rewal); patrz zdjęcia[14][15].

Duża czasowa rozciągłość małej epoki lodowcowej powoduje, że wszystkie opisy niezwykłych zjawisk lodowych znane z wieku XIV, XV, XVI i XVII powstały w czasie trwania jednego i tego samego epizodu klimatycznego.

Historia geologiczna

 Osobny artykuł: Powstanie i rozwój Bałtyku.

Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Liczy około 12 tys. lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanego Fennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznej eoceńskiej rzeki Eridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem.

Nazwa

Historyczne nazwy:

Obecna nazwa morza w różnych językach jest albo określeniem zależnym od położenia – morze wschodnie lub morze zachodnie, albo wariantem występującej również w języku polskim nazwy bałtyckie:

Nazwę Bałtyk (łot. Baltijas jūra) Łotysze wywodzą od słowa baltais – łot. biały.

Zanieczyszczenia

Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. W 1973 podpisano Konwencję Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. W 1974 siedem państw nadbałtyckich podpisało drugą Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach. Ciągle jednak Bałtyk pozostaje jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie.

Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady.

Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jest eutrofizacja. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunki azotu i fosforu, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane.

Po II wojnie światowej alianci odkryli w III Rzeszy tysiące ton broni chemicznej m.in. pokłady gazu musztardowego (iperytu), tabunu i innych trucizn zawierających m.in. arsen. Koalicja aliancka postanowiła zatopić te ładunki w morskich głębiach. Operacja ta trwała do 1948 roku. Eksperci nie są zgodni co do ilości zatopionych substancji, ale szacuje się, że tylko na dnie Bałtyku spoczęło ok. 60 tys. ton chemikaliów. Niektórzy specjaliści szacują, że zaledwie jedna szósta uwolnionych substancji może całkowicie zniszczyć życie na Bałtyku nawet na 100 lat.

Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim

Zlewisko Bałtyku

Zlewisko Bałtyku rozciąga się od Karpat i Sudetów po rejony znajdujące się za kołem podbiegunowym północnym. Charakterystyczną cechą zlewiska Bałtyku jest występowanie znacznej liczby jezior, spośród których największe to Ładoga i Onega.

Spośród rzek uchodzących do Morza Bałtyckiego znaczne rozmiary i znaczenie posiadają m.in. Odra, Wisła, Niemen, Dźwina i Newa.

Porty nad Morzem Bałtyckim

Największym miastem nad Bałtykiem jest Sankt Petersburg. W tamtejszym porcie przeładowuje się rocznie najwięcej kontenerów (w 2007 r. 1,7 mln TEU), kolejne miejsca pod tym względem zajmują: Göteborg, Gdynia, Kotka, Aarhus i Helsinki[16].

Biologia

Zakwit fitoplanktonu. 3.06.2001

Zoogeograficznie Morze Bałtyckie tworzy oddzielną dzielnicę bałtycką. Ze względu na niskie zasolenie jest ona wyjątkowo uboga biologicznie. Dla porównania w sąsiednim Morzu Północnym biomasa jest pięciokrotnie wyższa. Niskie zasolenie stanowi barierę nie do pokonania dla bardzo wielu zwierząt. Oprócz zachodnich krańców nie występuje ani jeden gatunek szkarłupni będącej ważnym składnikiem zwierzostanu innych mórz. Całkowicie brak chitonów, walconogów, głowonogów, ramienionogów i ściśle morskich ślimaków. Mięczaki są reprezentowane tylko przez sześć gatunków małżów. Bardzo skromnie reprezentowane są jamochłony, wstężnice i pierścienice. Nieliczne zwierzęta słonowodne jak omułki, małgwie, chełbia, śledzie czy dorsze żyjące w Bałtyku są o połowę mniejsze niż w Morzu Północnym. Z drugiej strony niskie zasolenie umożliwia tu życie wielu rybom słodkowodnym.

Wlewające się do Bałtyku słone wody, z powodu większej gęstości, pozostają przy dnie i są izolowane od atmosfery warstwą mniej słonych wód powierzchniowych. Z tego powodu około 1/4 dna Bałtyku jest w strefie beztlenowej, gdzie rozwijające się bakterie wydzielają siarkowodór.

Fauna Bałtyku

Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga.

Foka szara drzemie na plaży w Niechorzu
Kur diabeł

Flora Bałtyku

Glony wielokomórkowe występują na płytkich wodach Bałtyku (do 30 m).

Zobacz też

  1. ↑ a b c red. Lars Håkanson: Środowisko Morza Bałtyckiego, zeszyt 1. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego.
  2. ↑ a b c d Bronisław Siadek, Bałtyk od A do Z, „Poznaj Świat” R. VIII, nr 7 (92), lipiec 1960, s. 28–32.
  3. ↑ a b Jan Szeliga, Bałtyk, w: „Poznaj Swój Kraj” R. XVIII, nr 6 (188), czerwiec 1975, s. 3–7.
  4. ↑ Aleksander Majewski. Podziały Morza Bałtyckiego. „Przegląd geofizyczny”. 2 (XXXIV), s. 167–168, 1989. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0033-2135. 
  5. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP: Nazewnictwo Geograficzne Świata. T. Zeszyt 10: Morza i oceany. Warszawa: Główny Geodeta Kraju, 2008, s. 51. ISBN 976-83-254-0462-8.
  6. ↑ http://kalcyt.blogspot.com/2012/05/dlaczego-latem-woda-nad-batykiem-jest.html Dlaczego latem, woda nad Bałtykiem jest zimna?
  7. ↑ Na podstawie map zlodzenia przygotowywanych przez IMiGW.
  8. ↑ a b c d e f Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, Ananiasz Rojecki (red.), Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1965.
  9. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Anomalie pogodowe w dawnej Polsce, „Aura”, nr 7/1990.
  10. ↑ Krzysztof Kożuchowski, Wieloletnie wahania zlodzenia Bałtyku, „Problemy klimatologii polarnej”, nr 5, 1996.
  11. ↑ Mapa zlodzenia wykonana w IMiGW.
  12. ↑ Strona webowa „Zlodzenie Bałtyku” przygotowywana przez IMiGW; uaktualniana i dostępna w okresie zimowym.
  13. ↑ 'Panoramia: Zlodzenie Bałtyku w Jarosławcu'.
  14. ↑ Region – Zachodniopomorskie: Bałtyk zamarza. Kra lodowa sięga po horyzont (zobacz obraz z kamery w Świnoujściu) – 27 stycznia 2010.
  15. ↑ Bałtyk zamarza. Po morzu dryfują lodowe kry – 29 stycznia 2010.
  16. ↑ Robert Przybylski. Przetasowania na Bałtyku. „Rzeczpospolita”, 11 czerwca 2008. 
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db dc dd de df dg dh di dj dk dl dm dn do dp dq dr ds dt du dv dw dx dy dz ea eb ec ed ee Ludwik Żmudziński: Świat zwierzęcy Bałtyku. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990. ISBN 83-02-02374-4.
  18. ↑ a b c d e f g Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
  19. ↑ a b Czesław Jura: Bezkręgowce. Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 338, 551. ISBN 83-01-04489-6.
  20. ↑ a b c Andrzej Rudnicki: Ryby wód polskich. Atlas. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 20–21, 26–27, 98–99. ISBN 83-02-01071-5.
  21. ↑ a b Tomasz Umiński: Zwierzęta i oceany. Popularna zoogeografia wód morskich. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 167. ISBN 83-02-02680-8.
  22. ↑ Z. Strzelecki: Mieszkańcy Bałtyku. Krewetka Palaemon elegans. Muzeum Przyrodnicze Wydziału BiNoZ UMK. (pol.).
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Powstanie i rozwój Bałtyku
Morza na świecie
Ocean Arktyczny
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Ocean Spokojny
Ocean Południowy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Morze_Bałtyckie&oldid=47806346”