Wincenty Krasiński
Wincenty Jan Krasiński herbu Ślepowron (ur. 30 stycznia 1782 w Boremlu, zm. 24 listopada 1858 w Warszawie) – magnat, założyciel i I ordynat opinogórski od 1844, polski generał w czasie wojen napoleońskich, założyciel Biblioteki Ordynacji Krasińskich (1844), w latach 1855–1856 pełnił obowiązki namiestnika w Królestwie Polskim.
.jpg) W mundurze generała armii Królestwa | |
| generał | |
| Data i miejsce urodzenia |
30 stycznia 1782 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 listopada 1858 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
od 1806 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
             
| |
 Herb hrabiowski rodziny Krasińskich | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Ojciec | |
| Matka |
Antonina Anna Czacka |
| Żona |
Maria Urszula Radziwiłł |
| Dzieci | |
Hrabia w Królestwie Prus od 1 kwietnia 1806, w I Cesarstwie Francuskim od 13 czerwca 1811[1], w Królestwie Polskim od 1820[2], potwierdzony w Rosji od 17 marca 1837[1].
Życiorys
edytujSyn Jana Aleksandra Krasińskiego (syna Michała Hieronima Krasińskiego) i Antoniny hr. Czackiej. 13 września 1803 ożenił się z Marią Urszulą ks. Radziwiłł. Ojciec Zygmunta Krasińskiego – dramatopisarza i poety polskiego romantyzmu.
W wieku ośmiu lat Wincenty został członkiem kawalerii narodowej, a jako dziesięciolatek był mianowany porucznikiem (był to element magnackiej tradycji i wychowania, a nie stopień rzeczywistej służby wojskowej, którą Krasiński rozpoczął dopiero jako dorosły mężczyzna). W 1790 roku, po śmierci ojca, został starostą opinogórskim.
W roku 1803 utworzył organizację patriotyczną Towarzystwo Przyjaciół Ojczyzny. W lecie 1804 udał się z małżonką do Spa w Belgii i Paryża, w którym oboje przebywali pięć miesięcy. Krasiński nawiązał znajomości z najważniejszymi postaciami cesarstwa, uzyskał audiencję u cesarza Napoleona. Po powrocie do Polski przystąpił do zwolenników Francji. W 1804 roku został członkiem rzeczywistym Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[3]. W początkach grudnia 1806 w porozumieniu z Henrykiem Dąbrowskim zorganizował Gwardię Honorową i otrzymał stopień pułkownika jazdy pospolitego ruszenia. Po przybyciu Napoleona do Warszawy został członkiem sztabu cesarskiego i otrzymał rozkaz sformowania pułku jazdy. 4 kwietnia 1807 Krasiński został odznaczony krzyżem Legii Honorowej, a Napoleon mianował go dowódcą 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej (Régiment de chevau-légers polonais de la Garde impériale).
W 1808 roku dowodził pułkiem w wojnie w Hiszpanii, w której jego szwoleżerowie wsławili się szarżą pod Somosierrą. Sam Krasiński nie brał udziału w szarży. Po kampanii hiszpańskiej pułk stacjonował w Chantilly pod Paryżem. W 1811 Napoleon mianuje Krasińskiego hrabią Cesarstwa Francuskiego. Od 1811 generał brygady. W maju 1812 na czele pułku przemaszerował przez Księstwo Warszawskie. W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego[4]. Po odwrocie spod Moskwy pułk Krasińskiego stacjonował w Saksonii i Paryżu, a jego dowódca został mianowany generałem dywizji. 4 kwietnia 1814 w Fontainebleau Napoleon powierzył Krasińskiemu naczelne dowództwo wojsk polskich znajdujących się we Francji. Po abdykacji Napoleona, zwolniony z przysięgi Krasiński przyprowadził do kraju większość wojsk polskich z Francji (wrzesień 1814). 16 lutego 1815 pułk szwoleżerów został zlikwidowany, a Krasiński przekazał księżnej Izabeli Czartoryskiej pułkowy sztandar. W czasie wojen napoleońskich Krasiński był trzykrotnie ranny.
Po klęsce Napoleona przystąpił do współpracy z Imperium Rosyjskim. Był obok Stanisława Kostki Nowakowskiego, Józefa Hurtiga i Wincentego Aksamitowskiego wśród sześciu założycieli prorosyjskiej loży masońskiej „Jedność Słowiańska”, która wyłoniła się z loży „Bracia Polacy Zjednoczeni” (założonej w 1807 przez Aleksandra Rożnieckiego) i została zatwierdzona przez Wielki Wschód Narodowy w marcu 1818[5][6]. Był sekretarzem „Jedności Słowiańskiej” w chwili rozwiązania wolnomularstwa w Rosji przez Aleksandra I w 1822[7].
W Królestwie Kongresowym został szefem dywizji, a następnie generałem–adiutantem cesarskim i dowódcą korpusu rezerwowego. Pod panowaniem Aleksandra I kontynuował karierę wojskową i polityczną. Był posłem przasnyskim i marszałkiem sejmu Królestwa Polskiego od 1818, od 1825 senatorem wojewodą. W 1820 Senat przyznał Krasińskiemu tytuł hrabiowski, a car Aleksander I nadał mu order Świętego Włodzimierza II klasy i dożywotnią godność senatora wojewody. W 1826 roku został awansowany do stopnia generała jazdy oraz na urząd senatora wojennego. W 1828 stracił popularność, gdy jako jedyny w czasie sądu sejmowego głosował za uznaniem działalności Narodowego Towarzystwa Patriotycznego (założonego w 1821 przez Waleriana Łukasińskiego) z płk. Sewerynem Krzyżanowskim na czele za „zbrodnię stanu”[8][9]. Jego syn Zygmunt został we wrześniu 1829 publicznie spoliczkowany na Uniwersytecie Warszawskim przez Leona Łubieńskiego jako syn zdrajcy[10].
Jako zwolennik współpracy z Rosją po wybuchu powstania listopadowego 29 listopada 1830 opowiedział się po stronie cara i został wysłany na czele jazdy polskiej przez wielkiego księcia Konstantego do Warszawy w celu jej spacyfikowania. Próbował powstrzymać podkomendnych przed przystąpieniem do insurekcji. Po wkroczeniu do miasta 3 grudnia uratowany przed samosądem ulicznym przez dyktatora powstania Józefa Chłopickiego za cenę złożenia przysięgi na wierność insurekcji, odmówił jednak udziału w wojnie z carem, złożył dymisję i wycofał się za pozwoleniem Rządu Tymczasowego do posiadłości w Opinogórze. Stamtąd zbiegł przez Królewiec do Petersburga, gdzie uchylił się od udziału w kampanii przeciw Polsce[7][11]. Potępił w jednym z listów powstanie jako rewolucję społeczną: „Te nędzne szewcy, żydy ochrzczone i krawcy, chciwi na grosz, nie wiedzący nic o Polsce i o jej przeszłości, chcieli zarobić, zyskać, spekulować, wieszając, rzucając kalumnie”[12]. Wyperswadował udział w powstańczym „rozruchu” synowi Zygmuntowi, przebywającemu w Genewie. Został skreślony z listy senatorów przez sejm powstania listopadowego dopiero 20 lipca 1831[13]. Po stłumieniu powstania otrzymał od cara Mikołaja I misję sporządzenia raportu o zniszczeniach wojennych w Królestwie, pełnił wysokie urzędy w administracji Królestwa i powrócił do składu senatu, choć utracił dotychczasowe wpływy polityczne[7]. Od 1831 był członkiem Rady Państwa oraz w latach 1855–1856 członkiem Rady Administracyjnej. W latach 1855–1856 pełnił obowiązki namiestnika Królestwa Polskiego w związku z chorobą Iwana Paskiewicza do czasu przybycia Michaiła Gorczakowa[7][14]. Ufundował Bibliotekę Ordynacji Krasińskich w 1844 roku w Warszawie.
Lubił otaczać się luminarzami nauki, kultury i sztuki. W domu jego zbierali się najwięksi literaci epoki[15]. Gorliwie gromadził zabytki kulturalne. Napisał krótki podręcznik o władaniu lancą (Essai sur le maniement de la lance), był również autorem broszury o poezji trubadurów prowansalskich.
W Opinogórze ufundował kościół z kaplicą grobową rodu Krasińskich[16].
Zmarł 24 listopada 1858 w Warszawie, a pochowany został w Opinogórze. Społeczeństwo zapamiętało jego antypolską postawę w czasie i po upadku powstania. Zarządca dóbr opinogórskich Feliks Karpiński tak pisał o tym przy okazji pogrzebu Zygmunta Krasińskiego, który przeżył ojca o zaledwie trzy miesiące: „Rozhowor był w Opinogórze wielki. Samych wielkich pań i panów zjechało się do stu, dwieście koni zwoziło i odwoziło gości... pogrzeb ten, reprezentowany przez obywatelstwo, był demonstracją narodową; na pogrzebie generała nie było wcale obywateli; osiemdziesięciu mnichów zastępowało wszystkie stany...”[17].
Życie prywatne Wincentego Krasińskiego i jego działalność polityczną w latach 1815–1825 omawia Marian Brandys w reportażu historycznym pt. Czcigodni weterani, opublikowanym w cyklu Koniec świata szwoleżerów (1972). Opierając się na korespondencji prywatnej generała Brandys portretuje go jako przedstawiciela elity ówczesnego Królestwa Polskiego.
Poglądy
edytujBył autorem anonimowej broszury antysemickiej Aperçu sur les Juifs de Pologne, w której wystąpił przeciwko asymilacji Żydów poprzez polonizację i chrystianizację i ogłosił ich przyczyną rozkładu moralnego i ekonomicznego Polski na przestrzeni dziejów[18]. Publikacja Krasińskiego zainspirowała wydany po polsku pamflet Sposób na Żydów, czyli środki niezawodne zrobienia z nich ludzi uczciwych i dobrych obywateli autorstwa urzędnika Gerarda Witowskiego, niekiedy przypisywany samemu Krasińskiemu. Sposób na Żydów zakwestionował oświeceniowe przekonanie o uniwersalnej naturze ludzkiej i domagał się deportacji niereformowalnych Żydów z Królestwa Polskiego na kaukaskie rubieże Imperium dla utworzenia „żydowskiej siedziby narodowej”. Obie publikacje spotkały się z ripostą mjr. Waleriana Łukasińskiego (Uwagi pewnego oficera nad uznaną potrzebą urządzenia Żydów w naszym kraju i nad niektórymi pisemkami w tym przedmiocie teraz w druku wyszłymi), który odrzucił ich uprzedzenia i wskazał, że nikt dotąd nie przeprowadził gruntownej reformy położenia społeczności żydowskiej na ziemiach polskich[19]. Krasiński udzielił Łukasińskiemu ironicznej odpowiedzi[7].
Maria Janion uznała Krasińskiego za twórcę „antysemickiego fantazmatu” w Polsce[20]. Przypisane Krasińskiemu tezy Witowskiego zostały omówione w nazistowskim opracowaniu na temat XIX-wiecznych polskich projektów wysiedlenia Żydów, sporządzonym w czasie II wojny światowej przez Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie[21].
Prace
edytuj- Listy Wincentego Krasińskiego z Hiszpanii (1808–1809), red. Konrad Ajewski, Pułtusk 2012
- Essai sur le maniement de la lance, Paryż 1811
- Aperçu sur les Juifs de Pologne, Warszawa 1818
- Odpowiedź na uwagi pewnego oficera nad uznaną potrzebą urządzenia Żydów w naszym kraju przez autora dziełka pod tytułem Aperçu sur les Juifs de Pologne, Warszawa 1818 (replika na krytykę ze strony Waleriana Łukasińskiego)
- Rzut oka na wieszczów Prowancyi zwanych trubadurami, Warszawa 1818
- Rys życia Zygmunta Vogla, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie”, 20 (1828), s. 173–178
Awanse w armii francuskiej
edytujPułkownik od 7 kwietnia 1807, generał brygady od 16 grudnia 1811, generał dywizji od 18 listopada 1813[22].
Odznaczenia
edytujOdznaczony m.in.[23]:
- Orderem Orła Białego z nadania Mikołaja I Romanowa (1829)[24],
- Orderem Świętego Stanisława z nadania Fryderyka Augusta Wettyna (1813)[25][26],
- Orderem Świętego Stanisława I klasy z nadania Aleksandra I Romanowa (1815)[23][24][27],
- Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (1810)[23][24][26],
- Krzyżem Komandorskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1811)[23][24][26],
- Krzyżem Oficerskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1809)[23][24][26],
- Krzyżem Kawalerskim Orderu Legii Honorowej (Francja, 1807)[23][24][26],
- Krzyżem Kawalerskim Orderu Cesarskiego Zjednoczenia (Francja, 1814)[26],
- Orderem Orła Czerwonego (Prusy)[24],
- Orderem Świętego Andrzeja Apostoła (Rosja)[1]
- Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Rosja)[23],
- Orderem Świętego Włodzimierza I klasy (Rosja, 1832)[28]
- Orderem Świętego Włodzimierza II klasy (Rosja, 1820)[28][23],
- Orderem Świętej Anny I klasy z brylantami (Rosja, 1815)[23][24],
- Krzyżem Orderu śś. Maurycego i Łazarza (Sardynia)[28]
- Krzyżem Kawalerskim Orderu Maltańskiego (1809)[24][23],
- Znakiem Honorowym za 20 lat służby (1830)[29].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 507.
- ↑ Kuryer Litewski, nr 130, 29 października 1820 roku, [b.n.s.]
- ↑ Aleksander Kraushar, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832 : monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych. Ks. 4, Czasy polistopadowe: epilog: 1831–1836, 1906, s. 489.
- ↑ Akcesy do konfederacji warszawskiej rządu i obywatelki Wielkiego Księstwa Litewskiego, podał Euzebiusz Łopaciński, w: Ateneum Wileńskie, r. XI, Wilno 1936, s. 355.
- ↑ Karpińska 2006 ↓, s. 254, 256.
- ↑ Prinke 2017 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d e Kieniewicz 1970 ↓.
- ↑ Bieczyński 1873 ↓, s. 54.
- ↑ Kieniewicz 1870 ↓.
- ↑ Gadamska-Serafin 2019 ↓, s. 407.
- ↑ Wojciech Jerzy Górczyk, Pułkownik Tadeusz Konstanty Wyleżyński. Pomiędzy powinnością oficera a powinnością Polaka, [w:] Andrzej Szmyt (red.), Między irredentą a kolaboracją. Ugoda, lojalizm i legalizm. "Dusza urzędnika" – ludzie i ich kariery, 2015, s. 165–180 (patrz przypis 49, s. 173), ISBN 978-83-65171-07-8, OCLC 999094528 [dostęp 2022-05-20].
- ↑ Reiter 1904 ↓, s. 712.
- ↑ Sebastian Ziółek, Sejm Królestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego 1830–1831, Warszawa 2007, s. 333.
- ↑ Krasiński Wincenty, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-20].
- ↑ Adam Mickiewicz przedstawił go w postaci Jenerała: Dziady cz. III, scena 7
- ↑ Wojciech J. Górczyk, Kościół i kaplica grobowa Krasińskich w Opinogórze, "Studia Mazowieckie ", nr 1 (2014), 103–111.
- ↑ Brandys, Koniec..., t.V, s. 310.
- ↑ Fiećko 2008 ↓, s. 10.
- ↑ Wodziński 2010 ↓, s. 15–19.
- ↑ Wodziński 2010 ↓, s. 15.
- ↑ Burleigh 1988 ↓, s. 240–241.
- ↑ Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, s. 51.
- ↑ a b c d e f g h i j Rocznik woyskowy królestwa polskiego na rok 1827. Warszawa: Drukarnia Wojskowa, 1827. s. 5
- ↑ a b c d e f g h i Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego. Zamek Królewski w Warszawie, 2013. s. 290
- ↑ Ryszard T. Komorowski: Kawalerowie i Damy Orderu Świętego Stanisława. Poznań: 2004, s. 32
- ↑ a b c d e f Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa 2018, s. 147
- ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński: Order Św. Stanisława, Warszawa, 2006. s. 219.
- ↑ a b c Wincenty Krasiński. Życie społeczno-kulturalne Warszawy i Królestwa Polskiego. Warszawa – Opiniogórze: Muzeum Niepodległości – Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, 2016, s. 27, 148, 173.
- ↑ Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędnikow wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830. Warszawa, 1830
Bibliografia
edytuj- Konrad Ajewski, Zbiory artystyczne Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich w Warszawie, Warszawa: Neriton, 2004.
- Tadeusz Bieczyński (red.), Sąd sejmowy 1827–1829 na przestępców stanu. Urzędowe akta, Poznań: Józef Ignacy Kraszewski, 1873.
- Marian Brandys, Koniec świata szwoleżerów, wyd. 2, t. 1, Warszawa: Iskry, 1975.
- Marian Brandys, Kozietulski i inni, wyd. 5, Warszawa: Iskry, 1982, ISBN 83-207-0463-4, OCLC 69374305.
- Michael Burleigh, Germany Turns Eastwards: A Study of Ostforschung in the Third Reich, Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
- Jerzy Fiećko, Spór między Mickiewiczem a Krasińskim o miejsce Żydów wśród Polaków, „Pamiętnik Literacki”, 99 (2), 2008.
- Renata Gadamska-Serafin, Zygmunt Krasiński w korespondencji i pracach plastycznych Cypriana Norwida, [w:] Małgorzata Burzka-Janik, Jarosław Ławski (red.), Krasiński. Żywioły kultury, żywioły natury, Białystok: Temida 2, 2019, s. 379–416, ISBN 978-83-65696-32-8.
- Małgorzata Karpińska, Związki elit politycznych powstania listopadowego z ruchem wolnomularskim, „Ars Regia”, 9 (15–16), 2006, s. 250–262.
- Stefan Kieniewicz, Wincenty Krasiński, [w:] Emanuel Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 15, 1970 [zarchiwizowane z adresu 2016-12-30].
- Eligiusz Kozłowski, Zapomniane wspomnienia, Warszawa 1981.
- Walerian Łukasiński, Uwagi pewnego oficera nad uznaną potrzebą urządzenia Żydów w naszym kraiu i nad niektóremi pisemkami w tem przedmiocie teraz z druku wyszłemi, Warszawa 1917.
- Rafał T. Prinke, Cnota dziwacka – właściciele Kórnika w kręgu poznańskich wolnomularzy, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, 34, 2017, s. 149–213.
- Marian Reiter, Kallenbach Józef, „Zygmunt Krasiński. Życie i twórczość lat młodzieńczych (1812—1838)”, t. I—II, Lwów 1904 (recenzja), „Pamiętnik Literacki”, 3 (1/4), 1904, s. 707–716.
- Zbigniew Sudolski, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa: LSW, 1977.
- Marcin Wodziński, Reforma i wykluczenie. Wizje reformy społeczności żydowskiej u schyłku polskiego oświecenia, „Pamiętnik Literacki”, 101 (4), 2010, s. 5–21.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Wincentego Krasińskiego w bibliotece Polona