Urdzik karpacki
Urdzik karpacki (Soldanella carpatica), zwyczajowo nazywany jaślinkiem – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Jest endemitem zachodniokarpackim. Występuje głównie w Tatrach i na Babiej Górze[3], za to jest tam bardzo pospolity. Nieliczne stanowiska znajdują się także na Pilsku, Policy, w Gorcach i w Pieninach.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
urdzik karpacki |
| Nazwa systematyczna | |
| Soldanella carpatica Vierh. Urb. & Graebn. Festschr. Aschers. 504 | |
Morfologia
edytuj- Łodyga
- Pojedyncza, wzniesiona, dość gruba łodyga kwiatowa, o czerwonawym zabarwieniu. Osiąga wysokość 5-20 cm[3] i jest nieulistniona (głąbik).
- Liście
- Zimozielone, okrągławosercowate liście odziomkowe, o średnicy do 3 cm, skórzaste, grube, przeważnie całobrzegie, czasami tylko słabo karbowane. Górą ciemnozielone, spodnia strona często czerwonawo-fioletowa, osadzone na długich ogonkach.
- Kwiaty
- Na szczycie łodygi kwiatowej wyrastają 1-3 pojedyncze kwiaty[3], zwisające na długich, gruczołkowatych szypułkach. Mimo niewielkich rozmiarów są z daleka widoczne, dzięki swojej jasnofioletowej, czasami biskupiofioletowej barwie. Trafiają się też okazy o białych kwiatach (rzadko). Kielich złożony z 5 czerwonawych, podłużnotrójkątnych ząbków o nierównej długości, dołem zrośniętych. Korona lejkowata, zrosła, ale pocięta więcej niż do połowy na drobniutkie frędzelki. 5 pręcików jest przyrośniętych nitkami do korony na 1/3 swojej długości. Pomiędzy pręcikami występują łuskowate prątniczki. Słupek z pałeczkowatym znamieniem ma bardzo długą, wystającą poza koronę kwiatu, cienką szyjkę.
- Owoc
- W czasie dojrzewania zwisłe szypułki wyprostowują się. Na ich szczycie znajduje się jajowata torebka, otwierająca się wieczkiem od góry, zawierająca drobne, czarne nasiona.
- Gatunki podobne
- Urdzik górski. Charakterystyczną cechą gatunkową, odróżniającą są ogonki liściowe – tylko na młodych okazach urdzika karpackiego są one rzadko okryte gruczołkami, na starszych ogonkach brak gruczołków.
-
Liście -
Kwiaty -
Owoce
Biologia i ekologia
edytujBylina. Kwitnie od kwietnia do lipca, jest owadopylna. Liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Fotosyntezę, niezbędną do rozwoju rośliny zapewniają zeszłoroczne, zimozielone liście. Siedlisko: lasy, zarośla, hale, skały, murawy, piargi, zbocza gór, wyleżyska. Roślina górska. Ma duży pionowy zasięg, bo występuje od podnóża gór, aż po szczyty Tatr, zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym.
Tworzy mieszańce z urdzikiem górskim (Soldanella montana).
Zastosowanie
edytujCzasami uprawiany jako roślina ozdobna. Jest dość trudny do uprawy.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
- ↑ a b c Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 143. ISBN 83-217-2710-7.
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.