Thymus herba-barona

*Thymus herba-barona*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	macierzanka
Gatunek	Thymus herba-barona
	Nazwa systematyczna
	Thymus herba-barona Loisel.; Fl. Gall. 2: 360 (1807)
Synonimy
	Acinos herba-barona (Loisel.) G.Don; Calamintha herba-barona (Loisel.) Heynh.; Origanum herba-barona (Loisel.) Kuntze; Thymus affinis Sieber ex Benth.; Thymus attenuatus St.-Lag.;
	Acinos herba-barona (Loisel.) G.Don; Calamintha herba-barona (Loisel.) Heynh.; Origanum herba-barona (Loisel.) Kuntze; Thymus affinis Sieber ex Benth.; Thymus attenuatus St.-Lag.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Thymus herba-barona Loisel. – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Endemit Korsyki^[3]. W niektórych ujęciach do gatunku zalicza się również populacje z Sardynii i Majorki^[4], które w 2003 zostały wyodrębnione do osobnych taksonów (odpowiednio Thymus catharinae i Thymus bivalens)^[3].

Epitet gatunkowy pochodzi z angielskiego herb for flavoring a baron of beef, czyli zioło do przyprawiania steka z polędwicy wołowej^[5]. Nazwa zwyczajowa tej rośliny w języku angielskim to caraway thyme, czyli tymianek kminkowy, z uwagi na specyficzny aromat tej rośliny^[6].

Morfologia

Zdrewniały półkrzew, roślina poduszkowa^[7], osiągająca wysokość 7,5–15 cm i szerokość 23–30 cm^[5]. Ulistnienie okółkowe. Kwiaty różowe, zebrane w wierzchotki, wyrastające w węzłach i zebrane w nibyokółkach, przypominające wierzchołkową główkę. Kielich zrośnięty w dwuwargową rurkę w kształcie lejka. Pręciki z pylnikami skierowanymi do wewnątrz. Owocami są czteroczęściowe rozłupnie^[7].

Biologia

Rozwój: Kwitnie od lipca do sierpnia^[6]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły, muchówki i motyle^[6].

Siedlisko: Suche zbocza gór wysokich i szczeliny skalne^[8].

Cechy fitochemiczne: Części zielne rośliny zawierają ok. 98 mg/g kwasu kawowego i jego pochodnych, ok. 56 mg/g kwasu rozmarynowego, ok. 22 mg/g flawony, ok. 20 mg/g luteoliny, ok. 11 mg/g kwasu salwianolowego oraz inne kwasy fenolowe i flawonoidy^[9]. Składnikami olejku eterycznego tych roślin są tymol, karwakrol, linalol, geraniol, terpenyl i karwon^[8].

Charakterystyka fitosocjologiczna

W klasyfikacji siedlisk przyrodniczych Europy jest gatunkiem charakterystycznym dla siedliska F7.45 Wrzosowiska cyrno-sardeńskie. W klasyfikacji typów siedlisk przyrodniczych Natura 2000 jest gatunkiem wyróżniającym siedliska:

4090-7 i 4090-8 – korsykańskie zarośla twardolistne,
9560-6 i 9560-7 – korsykańskie populacje jałowca pospolitego^[10].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n=56 (tetraploid)^[4].

Zastosowanie

Roślina przyprawowa: Zioło ma zapach przypominający kminek i jest doskonałym dodatkiem do zup, warzyw^[6], mięs i sałatek ziemniaczanych^[5], szczególnie w połączeniu z czosnkiem^[6].

Roślina lecznicza: Liście, a zwłaszcza zawarty w nich olejek eteryczny, mają silne działanie antyseptyczne, dezodoryzujące i dezynfekujące. Roślina może być używana w stanie świeżym lub zbierana w momencie kwitnienia i albo destylowana w celu uzyskania oleju, albo suszona do późniejszego wykorzystania^[6]. W medycynie ludowej roślina stosowana jest jako środek napotny, uspokajający, antyseptyczny i przeciwgrzybiczy oraz do leczenia bezsenności^[7].

Inne zastosowania: Olejek eteryczny pozyskiwany z liści jest używany w przemyśle perfumeryjnym i jako płyn do płukania ust^[6].

Roślina ozdobna: Rośliny mogą być uprawiane jako roślina okrywowa, w ogrodach skalnych i pojemnikach. Wymaga gleby przepuszczalnej i stanowiska słonecznego. Dobrze rośnie między kamieniami na ścieżkach. Nie lubi wilgoci, szczególnie zimą. Gatunek ten jest umiarkowanie odporny na mróz, toleruje temperatury od -5 do -10°C^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
↑ ^a ^b Arántzazu Molins, Gianluigi Bacchetta, Marcela Rosato, Josep A. Rosselló i inni. Molecular phylogeography of Thymus herba-barona (Lamiaceae): Insight into the evolutionary history of the flora of the western Mediterranean islands. „TAXON”. 60 (5), s. 1295–1305, 2011-10. DOI: 10.1002/tax.605006.
↑ ^a ^b ^c Thymus herba-barona. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2021-08-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Thymus herba-barona. Caraway Thyme. PFAF Plant Database. [dostęp 2021-08-03].
↑ ^a ^b ^c Claudia Juliano, Antonella Mattana, Marianna Usai. Composition and in vitro Antimicrobial Activity of the Essential Oil of Thymus herba-barona Loisel Growing Wild in Sardinia. „Journal of Essential Oil Research”. 12 (4), s. 516–522, 2000-07. DOI: 10.1080/10412905.2000.9699578.
↑ ^a ^b Marc Corticchiato, Félix Tomi, Antoine François Bernardini, Joseph Casanova. Composition and infraspecific variability of essential oil from Thymus herba barona Lois. „Biochemical Systematics and Ecology”. 26 (8), s. 915–932, 1998-12. DOI: 10.1016/s0305-1978(98)00041-6.
↑ Andrea Afonso, Olívia Pereira, Rodrigo Neto, Artur Silva i inni. Health-Promoting Effects of Thymus herba-barona, Thymus pseudolanuginosus, and Thymus caespititius Decoctions. „International Journal of Molecular Sciences”. 18 (9), s. 1879, 2017-08-31. DOI: 10.3390/ijms18091879.
↑ Thymus herba-barona. Inventaire National du Patrimoine Naturel. [dostęp 2021-08-03].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).

[rev-4] Arántzazu Molins, Gianluigi Bacchetta, Marcela Rosato, Josep A. Rosselló i inni. Molecular phylogeography of Thymus herba-barona (Lamiaceae): Insight into the evolutionary history of the flora of the western Mediterranean islands. „TAXON”. 60 (5), s. 1295–1305, 2011-10. DOI: 10.1002/tax.605006.

[miss-5] Thymus herba-barona. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2021-08-03].

[pfaf-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Thymus herba-barona. Caraway Thyme. PFAF Plant Database. [dostęp 2021-08-03].

[olej-7] Claudia Juliano, Antonella Mattana, Marianna Usai. Composition and in vitro Antimicrobial Activity of the Essential Oil of Thymus herba-barona Loisel Growing Wild in Sardinia. „Journal of Essential Oil Research”. 12 (4), s. 516–522, 2000-07. DOI: 10.1080/10412905.2000.9699578.

[eter-8] Marc Corticchiato, Félix Tomi, Antoine François Bernardini, Joseph Casanova. Composition and infraspecific variability of essential oil from Thymus herba barona Lois. „Biochemical Systematics and Ecology”. 26 (8), s. 915–932, 1998-12. DOI: 10.1016/s0305-1978(98)00041-6.

[chem-9] Andrea Afonso, Olívia Pereira, Rodrigo Neto, Artur Silva i inni. Health-Promoting Effects of Thymus herba-barona, Thymus pseudolanuginosus, and Thymus caespititius Decoctions. „International Journal of Molecular Sciences”. 18 (9), s. 1879, 2017-08-31. DOI: 10.3390/ijms18091879.

[siedl-10] Thymus herba-barona. Inventaire National du Patrimoine Naturel. [dostęp 2021-08-03].

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]