Szachownica

Szachownica – w szachach klasycznych i warcabach kwadratowa 64-polowa plansza, składająca się z 8 poziomych rzędów i 8 pionowych kolumn (rzędy i kolumny nazywane są również liniami). Pola te są przemiennie jasne i ciemne (dla ujednolicenia nazywane kolorem białym i czarnym). Każda linia pól w pionie oznaczona jest w notacji algebraicznej literą (od a do h), natomiast liniom pól w poziomie przyporządkowane są cyfry (od 1 do 8). Dzięki temu każde pole ma swoją współrzędną i może być w łatwy sposób zlokalizowane. Pole a1 jest koloru czarnego i znajduje się zawsze w lewym dolnym rogu szachownicy (dla zawodnika grającego białymi bierkami). Standardowy wymiar szachownicy wynosi ok. 50 × 50 cm.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Szachownica do gry w szachy

Oprócz linii pionowych i poziomych na szachownicy istnieją również diagonale (przekątne), które tworzą pola jednego koloru stykające się narożnikami (np. diagonala a1-h8). Pierwsza i ósma linia nazywane są liniami przemiany, natomiast cztery środkowe pola d4, e4, d5 i e5 tworzą centrum szachownicy.

Współcześnie stosowana szachownica ukształtowała się dopiero na przełomie XIII i XIV wieku. Wcześniej używane szachownice (np. w szachach indyjskich, perskich lub arabskich) miały pola jednobarwne, zresztą w niektórych dzisiejszych odmianach szachów (np. japońskich) pola również są jednego koloru. W szachach chińskich i koreańskich jest podobnie, z tym że w odmianach tych figury poruszają się nie po polach, ale po pionowych i poziomych liniach przecinających szachownicę.

Szachownice do gry w szachy lub warcaby wykonane są najczęściej z drewna, kartonu bądź tworzywa sztucznego. Poza tablicami turniejowymi, których najważniejszą cechą jest trwałość i funkcjonalność, wytwarza się także szachownice (i bierki) artystyczne, m.in. z metalu, masy perłowej, ceramiki, kryształu, szkła, bursztynu lub marmuru. Oprócz klasycznej 64-polowej szachownicy można również spotkać tablice o innym kształcie i liczbie pól, np. w szachach heksagonalnych szachownica składa się z 91 sześciokątnych pól w trzech kolorach, a szachy Capablanki rozgrywane są na szachownicy 80- lub 100-polowej. Sama szachownica, dzięki swoim geometrycznym i matematycznym właściwościom, służy nie tylko do gry w szachy, ale wykorzystywana jest także we wszelakich zadaniach i łamigłówkach, jak i w innych grach (np. warcaby, warcaby polskie).

Z szachownicą związana jest również legenda o podwajaniu ziaren, w której hinduski władca Scheram (ew. Shehram), chcąc wynagrodzić mędrca Sessę (ew. Sissę) za wynalezienie przez niego gry w szachy, zgadza się na spełnienie jego życzenia. Życzenie to, z pozoru błahe i niepoważne, a polegające na podwajaniu liczby ziaren na każdym kolejnym polu szachownicy, okazuje się nie do spełnienia, gdyż liczba ta, będąca sumą szeregu złożonego z liczby 2 z kolejnymi potęgami od 0 do 63 (tj. 1, 2¹, 2², 2³, 2⁴, ... ,2⁶³), wynosi 18 446 744 073 709 551 615 (czyli ponad 18 trylionów) i odpowiada ok. ośmiokrotnej ilości zboża zebranego z powierzchni całej kuli ziemskiej. Legenda, choć nie ma bezpośredniego związku z grą w szachy, ukazuje tkwiące w nich matematyczne możliwości i jest doskonałym przykładem na ich złożoność.

Galeria

• 
  Szachy turniejowe
• 
  Szachy wykonane ze szkła
• 
  Szachownica na wolnym powietrzu
• 
  Wielka szachownica w plenerze
• 
  Szachownica zwijana
• 
  Szachownica ofiarowana Zygmuntowi III Wazie
• 
  Szachownica demonstracyjna

Zobacz też

• Szachowa heraldyka

Bibliografia

• Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki, "Szachy od A do Z", Warszawa 1987, str. 922, 1182 i 1183

Linki zewnętrzne

• Eric W.E.W. Weisstein Eric W.E.W., Chessboard, [w:] MathWorld, Wolfram Research [dostęp 2020-12-12]  (ang.).
• Chess sets for the Jet Set (ang.)
• Yakow Perelman: Mathematics can be fun. [dostęp 2013-02-02]. (ang.).