Sistrum
Sistrum (stgr. σείστρον, łac. sīstrŭm – grzechotka) – instrument muzyczny przejęty przez Greków i Rzymian z Egiptu wraz z kultem egipskiej bogini Izydy. W starożytnym Egipcie używany był również w obrzędach kultu identyfikowanej z Izydą Hathor oraz bogini Bastet. W instrumentologii zaliczany do grupy idiofonów uderzanych.
Najczęściej spotykaną formą jest sistrum łukowe wprowadzone w początkach okresu Nowego Państwa[1]. Wykonane zwykle z brązu, składało się z wygiętego w kształt liry metalowego pałąka, przez którego otwory między przeciwległymi bokami przełożone były metalowe pręciki osadzone tak luźno, że przy potrząsaniu instrument wydawał dźwięki. Uchwyt naśladował kształtem łodygę papirusową, a na szczycie pałąka umieszczano często niewielki symbol bogini (np. Bastet – figurkę kota albo rogatą głowę Hathor).
Istniało również w odmianie tzw. sistrum naosowego, które ponad uchwytem miało większą modelowaną konstrukcję stanowiącą oprawę dla elementów dźwięczących[2]. Rozpowszechnione później w południowej Italii tzw. sistrum apulskie, zwane psithyra, wykonywano w postaci drabinki z luźnymi pręcikami celowo różnorodnie strojonymi dla urozmaicenia gamy dźwięków[3].
W obrzędach kultowych magicznym zadaniem sistrum było odwracanie złych mocy od odprawianych ceremonii. Instrumentu tego używano zwłaszcza podczas procesji i wykonywania żałobnych pieśni ku czci zmarłego Ozyrysa. Przez potrząsanie instrumentem wydobywano dźwięk przeciągły albo urywany, stanowiący odpowiedni akompaniament do śpiewu albo nadający mu właściwy rytm[4]. Akompaniujące zastosowanie sistrum mogło też być podobne jak instrumentu tego używanego we współczesnej kantylacji etiopskiej muzyki kościelnej – tj. dla podkreślania dźwiękiem końcowek wersetów pieśni. W nowożytnej muzyce koptyjskiej takiż akompaniament stanowiły niewielkie metalowe talerze o metalicznym brzmieniu, będące też instrumentem pokrewnym staroegipskiemu[5].
W literaturze rzymskiej sistrum (l.mn. sistra) wzmiankowane jest u Wergiliusza w Eneidzie (VIII, 696), w Metamorfozach Owidiusza (IX, 784), także u Propercjusza, w epigramatach Marcjalisa i satyrach Juwenalisa[6].
Pod nazwą Sistrum znany był VII nom Górnego Egiptu ze stolicą w Heu (Hu, gr. Diospolis Parva)[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Miało pojawić się u Egipcjan wraz z innymi obcymi instrumentami (harfą, cytrą, obojem) ok. 1500 p.n.e. (C. Sachs, dz. cyt. poniżej, s. 56).
- ↑ Por. Galeria Sztuki Starożytnej. Przewodnik, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2007, s. 60-61.
- ↑ Slovník antické kultury, dz. cyt. poniżej, s. 564. Szerzej o specyfice tego instrumentu: John G. Landels, Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu, dz. cyt. poniżej, s. 100-101.
- ↑ Pierre Montet: Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów w XIII-XII w. p.n.e., Warszawa: PIW, 1964, s. 84.
- ↑ C. Sachs, dz. cyt. poniżej, s. 99-100.
- ↑ Słownik łacińsko-polski (pod red. Mariana Plezi), Warszawa: PWN, 1979, t. 5, s. 161.
- ↑ Étienne Drioton: Egipt faraonów, Warszawa: PWN, 1970, s. 12.
Bibliografia
edytuj- Curt Sachs: Muzyka w świecie starożytnym (tłum. Zofia Chechlińska). Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1988 ISBN 83-224-0297-X
- «Sistrum» w: Slovník antické kultury. Praha: Svoboda, 1974 (s. 563-564)
- «Sistrum» w: Lexikon der alten Welt. Zürich-Stuttgart: Artemis Verlag, 1965 (kol. 2807)
- John G. Landels: Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu (tłum. Michał Kaziński). Kraków: Homini, 2003, ISBN 83-87933-03-1