Ołomuniec

miasto w Czechach

Ołomuniec (cz. Olomouc[2], niem. Olmütz, hanacki Olomóc albo Holomóc, łac. Eburum albo Olomucium) – miasto statutarne na Morawach we wschodniej części Czech, na Obniżeniu Górnomorawskim, u ujścia Młyńskiego Potoku i Bystrzycy do Morawy. Jest stolicą kraju ołomunieckiego, powiatu Ołomuniec, a także archidiecezji Kościoła rzymskokatolickiego i Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego oraz eparchii Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji. Stanowi historyczną stolicę Moraw i jest głównym miastem regionu etnograficznego Haná.

Ołomuniec
Olomouc
Ilustracja
Centrum Ołomuńca
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Czechy

Kraj

 ołomuniecki

Powiat

Ołomuniec

Burmistrz

Miroslav Žbánek

Powierzchnia

103,36 km²

Wysokość

208–420 m n.p.m.

Populacja (1.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


102 293[1]
989,7 os./km²

Kod pocztowy

779 00

Tablice rejestracyjne

M

Podział miasta

26 dzielnic

Położenie na mapie kraju ołomunieckiego
Mapa konturowa kraju ołomunieckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Ołomuniec”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, po prawej znajduje się punkt z opisem „Ołomuniec”
Ziemia49°35′38″N 17°15′05″E/49,593889 17,251389
Strona internetowa
Odpis dokumentu Dagome iudex z Biblioteki Watykańskiej z nazwą Alemure.
Ołomuniec na rycinie Jana Willenberga z 1593 r.
Ołomuniec na miedziorycie z 1795 r.
Trzydziestopięciometrowej wysokości kolumna Trójcy Przenajświętszej

Ołomuniec jest jednym z najważniejszych w skali kraju ośrodków administracyjnych, przemysłowych, handlowo-usługowych, akademickich (m.in. Uniwersytet Palackiego) i kulturalnych. Stanowi także ważny węzeł drogowy (drogi ekspresowe w kierunku Brna, Ostrawy/Bielska-Białej i Hradca Králové/Wrocławia) i kolejowy (II korytarz kolejowy z Polski do Austrii i III korytarz kolejowy ze Słowacji przez Ostrawę, Pragę i Pilzno do Niemiec).

Według danych z 2018 r. powierzchnia miasta wynosi 103,36 km²[3]. Na początku 2024 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 102 tys., Ołomuniec zajmował szóste miejsce pod względem liczby ludności w Czechach[1].

Historia

edytuj

Ołomuniec powstał jako ważny punkt na skrzyżowaniu szlaków handlowych: rzecznego łączącego Odrę poprzez Morawę z Dunajem (odnoga szlaku od Waregów do Greków) oraz transkontynentalnego wiodącego od Pragi poprzez Bramę Morawską, Kraków i Przemyśl do Kijowa (szlak radanitów)[4]. Około 981-990 roku Bramę Morawską i Ołomuniec opanował polski książę Mieszko I[5]. Najprawdopodobniej o Ołomuńcu pod nazwą Alemure wspomina przypisywany Mieszkowi I dokument Dagome iudex datowany na rok 991[6] (węgierska nazwa miasta to Alamóc). Do roku 1003 Bolesław Chrobry włączył całe Morawy w obszar państwa polskiego i pozostały one polskie do roku 1031, gdy za panowania Mieszka II przeszły pod władzę czeską (według niektórych źródeł stało się to wcześniej, około 1021 roku)[7]. Dowody archeologiczne wskazują, że region Haná z Ołomuńcem znajdował się za Bolesława Chrobrego pod bezpośrednim panowaniem polskim, stanowiąc bazę wypadową do reszty Moraw[8]. Z tego okresu, z roku 1017, pochodzi pierwsza potwierdzona wzmianka o Ołomuńcu. Pół wieku później, w roku 1063, dzięki staraniom przyszłego króla Czech Wratysława II miasto zostało siedzibą biskupstwa[9]. W 1187 r. Ołomuniec (od 1253 r. mający status miasta królewskiego) został stolicą Moraw.

W roku 1306 Wacław III, król Czech i Węgier oraz tytularny król Polski, syn króla Czech i Polski Wacława II, zatrzymał się w Ołomuńcu w drodze do Polski, gdzie wybierał się, by rozprawić się z opozycją min. Władysława Łokietka oraz koronować się na króla. Przebywając w gościnie u komornika morawskiego Albrechta ze Sternberga w pobliżu ołomunieckiej katedry, został tam jednak zasztyletowany przez najemnego niemieckiego żołnierza Konrada z Botenštejnu. Jego zabójstwo zakończyło panowanie dynastii Przemyślidów.

Przez kolejne setki lat Ołomuniec był drugim, po Pradze, największym ośrodkiem miejskim na obszarze dzisiejszych Czech. W 1573 r. powstał tu uniwersytet (drugi w Czechach pod względem starszeństwa). Kres tego „złotego wieku” przyniosła wojna trzydziestoletnia – w 1642 r. wojska szwedzkie zajęły i zniszczyły zamienione w twierdzę miasto, które wkrótce utraciło tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna. W XIX wieku dzięki industrializacji i szlakom komunikacyjnym (przede wszystkim linii kolejowej z Pragi na Śląsk) Ołomuniec znowu stał się wielkim ośrodkiem miejskim, nigdy jednak już nie zdołał konkurować z Brnem.

Daty z dziejów miasta

edytuj
  • połowa X wieku – powstaje Ołomuniec jako przystanek na transkontynentalnym szlaku z hiszpańskiej Andaluzji do Kijowa
  • ok. 981-990 – Mieszko I opanowuje Bramę Morawską i Ołomuniec.
  • 991 – Ołomuniec pojawia się w dokumencie Dagome iudex jako Alemure.
  • przed 1003 – Bolesław I Chrobry przyłącza całe Morawy do państwa polskiego.
  • 1017 – pierwsza potwierdzona wzmianka o Ołomuńcu.
  • 1031 – utrata Moraw przez Polskę za panowania Mieszka II i przyłączenie do Czech.
  • 1063 – powstanie biskupstwa w Ołomuńcu.
  • 1070 (około) – początek budowy nowego, murowanego zamku ołomunieckiego.
  • 1187 – miasto zostało stolicą Moraw.
  • 1201 – śmierć księcia Brzetysława, wraz z którym wymarła ołomuniecka gałąź Przemyślidów; od tej pory Morawami zarządzał margrabia.
  • 1239–1248 – lokacja królewskiego miasta w rejonie dzisiejszego Dolnego i Górnego Rynku (Dolní i Horní náměstí).
  • 1306 – w pobliżu katedry został zamordowany król Czech i Polski Wacław III, ostatni przedstawiciel dynastii Przemyślidów.
  • 1422 – król Zygmunt Luksemburski zezwolił miastu na bicie własnej monety – to najstarszy tego typu przywilej na Morawach.
  • 1454 – wypędzenie Żydów ze wszystkich królewskich miast Moraw, w tym z Ołomuńca.
  • 1468 – Ołomuniec zdobyty przez węgierskie wojska Macieja Korwina.
  • 1469 – koronacja Macieja Korwina na króla Czech.
  • 1479 – zawarcie układu pomiędzy Władysławem II Jagiellończykiem a Maciejem Korwinem.
  • 1566 – przybycie do Ołomuńca jezuitów z misją rekatolizacji miasta.
  • 1573 – założenie przez jezuitów akademii, która później przekształciła się w uniwersytet (jednym z wykładowców był polski duchowny, kanonik ołomuniecki Jan Iwicki z Iwiczny, zwolennik kontrreformacji).
  • 1642 – zniszczony przez Szwedów, Ołomuniec utracił tytuł morawskiej stolicy na rzecz Brna.
  • 1645–1650 – okupacja miasta przez wojska szwedzkie pod dowództwem Lennarta Torstenssona.
  • 1655 – miasto zostało przekształcone w twierdzę, co spowodowało zahamowanie jego rozwoju gospodarczego[10].
  • 1683 - z końcem sierpnia przez miasto przemaszerowały wojska Jana III Sobieskiego ciągnące pod Wiedeń; w liście do królowej Marysieńki król pisał: Miasto większe niżeli Opawa, ale lud nie tak polityczny: wszystko arcy drogo, a y przedawać nie chcieli; wspominał również tutejszy orloj, na którym ...osobki przed wybijaniem kręciły się dokoła comme des marionettes[11].
  • 1741 – 27 grudnia wojska pruskie zajęły miasto (wojny śląskie).

Zabytki

edytuj

Rozległe ołomunieckie Stare Miasto jest drugim, po centrum Pragi, największym zespołem zabytkowym w Czechach. Zabudowa w jego obrębie reprezentuje głównie styl renesansowy i barokowy. Stojąca na Górnym Rynku kolumna Trójcy Przenajświętszej jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Równie cenne jest XIX-wieczne śródmieście tworzące wielkomiejski wizerunek miasta oraz dzielnice Klášterní Hradisko i Svatý Kopeček z barokowymi klasztorami. Liczba turystów rocznie odwiedzających miasto jest zbliżona do liczby jego ludności.

Wystawne centrum w stylu barokowym powstało dopiero w czasach królowej Marii Teresy. Ołomuniec jest po Pradze najważniejszym i największym miejskim zabytkowym zespołem urbanistycznym w Czechach.

Ołomuniec dał nazwę serkom ołomunieckim – dojrzewającym w specjalnych warunkach oraz posiadającym oryginalny kształt walca, które są zwykle podawane do piwa.

Ołomuniec jest siedzibą założonego w 1576 r., na bazie szkoły jezuickiej, Uniwersytetu Palackiego (czes. Univerzita Palackého). W mieście tym znajduje się obecnie redakcja założonego w Rzymie w 1971 r. przez Jiříego Pelikana pisma „Listy”, którego współredaktorem był, piszący również po polsku, poeta, krytyk literacki i tłumacz Václav Burian.

Gospodarka

edytuj

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy, materiałów budowlanych oraz metalurgiczny[12].

Podział administracyjny

edytuj

Miasto Ołomuniec podzielone jest na 26 dzielnic:

Osoby związane z Ołomuńcem

edytuj

W Ołomuńcu dr Eduard Zirm dokonał pierwszego przeszczepu rogówki oka (1906 r.).

W Ołomuńcu żył i tworzył Julius Pelikán (1887 – 1969), czeski rzeźbiarz i medalier, tu też znajduje się najwięcej jego prac.

Tutaj urodził się Stanisław Rogalski – polski inżynier i konstruktor lotniczy.

W Ołomuńcu urodziła się Olga Taussky-Todd (1906 – 1995) – matematyczka specjalizująca się w algebraicznej teorii liczb i teorii macierzy.

Tutaj także urodził się syn Juliusa, Jiří Pelikán (1923 – 1999) – czeski publicysta, działacz komunistyczny, od 1969 r. na emigracji we Włoszech.

Większość życia spędził w Ołomuńcu poeta i tłumacz Petr Mikeš (1948-2016).

W Ołomuńcu mieszkał poeta, tłumacz i propagator literatury polskiej, publicysta i dziennikarz Václav Burian (1959-2014).

Galeria

edytuj

Miasta partnerskie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Český statistický úřad, Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2024, Český statistický úřad, 17 maja 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang. • cz.).
  2. W standardowej czeszczyźnie nazwa miasta jest rodzaju żeńskiego (ta Olomouc), natomiast mieszkańcy regionu tradycyjnie stosują odmianę właściwą dla rodzaju męskiego (ten Olomouc).
  3. Český statistický úřad. 2018-04-30. [dostęp 2019-02-05]. (cz.).
  4. Przemysław Urbańczyk, Mieszko I tajemniczy, Toruń 2012, s. 382; Bolesław Chrobry - lew ryczacy, Toruń 2017, s. 240
  5. Przemysław Urbańczyk, Mieszko I tajemniczy, Toruń 2012, s. 382; Bolesław Chrobry - lew ryczacy, Toruń 2017, s. 240; Wojciech Kętrzyński, Granice Polski w X w., 1894, s. 20 i n.; Stanisław Zakrzewski, Śląsk i Morawy za Mieszka I, Kwartalnik Historyczny nr 31, Lwów 1917, s. 6 i n.; Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1921, s. 26
  6. Jerzy Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 2016, s. 197; Marzena Matla-Kozłowska, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo: (od X do połowy XI wieku), Poznań 2008, s. 303-304
  7. Jerzy Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003, s. 109 i n.; Gerard Labuda Mieszko II, Kraków 1992, s. 71 i n.; Stanisław Zakrzewski Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925, s. 311 i n.
  8. Čeněk Staňa, Ekspansja Polski na Morawy za panowania Bolesława Chrobrego i problematyka archeologiczna tego okresu, Studia Lednickie 2, 53-75, Poznań-Lednica, 1991, s. 53-75
  9. Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie - Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 244. ISBN 978-83-7425-697-1.
  10. Marek Pernal, Tomasz Darmochwał, Marek Rumiński: Przewodniki Wiedzy i Życia - Czechy i Słowacja. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2006, s. 216–217. ISBN 978-83-7184-409-6.
  11. List z 27 sierpnia 1683 r. pisany z Prostkowa
  12. Ołomuniec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-03].

Linki zewnętrzne

edytuj