Kokoszka (zwyczajna)
gatunek ptaka
Kokoszka zwyczajna[4], kokoszka[4], kokoszka wodna[5], kurka wodna[6] (Gallinula chloropus) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae), zamieszkujący Eurazję i Afrykę. W większości zasięgu osiadły lub koczujący, północne populacje wędrują na południe i zachód. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Gallinula chloropus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kokoszka zwyczajna | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska prawdopodobnie wymarła | |||
Podgatunki i zasięg występowania
Kokoszka zamieszkuje w zależności od podgatunku[2][7]:
- Gallinula chloropus chloropus – Europa, północna Afryka, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Azja po Półwysep Malajski, Japonię i Cejlon. Podgatunek częściowo wędrowny, przeloty w marcu–kwietniu i wrześniu–listopadzie. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego, w Afryce Subsaharyjskiej, na Bliskim Wschodzie i w południowej Azji. W Polsce nielicznie gnieździ się w całym kraju poza górami, liczniejsza na stawach rybnych i starorzeczach.
- Gallinula chloropus meridionalis – Afryka na południe od Sahary, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, po Wyspę Świętej Heleny
- Gallinula chloropus pyrrhorrhoa – Madagaskar, Reunion, Mauritius i Komory
- Gallinula chloropus orientalis – Seszele, Wyspy Andamańskie, południowa część Półwyspu Malajskiego, Indonezja, Filipiny i Palau
- Gallinula chloropus guami – Mariany Północne i Guam
Do gatunku G. chloropus wliczano dawniej podgatunki amerykańskie: sandvicensis, cachinnans, cerceris, barbadensis, pauxilla, garmani i galeata[1][7][8]. Obecnie wydziela się je do osobnego gatunku o nazwie kokoszka amerykańska (Gallinula galeata)[4][7]. Opisano też kilka innych, nieuznawanych obecnie podgatunków[2].
Morfologia
- Wygląd
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała i skrzydła oliwkowobrązowawe. Głowa, szyja, pierś i boki łupkowoszare. Brzuch białawy, zaś pokrywy podogonowe białe. Czerwony dziób zakończony żółto. Nogi długie barwy żółtozielonej, z bardzo długimi palcami, na bokach których znajdują się wąskie fałdy skóry (bez błon pławnych, które są u łysek). Na czole naga rogowa blaszka koloru czerwonego. Na boku ciała widoczny biały pas biegnący równolegle do dolnego brzegu skrzydeł. Młode brązowe z zielonkawą blaszką, ale bez czerwonej tarczki na czole i dwubarwnego dzioba. Pisklęta czarne z czerwoną plamą wokół dzioba i prześwitującą między piórami niebieską skórą wokół oczu. Płynąc po wodzie, kokoszka jest wysoko wynurzona nad wodę i kiwa równomiernie ogonem i głową.
- Blisko spokrewniony modrzyk jest cały lśniąconiebieski. Ma długi i gruby czerwony dziób i podobnie czerwoną tarczkę na czole. Kokoszka jest znacznie mniejsza od łyski i od niej smuklejsza.
- Poszczególne podgatunki nieco różnią się między sobą. Podgatunki Starego Świata mają blaszkę na czole w kształcie eliptycznym, najszerszą w części środkowej o zaokrąglonym szczycie. Podgatunki Nowego Świata (wyodrębnione w gatunek „kokoszka amerykańska”) mają niemal kwadratową blaszkę najszerszą na szczycie. G. c. meridionalis i G. c. orientalis są mniejsze o stalowoszarych pokrywach skrzydłowych oraz bez oliwkowego odcienia wierzchu ciała. G. c. pyrrhorrhoa ma pokrywę podogonową barwy cielistej. G. c. guami jest ciemniejszy[9].
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 30–38 cm[2]
rozpiętość skrzydeł ok. 50–55 cm[2]
masa ciała – podgatunek chloropus: samiec 249–493 (średnio 339) g, samica 192–343 (średnio 271) g; podgatunek meridionalis: 173–335 (średnio 245) g[2]
Ekologia i zachowanie
- Biotop
- Zbiorniki wodne o zróżnicowanej wielkości z gęstą roślinnością podwodną oraz nadwodną nad stawami, wolno płynącymi rzekami, bagnami i sadzawkami w parkach.
- Głos
- Przenikliwe „kiruk” lub „krik”, w czasie toków także nocami.
- Toki
- Ptaki osiadłe zaczynają toki już późną jesienią. Na lęgowiska populacje wędrowne przylatują natomiast w połowie marca. Tu łączą się w pary i zajmują swoje rewiry. Samce próbują zaimponować samicom, pokazując im białe pokrywy podogonowe, które pełnią funkcję sygnalną. Poza tym udają czyszczenie piór. Samica wybiera partnera, ale to on szuka terytorium i miejsca na gniazdo.
U kokoszek zachodzi częściowe odwrócenie ról płci. Samiec więcej czasu spędza na opiece nad potomstwem, a w trakcie łączenia się w pary to samice toczą walki o małe, ale bardzo opasłe samce. Tłumaczy się to dłuższym czasem spędzanym przez przyszłych ojców na gnieździe. Poczyniono też obserwacje, kiedy samice składały jaja do gniazd dwóch samców[10]. - Gniazdo
- Gniazda na ziemi pod osłoną roślin, na zwałach trzcin w wodzie, na zatopionych przedmiotach (może zatem być pływające) lub na niskich gałęziach. Zbudowane z suchych liści, trzcin, turzyc lub manny, ukryte w roślinności.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza 1 do 4 lęgów (zazwyczaj 1 lub 2), składając w marcu – sierpniu (Europa), w porze deszczowej (wschodnia Afryka), lutym – wrześniu (środkowa Afryka), przez cały rok (południowa Afryka) 5 do 11 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne plamki o różnej wielkości.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 17 do 22 dni przez obydwoje rodziców na przemian. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku dniach, dobrze pływają w 3. dniu życia, a nurkują w 8. dniu. Do tego czasu karmią je oboje rodzice, a pisklęta z późniejszych lęgów są również karmione przez starsze rodzeństwo. Już po opuszczeniu gniazda pisklęta długo w nim, lub w jednym z dodatkowych gniazd zbudowanych przez samca, nocują. Samodzielnie potrafią żerować po 3 tygodniach. Podczas rozpoczęcia drugiego lęgu w czerwcu i lipcu pisklętami opiekuje się samiec. Zdarza im się nawet wyprowadzać III lęg. Rodzice mogą opuszczać tereny lęgowe i przenosić się na inne obszary, gdzie po założeniu „gniazda do spania” zajmują się wychowywaniem młodych. W gnieździe młode śpią w nocy i przebywają w czasie chłodnej pogody.
- Pożywienie
- Pokarm mieszany – bezkręgowce wodne, np. małże i owady, nasiona, owoce i zielone części roślin wodnych i bagiennych. Zbiera go zarówno na lądzie, jak i na powierzchni wody i pod wodą. Dobrze pływa i nurkuje, a także chodzi po drzewach.
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje kokoszkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji szacowana jest na 5–10 milionów osobników. Ogólny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. W latach 2013–2018 populację lęgową na terenie kraju szacowano na 10–21 tysięcy par[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski kokoszka sklasyfikowana została jako gatunek najmniejszej troski (LC)[13].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Gallinula chloropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Taylor, B., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Common Moorhen (Gallinula chloropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
- ↑ a b Gallinula chloropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-25].
- ↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 258.
- ↑ Busse i in. 1990 ↓, s. 303.
- ↑ a b c Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-19]. (ang.).
- ↑ Common Moorhen (Gallinula chloropus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)]. (ang.).
- ↑ N. Bouglouan: Common Moorhen. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-04-25]. (ang.).
- ↑ Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 978-83-01-17273-2.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia
- P. Busse (red.), Z. Czarnecki, A. Dyrcz, M. Gromadzki, R. Hołyński, A. Kowalska-Dyrcz, J. Machalska, S. Manikowski & B. Olech: Ptaki. T. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 1–402, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0. (pol.).
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Gallinula chloropus (Kokoszka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 302–305.