International Alphabet of Sanskrit Transliteration

International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST) (pol. Międzynarodowy Alfabet Transliteracji Sanskrytu) – powszechnie stosowana metoda transliteracji, która pozwala na jednoznaczne transliterowanie tekstów indyjskich, w Polsce zwana przez indologów „transliteracją naukową”.

Historia

IAST jest oparty na standardzie przyjętym przez Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Atenach w 1912 r., wywodzącym się ze standardu przyjętego we wrześniu 1894 r. podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w Genewie. Pozwala na jednoznaczną transliterację pisma dewanagari oraz innych indyjskich alfabetów np: śarada, czyli konwersję grafemiczną. Jest zarazem wierną transkrypcją fonetyczną języków indyjskich - oddaje nie tylko fonemy sanskrytu, ale zasadniczo pozwala na fonetyczne przypisanie znaczeń każdej literze (np. visarga ḥ, która jest alofonem r i s).

Romanizacja Biblioteki Narodowej w Kalkucie, która zmierza do latynizacji wszystkich pism indyjskich, jest rozwinięciem IAST.

IAST jest najpopularniejszym systemem transliterowania sanskrytu i pali. Często używany w specjalistycznych publikacjach na temat języków i literatur starożytnych Indii (jak klasycznego sanskrytu), a także na temat większości języków średnioindyjskich (np. języka pali) i nowoindyjskich (np. języka hindi). Jest także stosowana publikacjach fachowych dotyczących indyjskich religii czy filozofii, klasycznej literatury itp. Szeroka dostępność czcionek Unicode wpływa na coraz częstsze używanie IAST w tekstach elektronicznych.

Na Zachodzie (Wielka Brytania i USA, Francja, Niemcy, Włochy) jest stosowana obecnie niemal powszechnie w publikacjach na temat literatury, kultury, sztuki, filozofii i religii Indii, nawet w przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Niestety, w Polsce stosowana jest niemal wyłącznie w publikacjach specjalistycznych, a w publikacjach popularnych panuje wielki chaos – spowodowany trwającym od 1957 r. sporem indologów o tzw. „polską transkrypcję pism indyjskich” i istnieniem kilku „szkół” transkrypcji.

IAST – tabela konwersji znaków (sanskryt i hindi)

Wykaz znaków IAST (małe i duże litery - choć pismo devanagari nie rozróżnia małych i wielkich liter), ich odpowiedniki w devanagari i wartości fonetyczne w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym. Uwaga: między sanskrytem a językiem hindi występują niewielkie różnice fonologiczne:

अ [ə] a  A

आ [ɑː] ā  Ā

इ [i] i  I

ई [iː] ī  Ī

उ [u] u  U

ऊ [uː] ū  Ū

ऋ [ɹ̩] ṛ  Ṛ

ॠ [ɹ̩ː] ṝ  Ṝ

ऌ [l̩] ḷ  Ḷ

ॡ [l̩ː] ḹ  Ḹ

samogłoski

ए [eː] e  E

ऐ [aːi] ai  Ai

ओ [oː] o  O

औ [aːu] au  Au

dwugłoski

अं [ⁿ] ṃ  Ṃ	anusvara
अः [h] ḥ  Ḥ	visarga

tylnojęzykowe	podniebienne (palatalne)	szczytowe (cerebralne)	zębowe	wargowe
क [k] k  K	च [c] c  C	ट [ʈ] ṭ  Ṭ	त [t̪] t  T	प [p] p  P	bezdźwięczne
ख [kʰ] kh  Kh	छ [cʰ] ch  Ch	ठ [ʈʰ] ṭh  Ṭh	थ [t̪ʰ] th  Th	फ [pʰ] ph  Ph	bezdźwięczne przydechowe
ग [ɡ] g  G	ज [ɟ] j  J	ड [ɖ] ḍ  Ḍ	द [d̪] d  D	ब [b] b  B	dźwięczne
घ [gʰ] gh  Gh	झ [ɟʰ] jh  Jh	ढ [ɖʰ] ḍh  Ḍh	ध [d̪ʰ] dh  Dh	भ [bʰ] bh  Bh	dźwięczne przydechowe
ङ [ŋ] ṅ  Ṅ	ञ [ɲ] ñ  Ñ	ण [ɳ] ṇ  Ṇ	न [n] n  N	म [m] m  M	spółgłoski nosowe
	य [j] y  Y	र [r] r  R	ल [l] l  L	व [v] v  V	półsamogłoski
	श [ɕ] ś  Ś	ष [ʂ] ṣ  Ṣ	स [s] s  S		spółgłoski szczelinowe
ह [ɦ] h  H					spółgłoska szczelinowa dźwięczna

Porównanie z ISO 15919

IAST jest częścią ISO 15919. Istnieje pięć wyjątków, w których standard ISO używa innych znaków niż IAST ze względu na to, że obejmuje też współczesne języki indyjskie.

Devanāgarī	IAST	ISO 15919	Uwagi
(hindi) ए/ े	e	ē	ISO e oznacza (hindi) ऎ/ ॆ
(hindi) ओ/ो	o	ō	ISO o oznacza (hindi) ऒ/ॊ
(sanskryt)  ं	ṃ	ṁ	ISO ṃ oznacza znak "tippi" pisma gurmukhi (pendż.)  ੰ
(hindi) ऋ/ ृ	ṛ	r̥	ISO ṛ oznacza ड़ /ɽ/
(hindi) ॠ/ ॄ	ṝ	r̥̄	dla zgodności z r̥

Zobacz też

• dewanagari
• National Library at Kolkata (ang.)
• Latynizacja