Do piachu
Do piachu – dramat Tadeusza Różewicza pisany w latach 1955-1972, opublikowany po raz pierwszy na łamach miesięcznika „Dialog” w lutym 1979 r.[1]
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Pierwsze wydanie | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca | |
Fabuła
edytujDo piachu opowiada historię partyzanckiego oddziału AK podczas II wojny światowej. Akcja toczy się jesienią 1944 r. Główną postacią sztuki jest wiejski parobek Waluś, który za współuczestnictwo w napadzie na plebanię i gwałcie zostaje uwięziony w tzw. budzie i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. W finalnej scenie tuż przed wykonaniem wyroku Waluś odmawia modlitwę Ojcze nasz, jednocześnie defekując pod siebie[2].
Historia utworu
edytujPomysł na Do piachu narodził się w 1948 r., jednak faktyczną pracę nad utworem Różewicz rozpoczął w 1955 r.[3] Dzieło było pierwotnie zamierzony jako powieść partyzancka pod roboczym tytułem Głupi Waluś, jednak w trakcie prac nad utworem Różewicz zmienił zamysł i zdecydował się na napisanie dramatu[4]. Po napisaniu sztuki w 1972 r. jej publikację przez 7 lat wstrzymywała cenzura[3].
Prapremiera dramatu w reżyserii Tadeusza Łomnickiego miała miejsce w Teatrze na Woli 29 marca 1979 r.[5] Przygotowania do wystawienia sztuki trwały od grudnia 1978 r.[6]. Ze względu na kontrowersje, jakie wzbudził spektakl, został on wycofany z udziału w Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu[6]. Po ośmiu miesiącach od dnia premiery na prośbę Różewicza Do piachu zostało zdjęte z afisza[6].
Na podstawie utworu Kazimierz Kutz zrealizował spektakl Teatru Telewizji, który swoją premierę miał we wrześniu 1990 r.[7] Przedstawienie zaliczane jest do grona 100 najlepszych spektakli Teatru Telewizji[8]. Konsekwencją spektaklu była dymisja Kutza z funkcji dyrektora krakowskiego oddziału TVP3, któremu zarzucono „brak patriotyzmu i niszczenie narodowych wartości”[2].
Po raz trzeci Do piachu w reżyserii Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza zostało wystawione przez Teatr Provisorium w 2003 r.[9]
Recepcja
edytujSztuka została negatywnie przyjęta przez krytykę[10]. Wystawienie dramatu zaowocowało protestami ze strony środowisk kombatanckich[2], a także zwolenników ówczesnego ustroju[11]. Powszechnej krytykowano m.in. pojawiające się w utworze wątki skatologiczne[3].
Interpretatorów dzieła dzieliło podejście do postaci Walusia, w którym niektórzy widzieli postać tragiczną, inni zaś argumentowali, że nie spełnia on znamion bohatera tragicznego[2][3].
Do piachu zostało uznane przez Jana Kotta za jeden z trzech najważniejszych dramatów w powojennej Posce obok Antygony w Nowym Jorku Janusza Głowackiego i Emigrantów Sławomira Mrożka[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Marcin Kościelniak: Polscy akcjoniści. Przyczynek do genealogii i teorii polskiej sztuki krytycznej, „Teksty Drugie” 2015, nr 6, s. 250.. rcin.org.pl. [dostęp 2024-01-21]. (pol.).
- ↑ a b c d Katarzyna Chmielewska: Do piachu. nplp.pl. [dostęp 2024-01-21].
- ↑ a b c d Tomasz Żukowski: Skatologiczny Chrystus : wokół Różewiczowskiej epifanii, „Pamiętnik Literacki” nr 1 1999, s. 117-131.. bazhum.muzhp.pl. [dostęp 2024-01-21].
- ↑ Wojciech Browarny, Kreślenie. O rękopisach i warsztacie prozy Tadeusza Różewicza, „Konteksty Kultury” 2022 nr 1, s. 19.
- ↑ Do piachu..., [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-21].
- ↑ a b c Tadeusz Łomnicki: Do piachu Różewicza: dzieje prapremiery. encyklopediateatru.pl. [dostęp 2024-01-29].
- ↑ Do piachu, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-21].
- ↑ Złota Setka Teatru Telewizji. teatrtv.vod.tvp.pl, 2009-02-08. [dostęp 2024-01-21].
- ↑ Do piachu, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2024-01-29].
- ↑ Zbigniew W. Solski: Liturgia w dramatach Tadeusza Różewicza. dlibra.kul.pl. [dostęp 2024-01-29].
- ↑ "Do piachu" Tadeusz Różewicz. polskieradio.pl. [dostęp 2024-01-29].
- ↑ Jan Kott: Antygona powiesiła się w Tompkins Square Park, „Dialog” 1992, nr 10.. e-teatr.pl. [dostęp 2024-01-21].