Powiat janowski

Powiat janowski
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
TERC	0605
Siedziba	Janów Lubelski
Starosta	Artur Pizoń
Powierzchnia	875,34 km²
Populacja (31.12.2020); • liczba ludności	; 45 142
• gęstość	52,2 os./km²
Urbanizacja	24,67%
Tablice rejestracyjne	LJA
	Adres urzędu:ul. J. Zamoyskiego 59; 23-300 Janów Lubelski
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	2
Liczba gmin wiejskich	5
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat janowski – powiat w Polsce (województwo lubelskie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Janów Lubelski.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Janów Lubelski, Modliborzyce
gminy wiejskie: Batorz, Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Potok Wielki
miasta: Janów Lubelski, Modliborzyce

Położenie i środowisko geograficzne

Powiat janowski jest jednym z 24 powiatów województwa lubelskiego. Położony jest w jego południowo-zachodniej części, granicząc z powiatami: kraśnickim, lubelskim, biłgorajskim, niżańskim i stalowowolskim. Położenie geograficzne wyznaczają współrzędne: szerokość 50°55' N północny kraniec (Wola Studzieńska) i 50°34' N południowy kraniec (Kiszki); długość 22°09' E zachodni kraniec (Maliniec-Siembidy) i 22°09' E wschodni kraniec (Kocudza Trzecia).

Historia

Powiat janowski istniał w latach 1866–1945^[2], 1956–1975 i od 1999 roku.

1866–1919

W latach 1810–1866 tereny dzisiejszego powiatu janowskiego leżały na pograniczu powiatów tarnogrodzkiego i kraśnickiego obwodu zamojskiego (w 1866, bez żadnych zmian terytorialnych, dotychczasowe powiaty przemianowano na okręgi, a obwód na powiat). W związku z ustanowieniem Zamościa twierdzą i objęciem administracją czysto wojskową w 1820 urzędy cywilne zaczęto przenosić do mającego centralne położenie Janowa Lubelskiego^[3].

Ukaz carski z 19 (31) grudnia 1866 całkowicie zmienił podział administracyjny guberni lubelskiej, a w szczególności utworzył w niej powiat janowski. W jego skład weszło:

6 miast: Annopol, Janów, Kraśnik, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików
18 gmin: Brzozówka, Chrzanów, Dzierzkowice, Gościeradów, Janiszów, Modliborzyce, Olbięcin, Ostrów, Potok Wielki, Rachów, Stróża, Studzianki, Świeciechów, Wilkołaz, Zakrzówek, Zdziechowice, Zdziłowice i Zofianka.

W latach 1869–1870 Annopol, Modliborzyce, Urzędów i Zaklików utraciły prawa miejskie^[4]. Annopol przyłączono do gminy Rachów, Modliborzyce – do gminy Modliborzyce, Urzędów – do gminy Ostrów z jednoczesną zmianą jej nazwy na Urzędów, Zaklików – do gminy Zdziechowice (zamienionej kilka lat później na gminę Zaklików)^[5]. Powiat obejmował powierzchnię 2597 km² i liczył ponad 75.000 mieszkańców.

Po utworzeniu w 1912 guberni chełmskiej do powiatu janowskiego włączono północną część dotychczasowego powiatu biłgorajskiego i zachodnie skrawki dotychczasowego powiatu zamojskiego. Okupanci austriaccy przywrócili podział administracyjny z 1912 roku.

1919–1945

Po odzyskaniu niepodległości w 1919 powierzchnia powiatu janowskiego zmalała do 1783 km². Administracyjnie powiat dzielił się na 2 gminy miejskie i 14 gmin katastralnych:

gminy miejskie: Janów i Kraśnik,
gminy katastralne: Annopol, Brzozówka, Chrzanów, gmina Dzierzkowice, gmina Gościeradów, Kawęczyn, Kosin, Modliborzyce, Potok Wielki, Trzydnik, Urzędów, Wilkołaz, Zaklików i Zakrzówek

17 lutego 1926 roku w powiecie janowskim utworzono wiejską gminę Batorz^[6]. W 1928 i 1939 roku zmieniono granice miasta Kraśnik^[7]^[8].

Od końca lat 20. do 1932 starostą powiatowym był mjr Leon Zamecznik^[9]^[10].

Na skutek zniszczeń II wojny światowej oraz z powodu aktywnego lokalnego ruchu oporu, Niemcy przenieśli stolicę powiatu do Kraśnika, tworząc w Janowie tzw. Landkomissariat (filię starostwa). 9 sierpnia 1945 roku oficjalnie zniesiono powiat janowski a z jego obszaru utworzono powiat kraśnicki z siedzibą w Kraśniku^[11].

1956–1972

1 stycznia 1956, 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin 29 września 1954, w województwie lubelskim ponownie utworzono powiat janowski. W skład odtworzonego powiatu janowskiego weszły 1 miasto i 16 gromad wyłączonych z dwóch ościennych powiatów tegoż województwa^[12]:

z powiatu kraśnickiego:
- miasto Janów Lubelski
- gromady Biała, Chrzanów, Godziszów, Kawęczyn, Krzemień, Łada, Modliborzyce, Potoczek, Potok Wielki, Stojeszyn, Wierzchowiska, Wolica i Zdziłowice
z powiatu biłgorajskiego:
- gromady Dzwola, Kocudza i Momoty Górne.

1 stycznia 1957:

z gromady Błażek powiatu kraśnickiego wyłączono wieś Piłatka i włączono ją do gromady Zdziłowice powiatu janowskiego^[13],
z gromady Polichna Dolna powiatu kraśnickiego wyłączono kolonię Stojeszyn i włączono ją do gromady Stojeszyn powiatu janowskiego^[13],
miejscowości Łążek Ordynacki, Momoty Jakubowe i Gierłachy wyłączono z gromady Domostawa w powiecie niżańskim województwa rzeszowskiego i włączono do gromady Biała powiatu janowskiego^[14].

1 stycznia 1958^[15]:

z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przeniesiono gromadę Potok-Stany,
z gromady Tokary powiatu krasnostawskiego wyłączono wieś i kolonię Otrocz i włączono je do gromady Chrzanów powiatu janowskiego.

1973–1975

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla, a w ich miejsce reaktywowano gminy^[16]. Powiat janowski podzielono na 1 miasto i 6 gmin^[17]:

miasto Janów Lubelski
gminy Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Janów Lubelski, Modliborzyce i Potok Wielki

Tego samego dnia z powiatu kraśnickiego do powiatu janowskiego przełączono obszar sołectwa Zarajec^[18].

1975–1998

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku całe terytorium zniesionego powiatu janowskiego weszło w skład nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego^[19].

1 września 1977 roku zniesiono gminę Chrzanów (jej obszar włączono do gminy Dzwola)^[20], ale już z dniem 1 października 1982 roku gmina Chrzanów została reaktywowana^[21]. 1 grudnia 1979 roku do Janowa Lubelskiego włączono wieś Biała Poduchowna, osadę Obrówka i część obszaru wsi Ruda z gminy Janów Lubelski^[22]. 1 stycznia 1984 roku do gminy Janów Lubelski włączono część obszaru wsi Krzemień Drugi (o powierzchni 357 ha) z gminy Dzwola^[23]. 1 stycznia 1992 roku miasto Janów Lubelski i gminę wiejską Janów Lubelski połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[24].

Po 1999 roku

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym (większym) województwie lubelskim przywrócono powiat janowski o granicach podobnych do tych z początku 1975 roku; powiat został zwiększony jedynie o gminę Batorz, która do maja 1975 roku była w powiecie kraśnickim a następnie do 1998 roku także w województwie tarnobrzeskim^[25].

1 stycznia 2014 r. Modliborzyce odzyskały prawa miejskie, równocześnie gmina Modliborzyce stała się gminą miejsko-wiejską.

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2020^[26]):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	45 142	100	22 724	50,34	22 418	49,66
Miasto	13 120	29,06	6713	14,87	6407	14,19
Wieś	32 022	70,94	16 011	35,47	16 011	35,47

Piramida wieku mieszkańców powiatu janowskiego w 2014 roku^[27].

Według danych z 31 grudnia 2020 roku^[26] powiat zamieszkiwało 45 142 osób.

Stopa bezrobocia

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 900 osób, a stopa bezrobocia 8,1%^[28]

Starostowie janowscy

Na podstawie źródła^[29]:

Tadeusz Flis (1 stycznia 1999 – 6 listopada 2000)
Ryszard Karwatowski (6 listopada 2000 – 15 listopada 2002)
Bolesław Gzik (15 listopada 2002 – 27 listopada 2006)
Zenon Sydor (27 listopada 2006 – 2 grudnia 2010)
Jerzy Bielecki (2 grudnia 2010 – 25 października 2015)
Grzegorz Pyrzyna (21 listopada 2015 – 23 listopada 2018)
Artur Pizoń (23 listopada 2018 – nadal)

Sąsiednie powiaty

Zobacz też

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ Informacje o historii z tego okresu zostały pobrane głównie z Internetowego Serwisu Powiatu Janowskiego
↑ Władysław Ćwik, Jerzy Reder Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1977, s.84
↑ Ćwik, Reder Lubelszczyzna..., s.111
↑ Wit Szymanek Z dziejów powiatu janowskiego i kraśnickiego w latach 1474–1975, Stowarzyszenie Dom Europa, b.m.w. 2003, s.20
↑ Dz.U. z 1926 r. nr 17, poz. 96
↑ Dz.U. z 1928 r. nr 47, poz. 459
↑ Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 147
↑ Rys historyczny powiatu janowskiego. powiatjanowski.pl, 2007-04-02. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-25)].
↑ Ruch służbowy. „Lubelski Dziennik Wojewódzki”, s. 318, Nr 14 z 16 czerwca 1932.
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 159
↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296
↑ ^a ^b Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 28
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 29
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 309
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
↑ Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116
↑ Dz.U. z 1981 r. nr 26, poz. 139 oraz Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 165
↑ Dz.U. z 1979 r. nr 26, poz. 155
↑ Dz.U. z 1986 r. nr 70, poz. 314
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
↑ ^a ^b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2020). GUS. [dostęp 2021-08-26]. (pol.).
↑ Powiat janowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
↑ Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 20. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-08-30].

Bibliografia

Baranowski Ł. Z.: Ziemia janowska – Między Lasami Janowskimi, a Wzgórzami Roztocza, Wyd. Atut Biuro Promocji, Zamość 2011, ISBN 978-83-89797-32-2

[1] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[2] Informacje o historii z tego okresu zostały pobrane głównie z Internetowego Serwisu Powiatu Janowskiego

[3] Władysław Ćwik, Jerzy Reder Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1977, s.84

[4] Ćwik, Reder Lubelszczyzna..., s.111

[5] Wit Szymanek Z dziejów powiatu janowskiego i kraśnickiego w latach 1474–1975, Stowarzyszenie Dom Europa, b.m.w. 2003, s.20

[6] Dz.U. z 1926 r. nr 17, poz. 96

[7] Dz.U. z 1928 r. nr 47, poz. 459

[8] Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 147

[9] Rys historyczny powiatu janowskiego. powiatjanowski.pl, 2007-04-02. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-25)].

[10] Ruch służbowy. „Lubelski Dziennik Wojewódzki”, s. 318, Nr 14 z 16 czerwca 1932.

[11] Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 159

[12] Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296

[ReferenceA-13] Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 28

[14] Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 29

[15] Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 309

[16] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[zarys-17] Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974

[18] Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324

[19] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92

[20] Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116

[21] Dz.U. z 1981 r. nr 26, poz. 139 oraz Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 165

[22] Dz.U. z 1979 r. nr 26, poz. 155

[23] Dz.U. z 1986 r. nr 70, poz. 314

[24] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397

[25] Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652

[populacja2020-26] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2020). GUS. [dostęp 2021-08-26]. (pol.).

[populacja2016-27] Powiat janowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[28] GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).

[29] Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 20. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-08-30].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]