ਸਾਖਰਤਾ
ਸਾਖਰਤਾ ਦਾ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਅੱਖ਼ਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪੜਨ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਹੋਣਾ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਖਰਤਾ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮਾਪ-ਦੰਡ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਖਰਤਾ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਖਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
ਸੋਧੋਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਦੇ ਕੁਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਤੇ ਪੜੇ ਲਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੂਪਾਤ ਨੂੰ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਫ਼ੀਸਦੀ (Percentage) ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪਰ ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ (Per Thousand) ਵੀ ਵਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਮਾਪਣ ਦੀ ਵਿਧੀ
ਸੋਧੋਇਸਦੀ ਗਿਣਤੀ ਗਣਿਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:
ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ= ਸਾਖਰ ਜਨਸੰਖਿਆ / ਕੁਲ ਜਨਸੰਖਿਆ * 100
ਭਾਵ ਸੌ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
ਸੋਧੋਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਸਿਰਫ ਬਾਰਾਂ (੧੨ %) ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ ਜੋ ਵੱਧ ਕੇ' ਲੱਗਪਗ 74 % ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ (2011)| ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ,ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਜੋ 85 % ਹੈ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਹੈ | ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਨਸੰਖਿਆ ਹੈ |
ਵਰਤਮਾਨ ਹਾਲਤ
ਸੋਧੋ- ਪੁਰਖ ਸਾਖਰਤਾ : 82%
- ਇਸਤ੍ਰੀ ਸਾਖਰਤਾ : 65 %
- ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਾਖਰਤ ਦਰ ਵਾਲਾ ਰਾਜ :ਕੇਰਲ 94 %
- ਸਭ ਤੋਂ ਘਟ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਵਾਲਾ ਰਾਜ : ਬਿਹਾਰ 64%
- ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਵਾਲਾ ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ: ਲਕਸ਼ਦਵੀਪ 92 %
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
ਸੋਧੋ
ਕੇਰਲਾ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ।
ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂਨ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ
ਸੋਧੋਜਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਧੀ ਹੈ | ਕੇਰਲ ਹਿਮਾਚਲ, ਮਿਜੋਰਮ, ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਦਲਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਕਾਇਆ ਪਲਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ | ਉੱਥੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਦਰ ਇੰਨੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਜਰੂਰਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰੋਟੀ ਕਪੜਾ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ | ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਫਿਸਣ ਦਾ ਖਰਚ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਸਾਖਰ ਕੌਣ ਹਨ
ਸੋਧੋਭਾਰਤੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਆਮ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਿਅਤ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਦਾ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਏਹ ਦੋਵੇਂ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣ।