Sason

Animacion mostrant las diferentas sasons sus Tèrra.

La sason es un periòde de l'annada qu'obsèrva una relativa constància del clima e de la temperatura. D'una durada d'environ tres meses, la sason tend un ròtle determinant sus l'estat de la vegetacion que depend subretot de factors climatics. L'expression : fruches e legums de sason illustra ben l'influéncia de la sason sus l'estat de la vegetacion.

D'un punt de vista astronomic, una sason correspond a l'interval de temps que la Tèrra ocupa dins una partida de l'espaci pendent sa revolucion a l'entorn del Solelh. Es l'enclinason de l'axe dels pòls combinada amb la revolucion de la Tèrra a l'entorn del Solelh, coma aquò se produsís una alternança de las sasons. Correspondon als periòdes que separan lo passatge de la Tèrra sus de punts de son orbita o, recipròcament, del Solelh sus de punts de l'esfèra celèsta, e que la mecanica celèsta designa per equinòccis e solsticis.

Atal, dins las zonas de clima temperat, las sasons astronomicas correspondon a pauc prèp a quatre estapas d'evolucion del clima dins l'annada: prima, estiu, automne, ivèrn. Dins las zonas de clima tropical, se parla tanben de sasons mas dins lo sens de sason de las pluèjas e de sason seca.

Variacions climaticas e mecanica celèsta

Las variacions climaticas sasonièras son creadas per un doble factor: d'un costat la revolucion de la Tèrra a l'entorn del Solelh, e d'un autre costat l'enclinason de l'axe nòrd-sud de rotacion jornadièra de la Tèrra en regard al plan de son orbita a l'entorn del Solelh (ecliptica).

En foncion de la posicion de la Tèrra a respècte del Solelh sus son orbita, la zona que recep los rais del Solelh particularament se modifica doncas. Mai los rais arriban prèp de la perpendiculara (es a dire d'ont mai lo Solelh es prèp del zenit), d'ont mai fa caud.

Alternança de las sasons dins l'emisfèri Nòrd.

Per un observator terrèstre, tot lo long de l'annada, lo Solelh, que siá fixe, pareis d'oscillar a l'entorn de l'eqüator, coma aquò esclaira particularament e successivament:

1. l'eqüator, vèrs lo 20 o 21 de març, a l'equinòcci de prima (emisfèri nòrd) o d'automne (emisfèri sud) ;
2. lo tropic del Nòrd, vèrs lo 20 o 21 de junh, al solstici d'estiu (emisfèri nòrd) o d'ivèrn (emisfèri sud);
3. l'eqüator, encara, vèrs lo 22 o 23 de setembre, a l'equinòcci d'automne (emisfèri nòrd) o de prima ( emisfèri sud) ;
4. le tropic del Sud, vèrs lo 21 o 22 de decembre, al solstici d'ivèrn (emisfèri nord) o d'estiu (emisfèri sud).

Los noms de las sasons e las variacions climaticas son doncas inversats dins los dos emisfèris.

Del nòrd al sud: lo tropic del Càncer, l'eqüator e lo tropic del Capricòrne.

Efèits termics de las sasons

Segon lo pensar comun, las sasons dependrián de la distància Tèrra-Solelh, la Tèrra essent pus prèpa del Solelh d'estiu que d'ivèrn. Aquela idèa es falsa, perque explica pas las variacions de la durada del jorn, o l'inversion de las sasons entre los emisfèris austral e boreal. La distància mejana Tèrra-Solelh es de 150 milions de quilomètres amb una variacion annala de + 0 - 2,5 milions de quilomètres (o 1,6 %). Uèi, la Tèrra es pus prèpa del Solelh (perièli) vèrs lo 3 de genièr e pus alunhada (afèli) vèrs lo 4 de julhet, o respectivament (per l'emisfèri nòrd) environ doas setmanas aprèp lo solstici d'ivèrn (pel perièli), e lo solstici d'estiu (per l'afèli). Foguèt l'invèrs fa 12 900 ans, segon lo cicle de precession dels equinòccis.
A causa de la variacion de la distància Tèrra-Solelh, las sasons deurián aver un contrast pus grand dins l'emisfèri sud que dins l'emisfèri nòrd. Mas, fòrça sovent d'efèits locals (proximitat dels oceans, vents dominants…) venon contradire aquela prevision.
Aquela variacion a una autra consequéncia, perque la Tèrra se desplaça pus rapidament a l'entorn del Solelh quand es pus prèp. Per aquò, la sason sus aquela tomba lo 3 de genièr, es pus corta.

L'efèit d'aquel fenomèn sus las diferéncias del clima entre los dos emisfèris es una question interessanta, que balha per la Tèrra un resultat susprenent :

• La diferéncia de temperatura globala, que seriá de gaireben 4 °C entre lo perièli e l'afèli amb una superfícia unifòrma, es en fach paradoxalament inversada!
  ⇒ Es quand la Tèrra es pus prèp del Solelh que sa superfícia es (globalament) pus freda !
  Aquò es a causa principalament del desequilibri del repòrt tèrra/ocean entre los dos emisfèris: l'emisfèri sud essent a 90 % marin. Lo fenomèn d'inèrcia termica elevada dels oceans (efèit de la capacitat termica elevada de l'aiga) dominariá los autres efièits (ex: albedo diferent).
  ⇒ La temperatura globala integrada de la Tèrra seriá atal pus elevada a l'afèli (qu'al perièli) de 2,3 °C .

Sason astronomica e calendièr

Dins la tradicion europèa, lo començament de las sasons se definís pels solsticis e los equinòccis: la prima comença a l'equinòcci de març (vèrs lo 21), l'estiu al solstici de junh (vèrs lo 22), l'automne a l'equinòcci de setembre (vèrs lo 23), l'ivèrn al solstici de decembre (vèrs lo 21). Dins aquela tradicion, lo jorn pus long e avent la pus fòrta incidéncia dels rais del solelh se considèra coma lo debut de l'estiu. Aquò ten compte d'una realitat: lo 21 d'abril, pòt encara gelar e lo 23 d'agost, fa encara calimàs: pasmens l'insolacion d'aqueles dos jorns es gaireben egala. En França, lo jorn en mejana pus caud es vèrs lo 28 de julhet e pus fred vèrs lo 27 de genièr. Es l'inèrcia termica qu'indusís un retard entre declinason del Solelh e temperatura. En comparant la Tèrra amb una caçairòla sul fuòc, lo solstici d'estiu (21 de junh en França o 21 de decembre en Austràlia) correspond a una caçairòla sus un fuòc viu. Quand se baissa un pauc (çò que correspond a la baissa progressiva de la durada de l'ensolelhament pendent los meses d'estiu) la temperatura continua encara d'aumentar.

Es pas parièr en Orient. Los solsticis e los equinòccis son considerats coma lo mitan de las sasons. Atal, lo 21 de junh essent lo mitan de l'estiu e pas lo començament, l'estiu debuta doncas vèrs lo 6 de mai, l'automne vèrs lo 6 d'agost, l'ivèrn vèrs lo 6 de novembre, la prima vèrs lo 6 de febrièr (quand comença lo periòde del novèl an chinés). Aquò seriá la consequéncia d'un mendre retard termic dins lo clima continental que dins lo clima oceanic, ont l'aiga a un fòrt efèit de tampon termic.

Aquela explicacion es encara mai logica que Russia admet una definicion intermediària de las sasons, a mièg camin entre la concepcion europèa e la concepcion chinesa : prima: 1^èr de març, estiu: 1^èr de junh ; automne: 1^èr de setembre; ivèrn: 1^èr de decembre.

L'estructura de l'annada calendària en quatre sasons s'aplica pas pertot; es caracteristica de las regions de la zona temperada. Entre los dos tropics par exemple, lo Solelh es totjorn sufisentament prèp de la perpendiculara per que la diferéncia de temperatura entre estiu e ivèrn siá pas fòrça marcada. I a alara sovent solas doas « sasons » (al sens climatic) : una sason de las pluèjas e una sason seca, e lo clima i es tropical (o ben desertic, segon la situacion geografica).

Autres

Fèstas

Esquematicament dins las diferentas tradicions borealas, dempuèi de millenaris, se marca cada novèla sason per una fèsta:

• Pascas per la prima,
• Sant Joan per l'estiu,
• Halloween, Oktoberfest o Sant Martin per l'automne,
• Nadal per l'ivèrn.

Aquelas fèstas avián, dins lo monde rural, una fòrta importància tant sociala coma religiosa. A l'ora d'ara, l'accent es puslèu mes sus lor aspècte festiu e/o comercial.

Inspiracion artistica

Mosaïc roman representant las quatre sasons.

Las sasons an dempuèi totjorn inspirat los artistas coma los pintres, los compositors…

Las Quatre Sasons de Vivaldi ne son sens dobte l'illustracion musicala pus coneguda, mas i a tanben, per exemple, Las Sasons (òbra per piano sol) de Chaikovskii.

Vejatz tanben

Ligams extèrnes

• (fr) Animacion sus las variacions de l'esclariment de la Tèrra seguent las sasons pel site CultureSciences-Physique de l'ENS Lion