Coton
Lo coton es una fibra textila vegetala que se desvolopa a l'entorn de las granas del cotonièr, un arbust del genre Gossypium, qu'aparten a la familha de las malvacèas, originària de las regions tropicalas e subtropicalas, i a diferentas espècias autoctònas en America, Africa o Índia. Lo mot coton deriva de l'arabi قُطْن (al) qutn.
Lo coton es la fibra naturala mai importanta qu'es producha dins lo mond. La sieuna importància comencèt al sègle XIX amb lo procèssus d'industrializacion e uèi encara representa gaireben la mitat de la consomacion mondiala de fibras textilas. Totas las espècias del genre Gossypium an pas una valor comerciala, las fibras s'obtenon de la granas de paucas espècias, que l'interès ne ven de la longor la grossor.
La fibra de coton
[modificar | Modificar lo còdi]Lo coton es una cultura fòrça valorizada per que mai de 10% del seu pes se pèrd dins lo procèssus de produccion. La cellulòsa i es ordenada d'un biais tal que lo coton aja de proprietats unicas de durabilitat, resisténcia e absorcion. Cada fibra se compausa de 20 o 30 tèstas de cellulòsa, enrotladas en una seria de ressòrts naturals. Quand la capsula de coton (capsula de las granas) se durbís, las fibras se secan e s'enredan las unas amb las autras, çò ideal per far de fials.
La composicion del coton es de cellulòsa gaireben pura. La seuna color es blanca, jauna palha o leugièrament roja. La seuna fibra es mai o mens sedosa, mai o mens fòrta e de longor e grossor variablas. Segon la seuna longor, es classificat pel comèrci en cotons de fibra corta o longa. Los màgers son de 20 a 39 mm de long. E la grossor, varia de 6 a 29 centens de millimètre per fibra. Lo coton de fibra longa servís per la fabricacion de textils fins, mossolinas e percalas. Lo de fibra corta es de mens bon trabalhar[1].
Lo coton foguèt utilizat fa fòrça temps per far de vestits leugièrs dins las regions de clima tropical. D'unes afirman que los egipcians utilizèron lo coton dempuèi l'an 12 000 abC., e que se trobèt de traças de coton dins las cavèrnas mexicanas datant de 7000 ans. Mas la referéncia escrita mai vièlha proven d'Índia.
E mai s'aquela fibra es pus comuna uèi, foguèt la darrièra fibra naturala qu'aguèt una importància comerciala. S'utilizava ja al sègle V abC en Grècia provenent d'Índia. E mai se los antics grècs e romans l'utilizavan per de telas, velas e vestits, Euròpa esperarà son usatge qualques sègles. Çò que faguèt popularizar lo coton es l'introduccion de la desgrunadoira (maquina de desgrunar) de coton, inventada en 1793 pel nòrd-american Eli Whitney.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo coton foguèt cultivat fa de milièrs d'ans en Peró preïnca. Una pèça de teissut, de granda dimension, dels paraques es expausada dins lo hall de l'edifici de les Nacions Unidas a Nòva York. La COPROBA, organisme del govèrn de Peró, declarèt lo coton perovian un dels produches far de Peró lo 28 de julhet de 2004.
Lo coton foguèt plantat en Índia fa mai de tres mila ans, i es referenciat dins lo Rigveda, escrit 1500 abC. Mila ans après lo grand istorian grèc Erodòt escriguèt del coton indian: «Ailà i a d'arbres que creisson salvatjament, que lor fruch es una lana melhora e mai bèla que la d'un moton. Los indians fan los seus vestits de la lana d'aquel arbre.» L'industria cotonièra indiana foguèt eclipsada durant la revolucion industriala anglesa, quand l'invencion de la maquina de fialar dicha Spinning Jenny en 1764 permetèt la produccion en massa al Reialme Unit. La capacitat de produccion serà melhorada per l'invencion de la desgrunadoira d'Eli Whitney en 1793.
50% del coton del mond proven solament de tres païses: EUA, China e Índia. Lo coton es produit dins fòrça parts del mond, inclusent Euròpa, Asia, Africa, America e Austràlia en utilizant de plantas de coton geneticament modificadas per obtenir mai de fibras. Lo coton geneticament modificat foguèt un desastre comercial en Austràlia. Los profits foguèron fòrça mendres que çò que se podiá esperar e las plantas de coton convencional pollinizadas amb de varietats transgenicas causan de problèmas legals pels cultivadors.
L'industria cotonièra utiliza una gròssa quantitat de produches quimics (fertilizants, pesticidas, etc.), que contaminan lo mitan ambient. Per aquesta rason, d'agricultors causisson ara lo modèl de produccion organic.
Espècias cultivadas
[modificar | Modificar lo còdi]- Gossypium arboreum L.. Originari d'Índia e Paquistan.
- Gossypium barbadense L. Originari d'America del Sud.
- Gossypium herbaceum L. Originari del sud d'Africa e de la península d'Arabia.
- Gossypium hirsutum L. Originari d'America Centrala, Mexic, Carbi e Florida
G. hirsutum es l'espècia pus espandida mondialament, las espècias se diferéncian per la longor de la fibra e per las caracteristicas agronomicas, mas lo coton necessita totjorn un estiu fòrça caud e fòrça aiga de pluèja o d'irrigacion (coton egipcian).
Produccion
[modificar | Modificar lo còdi]La taula seguenta mòstra la produccion mondiala de coton en milièrs de tonas (Font:FAO):
| Reng | Estat | Produccion 2019 (milièrs de tonas) |
|---|---|---|
 China
|
23 505 | |
 Índia
|
18 550 | |
 Estats Units
|
12 956 | |
 Brasil
|
6 893 | |
 Paquistan
|
4 495 | |
 Ozbequistan
|
2 694 | |
 Turquia
|
2 200 | |
 Austràlia
|
1 627 | |
 Mexic
|
917 | |
 Argentina
|
873 |
Coton transgenic
[modificar | Modificar lo còdi]
D'unas companhias utilizan l'engenhariá genetica per modificar la natura del coton e obténer de caractèrs diferents. Una entrepresas multinacionala coma Monsanto per exemple produtz de granas que balhan de colors diferentas, especialament lo blau indian utilizat dins la confeccion dels jeans. Dins la region autonoma de Xinjiang (China) desvolopèron de plantas qu'an de fibras rojas, verdas, blavas o negras. D'autres, en cambi, utilizan las biotecnologias per crear de fibras fòrça mai longas e resistentas. La societat Natural Cotton Colors brevetèt, en 1990, doas varietats de coton de colors naturalas: castanha (Coyote) e verda.
Fòrça de las modificacions cercan d'obténer que la planta siá mai resistenta a las marranas, coma la varietat Bt Cotton; o resistentas als erbicids coma la varietat Roundup Ready, de Monsanto, resistenta al glifosat (Roundup).
D'unes estudis demòstran que la cultura de coton transgenic a pas un rendement mai grand que la del coton convencional, qu'èra una de las promessas de les companhias que desevolopan de varietats geneticament modificadas. E mai aquela cultura redusís pas gaire la quantitat de pesticids quimics necessaris , provocant d'autres problèmas coma l'aparicion de varietats d'èrbas insèctes resistents a aqueles darrièrs.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Alain Blondy, La culture du coton en Provence sous le 1er Empire, Provence historique, 2006, pp. 251-279.
- (fr) V. Hauchart, Culture du coton et dégradation des sols dans le Mouhoun (Burkina Faso), Université de Reims-Champagne-Ardenne, 2005.
- (en) Maureen Fennell Mazzaoui, The Italian Cotton Industry in the Later Middle Ages, 1100-1600, Cambridge University Press, 1981.
- (fr) Eric Orsenna, Voyage aux pays du coton, Édition Fayard, 2006.
- (fr) René Sellal, Les alsaciens et l'Amérique du XVIe siècle au début du XXe siècle, Bulletin de la Société Industrielle de Mulhouse, 1985.
- (fr) G. Sément, Le Cotonnier en Afrique tropicale, Édition Maisonneuve-Larose, 1986.
- (fr) Anton Zischka, La Guerre secrète pour le coton, 1934.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Diccionari enciclopèdic popular il·lustrat Salvat (1906-1914)