Sotho

Sotho Sesotho
Klassifisering	Niger-kongo-språk  Atlantisk   Volta-kongo-språk    Benue-kongo-språk     Bantuspråk      Eigentleg bantuspråk       Sentralt        Sørlege/Sone S         Sotho-tswana          Sotho-tswana-språk
Bruk
Tala i	Lesotho Sør-Afrika
Sothotalande i alt	6 025 000
Skriftsystem	Det latinske alfabetet
Språkkodar
ISO 639-1	st
ISO 639-2	sot
ISO 639-3	sot
Wikipedia på sotho

Utbreiinga av sesotho. Mørkeblå område har større del talarar.

Sotho, eller sesotho som det blir kalla av sine eigne talarar, er eit bantuspråk som blir tala av basothoar i Sør-Afrika og Lesotho. Det er offisielt språk i begge landa. I Lesotho er sotho majoritetsspråk og blir tala av rundt åttifem prosent, medan i Sør-Afrika er rundt åtte prosent av innbyggjarane sothotalande. Til saman har språket mellom seks og sju millionar talarar.

Klassifisering

Sotho høyrer til sotho-tswana-språkgruppa av bantuspråk. Språket er også kjend som sørleg eller sør-sotho, og utgjer ei grein av språkgruppa. Nord-sothospråka eller sepedi er ei anna grein snakka i Sør-Afrika, medan den siste er setswana som blir tala i Sør-Afrika og Botswana.

Grammatikk

Sotho er eit agglutinerande språk som byggjer opp ord ved hjelp av affiks og bøyingar. Det er eit SVO-språk med subjekt-verbal-objekt som standard setningsoppbygging. Rekkjefølgja kan endrast for å leggja vekt på ulike delar av predikatet.

Substantiv blir delte inn i 18 ulike ordklassar som blir markerte med ulike prefiks. Som andre bantuspråk har sotho samsvarsbøyiing mellom dei ulike ordklassane og verb, pronomen og adjektiv.

Skriftspråk

Kvinne i Lesotho på kvinnedagen. Plakaten seier på sotho: «Viss de ikkje høyrer på kvinner, vil me mista tolmodet med dykk.»

Sotho blir skrive med det latinske alfabetet. Skriftspråket blei først utvikla på 1800-talet av misjonærar frå Société des missions évangéliques de Paris til bibelomsetjingar. Skriftspråket blei dermed påverka av fransk ortografi.

Rettskrivinga i Lesotho og Sør-Afrika skil seg noko frå kvarandre i mellom anna val av bokstavar, uttrykking av nasalar i stavingsbyrjingar og i mindre grad i orddeling. I oversynet under er det brukt sørafrikansk ortografi.

Sotho-alfabetet

Teikn	IPA	Merknad	Døme
a	ɑ		ho abela å senda ut
b	b		lebese mjølk
bj	/bʒ/		ho bjarana å knusa
	/bj/	?
d	[d]	allofon av /l/ som berre opptrer framfor dei tronge vokalane (/i/ and /u/)	Modimo God
e	ɪ		ho leka å prøva
	e		ho jwetsa å fortelja
	ɛ		ho sheba å sjå
f	f		ho fumiana å finna
fj	/fʃ/	finst berre i korte passivformer av verb som sluttar med fa; alternativ sh	ho bofjwa å bli bundne
h	h or ɦ	desse lydane er allofonar	ho aha å byggja
hl	ɬ		ho hlahloba to examine
i	i		tho bitsa å ropa på
j	ʒ		mo jlefa arving
	d͡ʒ	alternativ til frikativen /ʒ/	ho ja å eta
k	kʼ	uaspirert	boikarabelo ansvar
kh	k	heilt aspirert, finst for det meste i gamle lånord frå ngunispråk og i ideofonar	lekhokho skorpe i gryte
kg	x		sekgo spider
	kx	alternativ til den velare frikativeen	kgale for lenge sidan
l	l	opptrer ikkje framfor (/i/ eller /u/), der han blir /d/	selepe øks
m	m		ho mamaretsa å lima
n	n		lenaneo
ng	ŋ	kan opptre først i ord	lengolo brev
ny	ɲ	som i spansk el niño	ho nyala å gifta seg
o	ʊ		potso spørsmål
	o		pontsho prov
	ɔ		mongolo skrift
p	pʼ	uaspirert	pitsa gryte
ph	p	aspirert	phuputso undersøking
pj	/pʃʼ/	alternativ tj	ho pjatla å koka godt
pjh	/pʃʰ/	aspirert versjon av lyden ove; alternativ tjh	mpjhe struts
q	ǃ	radikal	ho qoqa å prata
qh	ǃ	aspirert	leqheku eldre person
nq	ǃ	nasal, ofte uttalt som radikal klikkelyd	ho nqosa å skulda
r	ʀ		moriri hår
s	s		Sesotho
sh	ʃ		Moshweshwe Moshoeshoe I
t	tʼ	uaspirert	botala grønheit
th	t		tharollo løysing
tj	t͡ʃʼ		ntja hund
tjh	tʃ		ho ntjhafatsa å fornya
tl	t͡ɬʼ		ho tlatsa å fylla
tlh	tɬ	finst berre som ei nasal form av, eller alternativ til, hl	tlhaho natur
ts	t͡sʼ		ho tsokotsa å skylla
tsh	ts	aspirert	ho tshoha å reddast
u	u		tumo berømtheit
w	w		sewa epidemi
y	j		ho tsamaya å gå

Litteratur

Sotho har ein rik munnleg litteratur som omfattar myter, epos, soger, historiske hendingar, dikt, songar og ordtak. Desse tekstane blei først skrivne ned av europeiske misjonærar frå 1830-talet. Eit døme på ei viktig samling sothosoger er Litsomo tsa Basotho ('Sogene til basothoane') som blei gjevne ut i to delar av presten E. Jacollett i 1909 og 1911.

Av nyare litteratur kan nemnast romanen Chaka av Thomas Mofolo frå 1925, som er omsett til fleire språk.

Bakgrunnsstoff

• Sesotho Online

Kjelder

• Sesotho Publications ved Sesotho Online

• Denne artikkelen bygger på «Sotho language» frå Wikipedia på engelsk, den 22. april 2012.

• Denne artikkelen bygger på «Sotho orthography» frå Wikipedia på engelsk, den 22. april 2012.

Fotnotar