sfeer

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  sfeer    (hulp, bestand)
• IPA: / sfer / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• sfeer

Woordherkomst en -opbouw

• van Middelnederlands spere via Frans sphère en Oudfrans spere van middeleeuws Latijn sphera / spera dat weer via klassiek Latijn sphaera teruggaat op Oudgrieks σφαῖρα (sfaíra) "bol, wereldbol)"
  • [1] aangetroffen vanaf 1866
  • [4.3] aangetroffen vanaf 1405

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	sfeer	sferen
verkleinwoord	sfeertje	sfeertjes

Zelfstandig naamwoord

de sfeer v / m

1. het geheel van gedachten en gevoelens die de gemoederen in een bepaalde omgeving bezighouden

   ▸ De sfeer was altijd opgewekt, maar al snel ging iedereen over tot de orde van de dag en vertrok naar zijn of haar kamer om huiswerk te maken en ‘écht’ belangrijke mensen te bellen over de laatste drama’s op school.

2. gebied of omgeving waarin bepaalde personen of kwesties thuishoren

   ▸ Dit mechanisme wint aan betekenis nu in de Nederlandse verzorgingsstaat meer verantwoordelijkheden worden doorgeschoven naar de burger. In diverse maatschappelijke sferen is sprake van substitutie: de overheid treedt terug en van de burger wordt verwacht dat hij of zij bepaalde taken overneemt. Dat zien we in de sfeer van welzijn en zorg, en nadrukkelijk ook in het buurtbeleid.

3. (meetkunde) bolvormig vlak rond een centraal punt

   ▸ Velen noemen de oppervlakte van de bol wel de sfeer.

4. gebied in, op of rond de aarde gevormd van alle plaatsen die op een vergelijkbare afstand van het middelpunt van de aarde liggen en een vergelijkbare rol spelen

   ▸ Systeem Aarde kent vier hoofdrolspelers: de geosfeer, de atmosfeer, de hydrosfeer en de biosfeer. Elk van deze sferen vormt een reservoir van materie en energie, die ze onderling kunnen uitwisselen in een complex spel van terugkoppelingen.

   1. (geologie) elk van de lagen waaruit de aardbol bestaat (meestal als tweede deel van een samenstelling)

      ▸ Opvallend is de knik in de temperatuur-dieptelijn van figuur 2. Dit punt markeert de grens tussen de lithosfeer en de asthenosfeer. Hier gebruiken we dus een nieuwe, geothermische definitie van deze sferen van de aarde, niet op sterkte gebaseerd maar op de wijze van warmtetransport.

   2. (meteorologie) elk van de lagen van de dampkring (meestal als tweede deel van een samenstelling)

      ▸ De dampkring bestaat uit verschillende sferen. De laag die aan het aardoppervlak grenst, noemen we de troposfeer. In deze globaal genomen 13 km dikke sfeer speelt zich het weer af.

   3. (geschiedenis) elk van de bolvormige zones van de hemelkoepel boven de aarde waarin zon, maan en planeten zich om de aarde zouden bewegen

      ▸ In het klassieke heelalbeeld van Aristoteles en zijn navolgers vormde de aarde het centrum en daaromheen bevonden zich ‛sferen’: hemelse bollen waarin maan, planeten en sterren rond de aarde draaiden. De binnenste baan was die van de maan; dan kwam Mercurius, gevolgd door de overige planeten en de zon, en in de buitenste sfeer stonden alle sterren.

• 
  3. Een sfeer weergegeven als draadmodel.
• 
  4.2 Tussen horizon en ruimte zijn van onder naar boven vier sferen te zien: troposfeer (geel-oranje), stratosfeer (wit-roze) en mesosfeer en ionosfeer (steeds donkerder blauw).
• 
  4.3 Afbeelding uit de 17e eeuw van de wereld omringd door de sferen met zon, maaan, planeten en de sterren in de buitenste hemelbol.

Synoniemen

• [1] stemming
• [2] kring, terrein
• [3] boloppervlak
• [4.1] aardlaag
• [4.2] luchtlaag
• [4.3] hemelbol

Verwante begrippen

• [3] bol (is op te vatten als een gevulde sfeer)

Hyponiemen

   

asthenosfeer atmosfeer barysfeer bathysfeer belangensfeer belangstellingssfeer biosfeer blogosfeer centrosfeer chromosfeer ecosfeer exosfeer fotosfeer gebruikssfeer hemelsfeer hemisfeer hydrosfeer invloedssfeer ionosfeer kerstsfeer leefsfeer levenssfeer lithosfeer machtssfeer magnetosfeer mesosfeer ozonsfeer planisfeer privésfeer pyrosfeer rechtssfeer rizosfeer stratosfeer taboesfeer thermosfeer troposfeer waterstofsfeer werkingssfeer werksfeer

Afgeleide begrippen

• sfeerloos, sfeertekening, sfeervol, sferisch, sferoïde

Typische woordcombinaties

• [1] er heerst een sfeer van < … zn >
• [1] er heerst een < …e bn > sfeer
• [2] in hogere sferen (verkeren)
• [4.3] muziek der sferen

Vertalingen

    1. het geheel van gedachten en gevoelens die de gemoederen in een bepaalde omgeving bezighouden   

Duits: Stimmung (de) v Engels: atmosphere (en)

Papiaments: ambiente

    3. bolvormig vlak rond een centraal punt   

Duits: Athmosphäre (de) v

Spaans: esfera (es) v, globo (es) m

Gangbaarheid

• Het woord sfeer staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "sfeer" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.