Vuurtoren van Egmond aan Zee

Vuurtoren J.C.J. van Speijk
	Vuurtoren J.C.J. van Speijk, Egmond aan Zee
Plaats	Egmond aan Zee
Status	actief
Start bouw	1833
Opening	30 september 1834
Architect	Jan Valk
Aannemer	J.G. Pallada
Eigenaar	Rijkswaterstaat
Monument	Ja
Karakter	5 seconden aan 5 seconden uit
Monumentstatus	rijksmonument sinds 1967
Lichtenlijst	1476
BA	B 0842
NGA	9864
Monumentnummer	14590
Bouwwerk
Hoogte	28 m
Vorm	rond
Kleur	wit
Bouwmateriaal	baksteen
Uitrusting
Lichtpatroon	Iso WR 10s
Lichthoogte	37 m boven zeeniveau
Lichtsterkte	wit: 45.000 cd, rood: 11.000 cd
Nominale dracht	wit: 18 zeemijl, rood: 14 zeemijl
Lens	stilstaand Fresneloptiek
Radar	nee
Bemand	nee
Portaal	Maritiem

De vuurtoren J.C.J. van Speijk is een vuurtoren aan de Noordzeekust bij Egmond aan Zee. De J.C.J. van Speijktoren is een van de oudste nog actieve vuurtorens van Nederland. De voet van de vuurtoren vormt een graftombe, die herinnert aan luitenant-ter-zee Jan van Speijk.

Vuurtoren

De zee bij Egmond kon, en kan nog steeds, zeer verraderlijk zijn. Daarom werden er tussen 1833 en 1834 twee door Jan Valk ontworpen vuurtorens gebouwd. Na de aanleg van het Noordzeekanaal in 1876 en de bouw van de twee vuurtorens in IJmuiden, werden de torens in Egmond, om verwarring te voorkomen, voorzien van rode ruiten, zodat het uitgestraalde licht in kleur kon worden onderscheiden van dat van IJmuiden. In 1891 werd de vuurtoren J.C.J. van Speijk voorzien van een draailicht. De zuidertoren op het Torensduin werd in datzelfde jaar gedoofd en in 1915 afgebroken.

In 1922 werd het lichthuis verbouwd, omdat de toren elektrisch licht kreeg. De balustrade is toen in beton gegoten. Het ontwerp voor deze verbouwing was van Otto Jelsma. In 1967 werd het wachtlokaal gebouwd. De noordzijde van het licht is rood van kleur om te waarschuwen voor gevaarlijke ondieptes ten noorden van Egmond. Zodra schepen uit deze gevarenzone komen, wordt het licht weer wit.

Van Speijkmonument

Deze vuurtoren werd in 1834 uitgekozen als J.C.J. van Speijkmonument, ter nagedachtenis aan luitenant-ter-zee Jan van Speijk, die liever de lucht in vloog dan zijn schip over te geven aan de Belgische vijand. Hij ontstak de voorraad kruit aan boord van het schip op 5 februari 1831. Behalve Van Speijk, vonden ook 25 andere bemanningsleden en een aantal Belgen de dood bij de ontploffing.

De vuurtoren werd bekostigd met de opbrengst van de veiling van relikwieën en overblijfselen van de kanonneerboot en persoonlijke eigendommen van de bemanning. Het Rijksmuseum van Amsterdam kocht een deel van de bebloede scheepsjas van Van Speijk en zijn mes. Het monument is ontworpen door Jan David Zocher en gebouwd door aannemer K. Bos uit Sliedrecht. Het gebruikte materiaal is natuursteen.

Daarbij is het niet gebleven in de verering van Jan van Speijk. Bij Koninklijk Besluit is namelijk vastgelegd dat een van de schepen van de Nederlandse vloot de naam 'Van Speijk' zal dragen. De huidige 'Zr. Ms. Van Speijk' (F828) is een multi-purpose fregat van de Karel Doormanklasse en kwam in 1995 in de vaart.

Hedendaagse functie

Door de komst van satellietnavigatie doofden vanaf 1980 vele vuurtorens en alle lichtschepen hun lichten. De observatietaken van de kustwacht bij Egmond werden door een centrale, landelijke kustwacht overgenomen. Na een reorganisatie konden de verkeerscentrales in Den Helder en IJmuiden met radar de hele kust van Noord-Holland bestrijken, waardoor visuele waarneming overbodig werd. Bert de Boer, die in 1978 als lichtwachter in dienst gekomen was, werd objectbeheerder tot 1990. Na 1990 is de vuurtoren niet meer bemand maar wel nog steeds actief.

De toren wordt nog steeds gebruikt als herkenningspunt en controle voor de plaatsbepalingsapparatuur aan boord van schepen en is zeker voor de recreatievaart, die vaak zonder ultramodern navigatiesysteem werkt, onmisbaar. De KNRM gebruikt de vuurtoren bij reddingsacties en oefeningen.

Korte geschiedenis

1823: Besluit oprichting kustlichten te Egmond
1833: Bouw van twee torens gestart
1834: Bouw gereed, lichtwachters aangesteld, lichten ontstoken
1838: Koninklijk besluit tot verbouwing Noordertoren tot monument
1841: Voltooiing verbouwing tot monument
1879: Licht tijdelijk gedoofd (van 15 februari tot 15 maart), optieken voorzien van rood glas
1891: Draailicht aangebracht
1892: Licht Zuidertoren gedoofd
1915: Dagmerkschermen verwijderd
1922: Elektrificatie, balustrade in beton gegoten, lichthuis vernieuwd
1936: Lichtkarakter wordt Iso 10s
1967: Bouw wachtlokaal naar ontwerp van F. de Ruyter en monumentenstatus
2019: In 2019 is de Vuurtoren van Egmond aan Zee gerestaureerd.
2023: Vanaf september 2023 werd het licht enkele maanden gedoofd in verband met werkzaamheden in het lichthuis.

Bij de verbouwing in 1967/68 werd de kop opgetild, de oude omloop weggehaald en de nieuwe uitkijkpost, ontworpen door F. de Ruijter, er tussen gevoegd. De schuinstaande ramen vormden een opvallend detail. Na de verbouwing is de toren nog imposanter geworden door het geplaatste wachtlokaal. De komst van radar maakte het overbodig dat de lichtkoepel voor de navigatie van vliegtuigen van glas moest zijn. Het dak werd voorzien van een nieuwe bekleding met koperen platen. De traditionele zeemeermin windwijzer werd hersteld.