Naar inhoud springen

Mallegat (Rotterdam)

Koppelingen toevoegen
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Bertux (overleg | bijdragen) op 26 okt 2022 om 22:24. (Onherkenbaar uitgebreid en gecorrigeerd)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Gashouders van de gasfabriek, gebruikt als wijkcentrum
De gasfabriek met de spoorbrug over het Mallegat omstreeks 1900
Mee bezig
Mee bezig
Aan dit artikel of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt.
Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Het Mallegat in Rotterdam is een korte verbreding van de Nieuwe Maas, het restant van een voormalig boezemwater. De verbreding bevindt zich aan de zuidkant van de rivier ten westen van de Ankerplaats Steenplaat. De naam is overgegaan op het iets noordelijkere terrein met de gasfabriek, waar later het Mallegatpark aangelegd is.

De omgeving was al in de 11e eeuw ingepolderd en werd na een overstroming in de 14e eeuw opnieuw drooggelegd in de 15e eeuw. Het Mallegat was de boezem waarlangs de polders afwaterden op de Maas. Tot na 1870 was het gebied grotendeels agrarisch, daarna is het binnen enkele jaren grootschalig heringericht en ontstonden markante stedelijke en infrastructurele werken zoals de spoorweg naar Antwerpen, de Spoorweghaven en de gasfabriek. Daartussen ontstond een arme volkswijk.

Midden twintigste eeuw lag hier een drijvend zwembad dat in Rotterdam bekendheid had. In de 21e eeuw zijn her en der nog resten van het industriële verleden te zien, maar is een gebied overgebleven met een woonfunctie en voorzieningen voor sport en ontspanning.

Inpoldering en waterbeheer

De omgeving van het huidige Mallegat stond bekend als de Hillen, een gorzengebied met bewoonde terpen, die rond Rotterdam hillen genoemd worden. Uit de gorzen ontstond na inpoldering in de 11e eeuw een aaneengesloten poldergebied op het eiland IJsselmonde. In het rampzalige hoogwaterseizoen 1373–1374 viel er in grote delen van West-Europa veel regen en toen in de bovenloop van de rivieren ook nog sneeuw en ijs begonnen te smelten bereikten de waterstanden ongekende hoogten en werden waterwerken vernield.[1] Ook de Maas overstroomde en er ontstond een zoutwatergetijdengebied.[2]

In de 16e eeuw werd het gebied opnieuw bedijkt en nu werden de boerderijen langs de dijken gebouwd. Een belangrijke as was de Groene dijk, de huidige Groene Hilledijk en Beijerlandselaan. In 1529 werd ten westen van die as de Hillepolder aangelegd en in 1566 aan de oostkant de polder Varkenoord, een naam die bekend is van Sportcomplex Varkenoord. De polders waterden af op het Mallegat, een boezem op de genoemde as tussen de polders. Deze boezem werd later Spuikanaal genoemd en mondde uit in de Maas via de Varkenssluis, waar in de 18e en 19e eeuw de buurtschap Hillesluis ontstond. Het Zwanengat waterde hier eveneens af.

In januari 1916 werd het laaggelegen woongebied overstroomd door een dijkdoorbraak bij het Mallegat, waarbij diverse kinderen omkwamen.[3] Na de Tweede Wereldoorlog was het Mallegat nog een inham van enkele tientallen meters lang die een zwak punt in de waterkering van de Nieuwe Maas vormde. De inham is in 1966 gedempt, maar eerst werd onder de Nieuwe Maas door een 740 meter lange zinker naar de Nesserdijk gelegd. Deze zinker was een schakel in de ruwwaterleiding tussen de Berenplaat en de Honingerdijk voor Drinkwaterleiding Rotterdam, het latere Evides.[4][5]

Herinrichting

In de jaren 1870 is het gebied onherkenbaar heringericht. In 1872 was het nog grotendeels agrarisch en buiten Hillesluis was er voornamelijk lintbebouwing. Toen begon echter de uitvoering van een grootschalig plan, in samenwerking tussen de gemeente, het rijk en de Rotterdamsche Handelsvereeniging (RHV),[6] die volledig gedomineerd werd door de controversiële zakenman en wethouder Pincoffs. Slechts tien jaar later was Antwerpen bereikbaar via Staatslijn I, lag de Spoorweghaven op de plaats van het Zwanengat en was de gasfabriek in vol bedrijf. Van 1872 tot de voltooiing van de spoorbrug in 1877 hield de Staatslijn hier op en was halte Mallegat een kopstation, waar reizigers moesten uitstappen om de Nieuwe Maas over te kunnen. Toen de brug klaar was werd de functie van de halte overgenomen door station Rotterdam Zuid.

Pincoffs paste het gemeentelijke uitbreidingsplan naar eigen inzicht aan, zodat in de bocht van de Nieuwe Maas ten noorden van het Mallegat een afgeschermd handelsterrein ontstond met alle logistieke voorzieningen: niet alleen het spoor en de haven, maar ook loswallen, loodsen, entrepots en een tramlijn van de RTM. Door de ommuring, in Rotterdam bekend als de Chinese Muur, ontstond daar een fiscale vrijhaven waar goederen in- en uitgeklaard konden worden.

Vanaf 1905 werden rond het Mallegat de dichtbebouwde volkswijken Bloemhof en Hillesluis aangelegd. Rond 1930 was het gebied helemaal volgezet met woningen,[2] maar op een kaart uit 1925 is Hillesluis nog agrarisch. Langs de Groene dijk is geen water meer te zien en de Spoorweghaven heeft via het Spuikanaal een smalle verbinding met het Mallegat. De gasfabriek heeft een aanlegplaats aan de Nieuwe Maas.[7]

Gasfabriek

In Rotterdam hebben elf gasfabrieken gestaan en de eerste van de gemeente zelf stond aan het Mallegat, de Gasfabriek Feijenoord of Gasfabriek Hillesluis/Mallegat, gebouwd in 1879.[4][8] Deze werd in 1968 gesloten met de komst van het aardgas, waarbij alleen de watertoren en enkele onderdelen van de fabriek bewaard bleven. Twee van de gashouders werden omgebouwd tot wijkcentrum.[9][10]

Op het terrein werd het Mallegatpark aangelegd, dat vooral gebruikt werd als kinderspeelplaats. Zoals bij veel gasfabrieken was de bodem vervuild, onder andere met ijzercyanide. Begin 1983 werd gerapporteerd dat de bodem vervuild was met cyaniden, fenolen, olie en zink.[11] Eind 1983 moest het park afgesloten worden wegens gasvorming in de bodem en in 1984 is deze deels afgegraven.[12] In 2014 is er een bodemsanering uitgevoerd. Tot aan 2020 is er volgens de gemeente 65.000 m³ aan grondwater en 53.000 ton aan grond en funderingsresten gezuiverd in het park.[13]

Zwembad

Het Mallegat was bekend omdat hier een van de drijvende zwembaden van Rotterdam lag. Het Mallegatbad – dat soms verward wordt met het nabije en vergelijkbare zwembad aan de Maaskade – werd in 1922 geopend en was mede bedoeld voor de bewoners van Feijenoord. De drie bassins hadden samen een oppervlak van 650 m². Er werd eigenlijk in de rivier gezwommen, onoverdekt maar wel afgeschermd door een houten opbouw rondom. Er waren 131 kleedkamers[14] en het bad werd gebruikt voor schoolzwemmen, onder andere door de Nicolaas Witsenschool, een lagere technische school voor de scheepsbouw in de Oranjeboomstraat.

In 1955 was het besef al doorgedrongen zwemmen hier niet meer verantwoord was vanwege de watervervuiling. De versleten accommodatie werd in 1961 gesloten. Een jaar later werd zwemmen in Rotterdams open water geheel verboden omdat het besmet was met paratyfus.[15][16] Het bad werd aan de gemeente Wolphaartsdijk verkocht en naar Oud-Sabbinge aan het Veerse Meer gesleept. Daar is het nog een aantal jaren gebruikt als Zwembad Het Fort, naast zeilschool De Viking.[17][18]

Diversen

  • In 1983 en 1984 heeft in het Mallegat de erosboot 't Malle Gat gelegen. Na bewonersprotesten werd elders een gedoogzone voor prostitutie in Rotterdam gevonden.
  • Het Mallegat kwam landelijk in het nieuws door de moord op het Maasmeisje. Haar been werd op een juni-avond in 2006 in een sporttas tegen de glooiing gevonden.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mallegat_(Rotterdam)&oldid=63193458"