प्राचीन मिस्र

गिजाया पिरामिड प्राचीन मिस्रया दक्ले नांजाःगु दसुइ छगू ख।

प्राचीन मिस्रया मानकिपा। थ्व किपाय् दाइनेस्तिक युग (Dynastic period) क. ३१५० BC निसें ३० इपू)या मू नगर व थाय्‌ क्यनातःगु दु।

प्राचीन मिस्र पूर्वी उत्तर अफ्रिकाय् अवस्थित छगू प्राचीन सभ्यता ख। थ्व सभ्यता नाइल खुसिया सिथय् (थौं कन्हेया मिस्रदेय्‌य्)य् न्हापा दूगु ख। थ्व सभ्यताया पलिस्था करिब ३१५० इपूइ निसें जूगु खने दु। थ्व सभ्यताया राजनैतिक एकिकरण थःने व क्वःने मिस्रया एकिकरण नापं न्हपांम्ह फारोया ईले जुल व ३गु सहस्राब्दी तक्क थ्व सभ्यताया विकास जुल। थ्व साम्राज्यया इतिहासय् स्थायी राजतन्त्र व थन्यागु स्थायी युगया झ्वले दधुइ छुं अवधिया आंशिक अस्थिरताया ई वा इन्टरमिदियत अवधि याना निगु मू प्रकारया खण्ड खने दु। प्राचीन मिस्रं थःगु उत्कर्ष विन्दू न्हुगु अधिराज्यया ईले थ्यंगु खने दु। थ्व युग धुंका थ्व सभ्यता बिस्तारं ह्रास जुया वंगु खने दु। थ्व उत्तरार्धया ह्रास जुयावंगु युगय् मिस्रयात यक्व विदेशी शक्तितयेसं थःगु अधीनय् लाकल व फारोया शासन अन्तःत आधिकारिक कथं ३१ इपूइ न्हापां रोमन साम्राज्यया मिस्र कब्जा नापं क्वचाल। थ्व धुंका मिस्र रोमन साम्राज्यया छगू प्रान्तया रुपय् जक्क दयाच्वन।

प्राचीन मिस्रया लहनाया सफलता आंशिक रुपं नाइल खुसि स्वनिगःया परिस्थितितयेगु अनुकूल थ्व लहना धलेजुगुलिं जूगु ख। थ्व उब्जाउ स्वनिगले अपेक्षाकृत खुसिबाहा व नियन्त्रित ह्वज्याया कारणं माःगु स्वया अप्व खाद्यान्न उत्पादन जुल। अधिक खाद्यान्नं सामाजिक विकास व संस्कृतियात तेवा बिल। संसाधनतयेगु अधिकताया कारणं केन्द्रिकृत प्रशासनया विकास जुल। प्रशासनं स्वनिगः व नापंया मरुभूमिइ खनिज दोहन, स्वतन्त्र लेखन प्रणालीया पलिस्था, सामूहिक निर्माण व बुंज्या ज्याझ्वःया संगठन, आस-पासया क्षेत्रनाप बनेज्या, व विदेशी शत्रुततेत बुकिगु व मिस्रया प्रभुत्वयत क्वातुकिगु विचाःदूगु सेनायात प्रायोजित यात। थन्यागु ज्या प्रेरित यायेगु व कःघायेगु जिम्मा सम्भ्रान्त च्वमि, धार्मिक गुरु व प्रशासकतयेगु जुयाच्वन। थ्व सकल व्यवस्था छम्ह फारोया शासनया अधीनय् जुयाच्वन। फारोयात धार्मिक विश्वासया छगू विस्तृत प्रणाली नाप स्वाना मिस्रया मनुतयेगु एकता व ग्वहालि न्ह्याबिलें फारोयात दइगु प्रणालीया विकास जुल।

प्राचीन मिस्रया लहनाया यक्व उपलब्धिइ उत्खनन, सर्वेक्षण व विशालकाय पिरामिड, द्येगः व ओबिलिस्क थें न्याःगु संरचना दयेकिगु निर्माण प्रविधि ला। गणितया छगू प्रणाली, व्यावहारिक चिकित्सा व्यवस्था, ह्वज्या व्यवस्था व बुँज्या प्रविधि, न्हापांगु ज्ञात पोत, मिस्रया चाया भ्यगः व खा प्रौद्योगिकी, साहित्यया न्हुगु रूप, व आःतक्क स्युगुलि दक्ले न्हापांगु शान्ति सन्धि नं थ्व सभ्यताया हे देन ख। थ्व कथं मिस्रं इतिहासय् छगू स्थायी छाप तःगु दु। थ्व लहनाया कला व स्थापत्ययात व्यापक रूपं छ्येलिगु व थ्व सभ्यताया प्राचीन वस्तुतयेत उत्कृष्ट लहनाया चिंया कथं हलिमया थी-थी थासय् यंकिगु ज्या नं जुल। थ्व लहनाया भगनावशेषतयेसं यात्री व च्वमितयेगु कल्पनायात शताब्दीयौं तक्क प्रेरित यानाच्वंगु दु। प्रारम्भिक आधुनिक कालय् प्राचीन वस्तु व उत्खनन प्रति छगू न्हुगु सम्मानं मिस्र व मिस्र सभ्यताया वैज्ञानिक शोध व थनया सांस्कृतिक धरोहरया अपेक्षाकृत अधिक प्रशंसायात प्रेरित यागु दु।

इतिहास

पेलियोलिथिक कालया उत्तरार्ध तक्क, उत्तरी अफ्रीकाया शुष्क जलवायु याकनं गरम व शुष्क जूवन। थुकिलिं थ्व लागाया जनसंख्यायात नील खुसि स्वनिगःया सिथय् बसोबास यायेत विवस यात। करीब १२० द्व दं न्ह्यः मध्य प्लीस्टोसीनया अन्तय् आधुनिक मानव शिकारीतयेसं थ्व थासय् स्थायी कथं च्वनिगु व्यवस्थाया पलिस्था यात। व अबिले निसें नील खुसि मिस्रया जीवन रेखाया कथं पलिस्था जुल। नील खुसिया उबजाऊ खुसिबाहा ख्यःलं मनुतयेत छगू स्थापित बुँज्या अर्थव्यवस्था व अधिक परिष्कृत, केन्द्रीकृत समाजया विकासया मौका बिल। थ्व मानव सभ्यताया इतिहासया छगू आधार जूवन।

थ्व तजिलजिया इतिहासयात थ्व कथं बायेछिं-

• पूर्व-राजवंशीय काल
• प्रारम्भिक राजवंशीय काल
• प्राचीन साम्राज्य
• प्रथम मध्यवर्ती काल
• मध्य साम्राज्य
• निक्वगु मध्यवर्ती काल व हिक्सोस
• न्हूगु साम्राज्य
• स्वक्वगु मध्यवर्ती काल
• उत्तरार्ध काल
• तलेमाइक राजवंश
• रोमन प्रभुत्व

पूर्व-राजवंशीय काल

पूर्व-राजवंशीय व प्रारम्भिक राजवंशीय काल बिले मिस्रया जलवायु थौंया तुलनाय् कम सुक्खा जुयाच्वन। मिस्रया यक्व क्षेत्र सिमा व घाँय् ख्यलं भुनातल। थन्याःगु वातावरणय् थीथी स्तनधारी पेपांचूत म्वानाच्वन। सकल जलवायुइ स्वाँमा प्रचुर मात्राय् दयाच्वन व नाइल क्षेत्रया लखं झंगःतेगु यक्व जनसंख्या समर्थन यानातल। मिस्रवासितेसं शिकार यायेगु नापं थःगु ज्याया निंतिं पशुतेगु जवाःज्या शुरु यात। ५५०० दँ न्हापा तक, नाइल स्वनिगः क्षेत्रय् च्वंपिं जनजातितेसं झ्वलंकः तजिलजिया विकास यात। इमिसं बुँज्या व ओअशु जवाज्या विकसित यात। नापं, चाया थलः दयेकिगु व व्यक्तिगत वस्तु दसु तिसा, व बहुमुल्य वस्तुतेत (दसु: मोति) म्हसीकलः। बदरी, थः-मिस्रया दकलय् प्रारम्भिक लहनाय् छगू वृहत्तम थासय् चाःया थलः, ल्वहंया ज्याभः, व तामाया छ्यलाया दसू लूगु दु। उत्तरी मिस्रया बदरी धुंका अमरेशियन व गुर्जियन तजिलजिया विकास जुल। थ्व तजिलजितेसं यक्व प्राविधिक आविष्कार यात। क्यानान व बायब्लोस समुद्री सिथय् न्हापांगु स्वापू गुर्जियन युगय् खनेदु।

दक्षिणी मिस्रय् करिब ४००० दँ न्ह्यः नाइल खुसिया सिथय् बदरी थें न्याःगु लहनाया विकास जुल, गुकियात नकादा धकाः म्हसीकिगु या। नकादा-१ कालया पूर्व-वंशीय कालय् मिस्रवासीतेसं इथियोपियां अब्सिदियन आयात यात। थुकियात छ्येला शार्पनर व अन्य वस्तु दयेकीगु ज्याया विकास थ्व कालखण्डय् खनेदत। लगभग १,००० दँया अवधिइ नकादा लहना छुं बुंज्यामि पुचलं विकसित जुया छगू शक्तिशाली लहना जूवन। थ्व लहनाया नेतातेसं नाइल स्वनिगः क्षेत्रया मनू व संसाधनय् पूर्ण नियन्त्रण यात। नकादा-३ तजिलजिया नेतातेसं नाइल खुसिया उत्तरय् मिस्रया नियन्त्रण विस्तारित यातः। न्हापा, हायरकोनोपोलिस व लिपा एबिडोसय् सत्ताया केन्द्र स्थापित यात। इमिसं नूबियाया दक्षिण तक व पश्चिमी मरुभूमिया उबजाऊ क्षेत्रया पश्चिम तक व पूर्वी भूमध्य क्षेत्रं पश्चिम तकया लहना नाप व्यापार यात।

नकादा लहनां थीथी प्रकारया सामान उत्पादन यात। थुकिलिं थ्व समाजय् विशेष समुदायया शक्ति व धन दूगु खँ क्यनि। थ्व लहनां चाया थलय् किपा च्वयेगु, ल्वहँया भिंगु स्वां-थलः, लुं, माणिक व किसि-वां दयेकूगु तिसा व आभूषण दयेकीगु ज्या यात। इमिसं छगू सेरामिक खाया विकास नं यातः गुकियात फाइनेस धकाः म्हसीकिगु या। थुकिया छ्येला रोमन कालय् कप, व मूर्ति ब्वयेत जुल। पूर्व-वंशीय कालया उत्तरार्धय् नकादा लहनां च्वयेगु लिपि दयेकाहलः। थ्व लिपा वनाः प्राचीन मिस्रया च्वखँया निंतिं छ्येलीगु किपा आखः प्रणालीइ विकसित जुलः।

प्रारम्भिक राजवंशीय काल

प्रारम्भिक राजवंश काल मेसोपोटामियाया प्रारम्भिक सुमेरियन-अक्कादियन लहना व प्राचीन एलामया समकालीन काल खः। स्वंगू शताब्दी ईसा पूर्वया मिस्रया पुजारी मनेथो नं जुजु मेनेसया शासन काल निसें थःगु समय तकया जुजुतेगु ताःहाकःगु झ्वःयात ३०गू राजवंशय् बायातःगु दु। राजवंशकाल विभाजनया थ्व प्रणाली थौं तक छ्येलिगु या। वय्कलं थःगु आधिकारिक इतिहास "मेनी" (वा ग्रीक में मेनेस) नां याम्ह जुजुं शुरू यानादिल। थ्व जुजुं थःने व क्वःने मिस्रया निता राज्यतेत छधी यासें छगू राजवंशया अधीनय् लाकादिल।

नार्मर प्यालेत, गुकिलि निता देय्या एकिकरण क्यनातःगु दु।

एकीकृत राज्यय् हिलावःगु प्रकृया धाःसा प्राचीन मिस्रया च्वमितेसं धयातःगु समय स्वया यक्व बिस्तारं जूगु खः। नापं, मेनेसया समकालीन मेमेगु आलेख वा दसु लूगु मदु। वर्तमानया छुं विद्वानतेगु मत कथं पौराणिक मेनेस जुजु ऐतिहासिक नार्मर जुइफूगु मत दु। जुजु नार्मरया औपचारिक नार्मर प्यालेतय् शाही राजसी वसः फिनातःम्ह जुजु क्यनातःगु दु। थ्व किपालय् थ्व जुजुं एकीकरणया छगू प्रतीकात्मक ज्या यानाच्वंगु खनेदु। प्रारम्भिक राजवंश काल करिब ३००० ईसा पूर्व शुरू जुल। थ्व कालय् राजवंशीय जुजुतेसं न्हापा मेम्फिस नगरय् छगू राजधानी स्थापित यासें क्वःने मिस्रय् नियन्त्रण दयेकल। थनं थ्व राजवंशं क्वःने मिस्रया बुं क्षेत्रया श्रम शक्ति व बुंज्यायात नियन्त्रित यात। नापं, लेभान्तया निंतिं आकर्षक व महत्वपूर्ण व्यापार मार्ग नं थनं हे नियन्त्रित याये फूगु जुलः। प्रारम्भिक राजवंश काल बिले जुजुतेगु तःच्वना वंगु शक्ति व धनया अनुमान इमिगु विस्तृत मस्तबा समाधि व एबिडोसया सिथं संरचनां यायेछिं। थ्व संरचनातेगु छ्येला मदयेधुंकुम्ह जुजुया दैवीकरणया निंतिं याःगु खनेदु। जुजुतेसं विकसित याःगु राजसंस्थां छगू बल्लाःगु संस्थाया कथं भूमि, श्रम व संसाधनय् राज्यया नियन्त्रणयात वैधता बीगु ज्या यात। थुकिलिं प्राचीन मिस्रया लहनाया अस्तित्व व विकासय् ग्वहालि यातः।

स्वयादिसँ

• मिस्र

प्राचीन मिस्र