होमियोप्याथी चिकित्सा पद्धती

डा. क्रिश्चियन फ्रेडरिक श्यामुएल हनिम्यान

होमियोप्याथी एक छद्म-वैज्ञानिक चिकित्सा पद्धति हो। होम्‍योपैथी चिकित्‍सा छद्म-विज्ञानको जन्‍मदाता जर्मनीका डा. क्रिश्चियन फ्रेडरिक श्यामुएल हनिम्यान हुन्। यो चिकित्सा कथित रूपमा 'समरूपताको सिंद्धात' माथि आधारित छ जसअनुसार औषधिहरू ती रोग संग मिल्दो जुल्दो रोगलाई हटाउन सक्छन्, जसले तीनलाई उत्पन्न गर्छ।^{[स्रोत नखुलेको]}

सन् १७९६ मा जर्मनीका डा. क्रिश्चियन फ्रेडरिक श्यामुएल हनिम्यानले प्रतिपादन गरेपछि होमियोप्याथिक उपचार पद्धती संसारभर प्रचलनमा आएको हो । डा. हनिम्यानको जन्म जयन्ती १० अप्रिललाई विशेष उत्सवको रूपमा विश्व होमियोप्याथिक दिवस मनाइने गरिएको छ ।

होमियोप्याथिक चिकित्सामा आकस्मिक सेवाभन्दा पूरानो अर्थात दीर्घ रोगको उपचार हुने गर्छ ।

शब्द युत्पत्ति

होमियोप्याथी शब्द युनानि भाषाको दुई शब्दहरु (Homois) यानि सदृश्य (similar) र पैथोज (pathos) अर्थात रोग (suffering) मिलेर बनेको हो । यसको अर्थ हो सदृश रोग चिकित्सा । जस अनुसार जुन औषधीय पदार्थ एउटा स्वस्थ्य मानिसमा प्रयोग गर्नले जुन प्रकारको रोगका लक्षणहरु उत्पन्न हुन्छ । उही औषधिले त्यस्तै प्रकारका लक्षण युक्त भएका रोगीलाई सुक्ष्म रूपमा सेवन गराउनले आरोग्य प्रदान गर्दछ । यस चिकित्सा विज्ञानको जन्मदाता डा. हैनिमैन एम.डी. (१७५५-१८४३) हुन् । सन १८०५ मा हैनिमैनले यस सिद्धान्तको खोज गरे र १८९० तिर यसलाई प्रतिपादित गरे । यो प्रकृतिक सिद्धान्त “समानताले समानताको उपचार” मा आधारित छ । चिकित्सा विज्ञानको रूपमा आज संसारको प्रत्येक मुलुकमा पुगिसकेको छ। विश्व स्वास्थ्य सगंठन (डब्लु.एच.ओ.) को एक सर्बेक्षण अनुसार एलोप्याथी पछि को दोश्रो चिकित्सा पद्धति होमियोप्याथी हो ।।

नियमन र व्यापकता

होमियोप्याथी केही देशहरूमा सामान्य छ भने अरूमा असामान्य छ; केही देशहरूमा अत्यधिक नियमन गरिएको छ र अरूमा प्रायः बिना नियमन चलेको छ। यो विश्वव्यापी रूपमा अभ्यास गरिएको छ र धेरै देशहरूमा व्यावसायिक योग्यता र इजाजतपत्र आवश्यक पर्छ। २०१९ डब्ल्यूएचओ प्रतिवेदन अनुसार २०१२ मा सर्वेक्षण गरेको १३३ सदस्य राष्ट्रहरू मध्ये १०० ले आफ्नो जनसंख्या होमियोप्याथी प्रयोग गरेको स्वीकार गरेको छ, २२ ले अभ्यासलाई नियमन गरिएको र १३ ले स्वास्थ्य बीमा सुबिधा प्रदान गरेको बताए। केही देशहरूमा, होमियोप्याथीको प्रयोगको सम्बन्धमा कुनै विशेष कानुनी नियमहरू छैनन्, जबकि अन्यमा, मान्यता प्राप्त विश्वविद्यालयहरूबाट परम्परागत चिकित्सामा इजाजतपत्र वा डिग्री आवश्यक पर्दछ। सन् २००१ मा होमियोप्याथीलाई भारत, मेक्सिको, पाकिस्तान, श्रीलंका र युनाइटेड किंगडमलगायत धेरै देशहरूको राष्ट्रिय स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा एकीकृत गरिएको थियो।

नियमन

केही होमियोप्याथिक उपचार स्कटल्याण्ड, र लक्जमबर्ग सहित धेरै युरोपेली देशहरूको सार्वजनिक स्वास्थ्य सेवाद्वारा बहन गरिएको छ। यसलाई फ्रान्समा २०२१ सम्म बहन गरिन्थ्यो। अन्य देशहरूमा, जस्तै बेल्जियम, होमियोप्याथी बहन गरिएको छैन। अस्ट्रियामा, सार्वजनिक स्वास्थ्य सेवालाई चिकित्सा उपचारहरू प्रतिपूर्ति गर्नको लागि प्रभावकारिताको वैज्ञानिक प्रमाण चाहिन्छ र होमियोप्याथीलाई प्रतिपूर्ति नहुने रूपमा सूचीबद्ध गरिएको छ, तर अपवादहरू बनाउन सकिन्छ; निजी स्वास्थ्य बीमा नीतिहरूले कहिलेकाहीं होमियोप्याथिक उपचारहरू समावेश गर्दछ। २०१८ मा, अस्ट्रियाको मेडिकल युनिभर्सिटी अफ भियनाले होमियोप्याथी पढाउन बन्द गर्यो। स्विस सरकारले २००५ मा प्रभावकारिता र लागत-प्रभावकारिता मापदण्डहरू पूरा नगरेको भन्दै होमियोप्याथी र अन्य चार पूरक उपचारको कभरेज फिर्ता लिएको थियो, तर २००९ मा जनमत संग्रह पछि पाँचवटा उपचारहरू थप ६-वर्षको परीक्षण अवधिको लागि पुनर्स्थापित गरियो।

जर्मनीमा, होमियोप्याथिक उपचारहरू ७० प्रतिशत सरकारी चिकित्सा योजनाहरूद्वारा समेटिएका छन्, र लगभग हरेक फार्मेसीमा उपलब्ध छन्।