फलाम

Iron, ₀₀Fe
	ढाँचा:Infobox element/symbol-to-top-image/caption
Iron
Pronunciation	/ˈaɪərn/
Allotropes	see Allotropes of iron
Appearance	lustrous metallic with a grayish tinge
Iron in the periodic table
	manganese ← iron → cobalt
Group	group 8
Period	period 4
Block	d-block
Electron configuration	[Ar] 3d6 4s2
Electrons per shell	2, 8, 14, 2
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	1811 K (1538 °C, 2800 °F)
Boiling point	3134 K (2862 °C, 5182 °F)
Density (near r.t.)	7.874 g/cm3
when liquid (at m.p.)	6.98 g/cm3
Heat of fusion	13.81 kJ/mol
Heat of vaporization	340 kJ/mol
Molar heat capacity	25.10 J/(mol·K)
Atomic properties
Oxidation states	−4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7 ढाँचा:Infobox element/symbol-to-oxidation-state/comment
Electronegativity	Pauling scale: 1.83
Ionization energies	1st: 762.5 kJ/mol ; 2nd: 1561.9 kJ/mol ; 3rd: 2957 kJ/mol ; (more) ;
Atomic radius	empirical: 126 pm
Covalent radius	Low spin: 132±3 pm; High spin: 152±6 pm
	Spectral lines of iron
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	body-centered cubic (bcc) ; a=286.65 pm
Crystal structure	face-centered cubic (fcc) ; between 1185–1667 K
Thermal expansion	11.8 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	80.4 W/(m⋅K)
Electrical resistivity	96.1 nΩ⋅m (at 20 °C)
Curie point	1043 K
Magnetic ordering	ferromagnetic
Young's modulus	211 GPa
Shear modulus	82 GPa
Bulk modulus	170 GPa
Speed of sound thin rod	5120 m/s (at r.t.) (electrolytic)
Poisson ratio	0.29
Mohs hardness	4
Vickers hardness	608 MPa
Brinell hardness	200-1180 MPa
CAS Number	7439-89-6
History
Discovery	before 5000 BC
Symbol	"Fe": from Latin ferrum
Isotopes of ironv · [{{fullurl:Template:{{{template}}}\|action=edit}} e]
	Template:infobox iron isotopes does not exist
	ढाँचा:Category-inline; हेर्ने; वार्ता; सम्पादन; \| references

फलाम एक रसायनिक तत्व हो।अङ्रेजीमा यसलाई आइरन भनि्छ। सङ्क्रमणात्मक तत्व हो। यसको परमाणु सङ्ख्या २६ र पेरियोडिक तलिकको डि (d) ब्लक अन्तर्गत समूह ८ (VIII) मा पर्दछ। यो एक प्रकारको धातु हो ।^[७] यो तत्व पृथ्वीको बाहिर सतह तथा भित्रि भागमा पाइन्छ । यो पृथ्वीमा चौथो धरै पाइने धातु हो। यसको संयुज्यता २ र ३ हुन्छ।

उत्पादन[सम्पादन गर्नुहोस्]

फलामको उत्पादन दुई मुख्य चरणमा हुन्छ। पहिलो चरणमा, फलामको धातुलाई ब्लास्ट फर्नेसमा कोकको (कोईला) साथ पगालिन्छ, र पग्लिएको धातुलाई सिलिकेट खनिज जस्ता दोषबाट अलग गरिन्छ। यस चरणले उत्पादनलाई पिग फलाम भनिन्छ किनाकि यसमा ठूलो मात्रामा कार्बन हुन्छ। दोस्रो चरणमा, फलाममा कार्बनको मात्रा घटाइन्छ।^[८]

ब्लास्ट फर्नेसमा उत्पादन[सम्पादन गर्नुहोस्]

ब्लास्ट फर्नेस भनेको फलाम पगाल्ने भट्टी हो। यसमा हेमाटाइट (फलामको खनिज), कोक (कोईला) र तातो हावा (९०० डिग्रि )को प्रयोग गरि कार्बन मोनोअक्साइड निर्माण गरिन्छ।

2 C + O₂ → 2 CO

२००० डिग्रिमा कार्बन मोनोअक्साइडले फलामको खनिजलाई फलाममा परिणत गर्छ

Fe₂O₃ + 3 CO → 2 Fe + 3 CO₂

प्रयोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

संरचना निर्माण[सम्पादन गर्नुहोस्]

विश्वव्यापी धातु उत्पादनको ९०% जति फलामले ओग्ट्छ। यसको कम लागत र उच्च शक्तिका कारणले शक्तिहरूको सामना गर्न यसको प्रयोग गरिन्छ, जस्तै मेसिनरी र मेशिन उपकरणहरू, रेलहरू, अटोमोबाइल्स, जहाज ढलान, र भवनहरू। शुद्ध फलाम एकदम नरम भएकोले यसको शक्ति बढाउन प्राय: अरु तत्त्वहरू मिसाइन्छ। ^[९]

पोषण[सम्पादन गर्नुहोस्]

फलाम शरिरलाई चाहिने एक मुख्य खनिज हो। रातो मासु, दाल, सिमी, कुखुरा, माछा, पात तरकारी, टोफु आदि यसका सोर्त हुन्।^[१०] फलामको पर्याप्त मात्रा नपुगेमा एनीमिया रक्तअल्पता हुन्छ।^[११]

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

↑ Ram, R. S.; Bernath, P. F. (२००३), "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ–a⁴Δ system of FeCl", Journal of Molecular Spectroscopy 221 (2): २६१, डिओआई:10.1016/S0022-2852(03)00225-X, बिबकोड:2003JMoSp.221..261R।
↑ Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (१९८२), "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of six-coordinated Iron(V)", Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie 491: 60–66, डिओआई:10.1002/zaac.19824910109।
↑ Lu, J.; Jian, J.; Huang, W.; Lin, H.; Li, J; Zhou, M. (२०१६), "Experimental and theoretical identification of the Fe(VII) oxidation state in FeO₄⁻", Physical Chemistry Chemical Physics 18 (45): 31125–31131, डिओआई:10.1039/C6CP06753K, पिएमआइडी 27812577, बिबकोड:2016PCCP...1831125L।
↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
↑ Ram, R. S. and Bernath, P. F. (२००३), "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ-a⁴Δ system of FeCl", Journal of Molecular Spectroscopy 221 (2): २६१, डिओआई:10.1016/S0022-2852(03)00225-X, बिबकोड:2003JMoSp.221..261R।
↑ Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (१९८२), "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of Six-coordinated Iron(V)", Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie 491: 60, डिओआई:10.1002/zaac.19824910109।
↑ http://www.iupac.org/fileadmin/user_upload/news/IUPAC_Periodic_Table-1May13.pdf वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१५-०८-२२ मिति
↑ Greenwood and Earnshaw, p. 1073
↑ Greenwood and Earnshaw, pp. 1070–71
↑ Food Standards Agency – Eat well, be well – Iron deficiency वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ८ अगस्ट २००६ मिति. Eatwell.gov.uk (5 March 2012). Retrieved on 27 June 2012.
↑ CDC Centers for Disease Control and Prevention (३ अप्रिल १९९८), "Recommendations to Prevent and Control Iron Deficiency in the United States", Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) 47 (RR3): १, अन्तिम पहुँच १२ अगस्ट २०१४।

बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

रसायनिक तत्व

हाइड्रोजन • हेलियम • लिथियम • बेरिलियम • बोरोन • कार्बन • नाइट्रोजन • अक्सिजन • फ्लोरिन • नियोन • सोडियम • म्याग्नेसियम • एल्युमिनियम • सिलिकन • फोस्फरस • सल्फर • क्लोरिन • आर्गन • पोटासियम • क्याल्सियम • स्क्यान्डियम • टाइटानियम • भेनेडियम • क्रोमियम • म्याङ्गनिज • फलाम • कोबल्ट • निकेल • तामा • जस्ता • ग्यालियम • जर्मेनियम • आर्सेनिक • सेलेनियम • ब्रोमिन • क्रिप्टन • रुबिडियम • स्ट्रन्सियम • इट्रियम • जर्कोनियम • नियोबियम • मलिब्डेनम • टेक्निसियम • रुथेनियम • रोडियम • प्यालेडियम • चाँदी • क्याड्मियम • इन्डियम • राङ • एन्टिमोनी • टेलुरियम • आयोडिन • जेनन • सिजियम • बेरियम • ल्यान्थनम • सिरियम • प्रेजियोडिमियम • नियोडिमियम • प्रोमिथियम • समेरियम • युरोपियम • ग्याडोलिनियम • टर्बियम • डिस्प्रोजियम • होल्मियम • अर्बियम • थुलियम • इटर्बियम • लुटिशियम • ह्याफ्नियम • ट्यान्टलम • टङ्स्टेन • रिनियम • अज्मियम • इरिडियम • प्लेटिनम • सुन • पारो • थ्यालियम • सिसा • बिस्मथ • पलोनियम • एस्टटिन • रेडन • फ्रान्सियम • रेडियम • एक्टिनियम • थोरियम • प्रोट्याक्टिनियम • युरेनियम • नेप्ट्युनियम • प्लुटोनियम • एमरिशियम • क्युरियम • बर्क्लियम • क्यालिफोर्नियम • आइन्स्टाइनियम • फर्मियम • मेन्देलिभियम • नोबेलियम • लरेन्सियम • रदर्फोर्डियम • दुब्नियम • सिबोर्गियम • बोरियम • ह्यासियम • माइट्नेरियम • डार्मश्टाटियम • रेन्टगेनियम • उनुन्बियम • उनुन्ट्रियम • उनुन्क्वाडियम • उनुन्पेन्टियम • उनुन्हेक्सियम • उनुन्सेप्टियम • उनुनक्टियम

[1] Ram, R. S.; Bernath, P. F. (२००३), "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ–a⁴Δ system of FeCl", Journal of Molecular Spectroscopy 221 (2): २६१, डिओआई:10.1016/S0022-2852(03)00225-X, बिबकोड:2003JMoSp.221..261R।

[2] Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (१९८२), "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of six-coordinated Iron(V)", Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie 491: 60–66, डिओआई:10.1002/zaac.19824910109।

[3] Lu, J.; Jian, J.; Huang, W.; Lin, H.; Li, J; Zhou, M. (२०१६), "Experimental and theoretical identification of the Fe(VII) oxidation state in FeO₄⁻", Physical Chemistry Chemical Physics 18 (45): 31125–31131, डिओआई:10.1039/C6CP06753K, पिएमआइडी 27812577, बिबकोड:2016PCCP...1831125L।

[IUPAC-4] Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights

[5] Ram, R. S. and Bernath, P. F. (२००३), "Fourier transform emission spectroscopy of the g⁴Δ-a⁴Δ system of FeCl", Journal of Molecular Spectroscopy 221 (2): २६१, डिओआई:10.1016/S0022-2852(03)00225-X, बिबकोड:2003JMoSp.221..261R।

[6] Demazeau, G.; Buffat, B.; Pouchard, M.; Hagenmuller, P. (१९८२), "Recent developments in the field of high oxidation states of transition elements in oxides stabilization of Six-coordinated Iron(V)", Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie 491: 60, डिओआई:10.1002/zaac.19824910109।

[7] ttps://www.iupac.org/fileadmin/user_upload/news/IUPAC_Periodic_Table-1May13.pdf वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१५-०८-२२ मिति

[Greenwood1073-8] Greenwood and Earnshaw, p. 1073

[Greenwood10701-9] Greenwood and Earnshaw, pp. 1070–71

[10] Food Standards Agency – Eat well, be well – Iron deficiency वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ८ अगस्ट २००६ मिति. Eatwell.gov.uk (5 March 2012). Retrieved on 27 June 2012.

[11] CDC Centers for Disease Control and Prevention (३ अप्रिल १९९८), "Recommendations to Prevent and Control Iron Deficiency in the United States", Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) 47 (RR3): १, अन्तिम पहुँच १२ अगस्ट २०१४।

[१]

[२]

[३]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]