पेशवा
पेशवा भारतीय उपमहाद्वीपको मराठा साम्राज्यको प्रधानमन्त्री पद थियो। यो पद पछी वंशानुगत जहाँनिया भयो। सुरुमा पेशवाले छत्रपती (मराठा राजा)को अधीनस्थ सुरुमा, पेशवाहरूले छत्रपति (मराठा राजा) को अधीनस्थको रूपमा सेवा गर्थे; पछि, भाट परिवार भाट परिवार अन्तर्गत, छत्रपति नाममात्रको शासक बने र पेशवाको परिवार नै मराठा महासंघको वास्तविक नेता बने। मराठा साम्राज्यको अन्तिम समयमा, पेशवाहरू आफैं आलंकारिक नेताको रुप्मा सिमित भएका थिए, र मराठा सम्भ्रान्तहरू रईसहरू र ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीको नियन्त्राणमा रहे।
राजारामद्वारा सन् १६८९ मा पन्तप्रधानको हैसियत पाउने पहिलो पेशवा रामचन्द्र पन्त अमात्य बावडेकर थिए। प्रथम (भट) देशमुख परिवार पेशवा बालाजी विश्वनाथ (भट) देशमुख थिए। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा बाजी राव प्रथम पेशवा बनेका थिए, जसले कहिल्यै युद्ध हारेनन्। बाजी राव र उनका छोरा, बालाजी बाजी रावको अवधिमा मराठा साम्राज्य सबैभन्दा ठूलो विस्तार भयो।[१] मराठा साम्राज्यको उच्चतम बिन्दुमा पुगेको थियो। मराठाको यो बिन्दु सन् १७६१ मा पानीपतको तेस्रो युद्धमा अफगान सेनाद्वारा मराठाहरूको हारबाट समाप्त भयो। अन्तिम पेशवा, बाजी राव द्वितीय, खडकीको युद्धमा ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीसँग पराजित भएका थिए। यो लडाइँ तेस्रो अङ्ग्रेज-मराठा युद्ध (१८१७-१८१८) को एक हिस्सा थियो। पेशवाको भूमि (पेशवाई) ब्रिटिश ईस्ट इण्डिया कम्पनीको बम्बई प्रान्तमा गाभिएको थियो, र बाजीराव द्वितीय, पेशवालाई पेन्सन दिइएको थियो।
| क्रम | नाम | शासनकाल सुरु | शासनकाल समाप्त |
|---|---|---|---|
| १ | मोरोपन्त त्र्यम्बक पिङ्ले | १६७४ | १६८३ |
| २ | नीलकण्ठ मोरेश्वर पिंगले | १६८३ | १६८९ |
| ३ | रामचन्द्र पन्त अमात्य | १६८९ | १७०८ |
| ४ | बहिरोजी पिंगले | १७०८ | १७११ |
| ५ | परशुराम त्र्यम्बक कुलकर्णी | १७११ | १७१३ |
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Shirgaonkar, Varsha S. "Peshwyanche Vilasi Jeevan" (Luxurious Life of Peshwas). Continental Prakashan, Pune (2012). आइएसबिएन ८१७४२१०६३६. In Marathi.