भारतको केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद्

भारतको केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद्

भारतको प्रतीक
निकाय विवरण
गठन	१५ अगस्ट १९४७ (१९४७-०८-15)
किसिम	भारत सरकारको सर्वोच्च कार्यकारी निकाय
अधिकार क्षेत्र	भारत गणतन्त्र
प्रधान कार्यालय	नयाँ दिल्ली
निकाय कार्यकारीहरू	नरेन्द्र मोदी, अध्यक्ष रिक्त, उप-अध्यक्ष
मातृसंस्थाहरू	मन्त्रिपरिषद् भारत सरकारका मन्त्रालयहरू
वेबसाइट	english.www.gov.in

केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद् भारत सरकारको प्रमुख कार्यकारी अङ्ग हो, जसले कार्यकारी शाखाको वरिष्ठ निर्णय गर्ने निकायको रूपमा कार्य गर्दछ। यसको अध्यक्षता प्रधानमन्त्रीले गर्छन् र प्रत्येक कार्यकारी सरकारका मन्त्रालयका प्रमुखहरू हुन्छन्। हाल प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको अध्यक्षतामा रहेको परिषद्मा प्रधानमन्त्रीसहित २९ सदस्य रहेका छन्। यो परिषद् भारतको संसदको अधीनमा छ।

केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद्भ निने एउटा सानो कार्यकारी निकाय भारतको सर्वोच्च निर्णय गर्ने निकाय हो। यो केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद्को एक उपसमूह हो जसले सरकारका महत्त्वपूर्ण कार्यहरू र मन्त्रालयहरू धारण गर्दछ।

नियमन

संविधानको धारा ७५ (३) अनुसार भारतीय संसदको तल्लो सदन, जसलाई लोक सभा (जनताको सदन) भनिन्छ, को लागि मन्त्रिपरिषद् सामूहिक रूपमा जिम्मेवार छ। जब लोकसभामा कुनै मन्त्रीले पेश गरेको विधेयक उसले स्वीकृत गर्दैन, तब सम्पूर्ण मन्त्रीपरिषद जिम्मेवार हुन्छ, मन्त्री होइन। नयाँ सरकार गठनका लागि मन्त्रिपरिषद्ले लोकसभाको विश्वास गुमाएपछि राजीनामा दिनेछ।

धारा ७८ को उपधारा (ग) बमोजिम मन्त्रिपरिषद्ले विचार नगरी कुनै निर्णय गर्नेछ। सबै केन्द्रीय क्याबिनेट सदस्यहरूले धारा ३५२ अनुसार राष्ट्रपतिद्वारा आपतकालीन घोषणाको प्रस्ताव गर्न राष्ट्रपतिसमक्ष लिखित रूपमा पेश गर्नु पर्नेछ।

भारतको संविधान अनुसार मन्त्रिपरिषद्मा मन्त्रीहरूको कुल सङ्ख्या लोकसभाको कुल सदस्य सङ्ख्याको १५ प्रतिशतभन्दा बढी हुनुहुँदैन। मन्त्रीहरू संसद्को सदस्य हुनैपर्छ। लगातार ६ महिनासम्म संसदको कुनै पनि सदनको सदस्य नभएको कुनै पनि मन्त्री स्वतः मन्त्री पदबाट हट्छ।

नियुक्ति

संविधानको धारा ७५ अनुसार राष्ट्रपतिको इच्छाअनुसार काम गर्ने मन्त्रीलाई प्रधानमन्त्रीको सल्लाहमा राष्ट्रपतिले नियुक्त गर्ने व्यवस्था छ। कमसेकम सहस्राब्दीको अन्त्यदेखि, प्रमाणहरूले सङ्केत गर्दछ कि एक सांसदको चुनावी प्रदर्शनले मन्त्री कार्य प्रदान गर्ने सम्भावना बढाउँछ।