सामग्रीमा जानुहोस्

हिन्दु धर्मको इतिहास

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
अन्तर्गत एक शृङ्खलाको भाग
हिन्दु धर्म
प्रारम्भ
सम्प्रदाय
प्रमुख सम्प्रदायहरू
हिन्दु देवताहरू
अन्य देवी-देवताहरू
वैदिक:
वैदिक पछि:
अवधारणाहरू
विश्वदृष्टि
ओन्टोलजी
ईश्वर
मोक्ष-सम्बन्धित विषयहरू:
मन
नैतिकता
अभ्यासहरू
पूजा, बलिदान र दान
ध्यान
दार्शनिक विद्यालयहरू
अन्य विद्यालयहरू
गुरु, ऋषि, दार्शनिक
आधुनिक
पवित्र ग्रन्थहरू
विभागहरू
ऋग्वेद:
यजुर्वेद:
सामवेद:
अथर्ववेद:
समाज
चार वर्णहरू:
अवर्ण:
वर्ण-सम्बन्धित विषयहरू:
अन्य समाज-सम्बन्धित विषयहरू:
अन्य विषयहरू

हिन्दू धर्मको इतिहास अति प्राचीन छ। यस धर्मलाई वेदकालबाट पनि पूर्वको मानिन्छ, किनभनें वैदिक काल र वेदहरूको रचनाको काल अलग-अलग मानिन्छ। यहाँ शताब्दिहरूबाट मौखिक परम्परा चलती रही, जसका द्वारा यसको इतिहास अनि ग्रन्थ अघि बढ्दै रहे। त्यसको पछि यसलाई लिपिबद्ध गर्ने काल पनि धेरै लामो रहेकोछ। हिन्दू धर्मका सर्वपूज्य ग्रन्थ होउन् वेद। वेदहरूको रचना कुनै एक कालमा भएको होइन। विद्वानहरूले वेदहरूका रचनाकालको आरम्भ ४५०० ई.पू.बाट मानेको छ। अथवा यो बिस्तारै रचिए र अंतत: पहिला वेदलाई तीन भागहरूमा संकलित गरिएको- ऋग्वेद, यजुर्वेद अनि सामवेद जि‍से वेदत्रयी भनिन्थ्यो। मान्यता अनुसार वेदको वि‍भाजन रामका जन्‍मका पूर्व पुरुरवा ऋषिका समयमा भएको थियो। पछि अथर्ववेदको सङ्कलन ऋषि‍ अथर्वा द्वारा कि‍इएको। त्यहीं एक अन्य मान्यता अनुसार कृष्णका समयमा वेद व्यासले वेदहरूको विभाग गरेर तिनलाई लिपिबद्ध गरेको थियो। यस मानबाट लिखित रूपमा आजभन्दा ६५०८ वर्ष पूर्व पुराना छन् वेद। श्रीकृष्णका आजभन्दा ५३०० वर्ष पूर्व हुनेका तथ्‍य खोजिएका छन्।

हिन्दू र जैन धर्मको उत्पत्ति पूर्व आर्हरूको अवधारणामा छ जो ४५०० ई.पू. मध्य एसियाबाट हिमालय

ऋग्वेदको भूगोलीय क्षितिज (जिसमा नदीहरूका नाम एवं सीमेटरी एच दिएका छन्। यी हिन्दूकुश र पञ्जाब क्षेत्रबाट माथि गांगेय क्षेत्रसम्म फैलिएको थियो।

तक फैले थिए। आर्हरूको नैं एक शाखाले पारसी धर्मको स्थापना पनि गरे यसका पछि क्रमश: यहूदी धर्म दुइ हजार ई.पू., बौद्ध धर्म पाँच सौ ई.पू., ईसाई धर्म सिर्फ दुइ हजार वर्ष पूर्व, इस्लाम धर्म आजभन्दा १४०० वर्ष पूर्व भयो।

धार्मिक साहित्य अनुसार हिन्दू धर्मको केही र पनि धारणाहरू छन्। मान्यता यो पनि छ कि ९० हजार वर्ष पूर्व यसको आरम्भ भएको थियो। रामायण, महाभारत र पुराणहरूमा सूर्य र चंद्रवंशी राजाहरूको वंश परम्पराको उल्लेख उपलब्ध छ। यसका अतिरिक्त पनि अनेक वंशहरूको उत्पति र परम्पराको वर्णन आउँछ। उक्त सबैलाई इतिहास सम्मत क्रमबद्ध लेख्नु धेरै नैं कठिन कार्य छ, किनभनें पुराणहरूमा उक्त इतिहासलाई अलग-अलग प्रकारबाट व्यक्त गरिएको छ जसका कारण यसका सूत्रहरूमा बिखराव र भ्रम निर्मित थाह लाग्दछ, र पनि धर्मका ज्ञाताहरूका लागि यो भ्रम छैन।

असलमा हिंदुहरूले आफ्नो इतिहासलाई गाएर, रटेर र सूत्रहरूका आधारमा मुखाग्र जिउँदो बनाई राखे। यही कारण रहा कि उ इतिहास बिस्तारै काव्यमय र श्रृंगारिक हुँदै आएको र जसलाई आधुनिक मानिस इतिहास मान्न तयार छैनन्। उ समय यस्तो थियो जबकि कागज र कलम हुँदैनथे। इतिहास लेखिन्थ्यो शिलाहरूमा, पत्थरहरूमा र मनमा।

हिन्दू धर्मका इतिहास ग्रन्थ पढे ऋषि-मुनिहरूको परम्पराका पूर्व मनुहरूको परम्पराको उल्लेख मिल्दछ जसलाई जैन धर्ममा कुलेर भनिएको छ। यस्ता क्रमश: १४ मनु मानिएका छन् जसले समाजलाई सभ्य र प्राविधिक सम्पन्न बनाउनको लागि अथक प्रयास गरे। धरतीका प्रथम मानवको नाम स्वायंभव मनु थियो र प्रथम ‍स्त्री थिई शतरूपा। महाभारतमा आठ मनुहरूको उल्लेख छ। यस वक्त धरतीमा आठौँ मनु वैवस्वतका नैं सन्तानहरू छन्। आठौँ मनु वैवस्वतका कालमा नैं भगवान विष्णुको मत्स्य अवतार भएको थियो।

पुराणहरूमा हिन्दू इतिहासको आरम्भ सृष्टि उत्पत्तिबाट नैं मानिन्छ। यस्तो भन्नु कि यहाँबाट सुरुवात भएको यो ‍शायद उचित हुनेछैन र पनि हिन्दू इतिहास ग्रन्थ महाभारत र पुराणहरूमा मनु (प्रथम मानव)बाट भगवान कृष्णको पीढी सम्मको उल्लेख मिल्दछ।

सन्दर्भ

[सम्पादन गर्नुहोस्]

बाहिरी सूत्र

[सम्पादन गर्नुहोस्]
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=हिन्दु_धर्मको_इतिहास&oldid=1252256" बाट अनुप्रेषित