Filmhistorie

En Laterna magica to’n Projizeeren vun Lichtbiller

De Filmhistorie befaat sik mit mit den Verloop vun de Entwickeln in de Filmkunst, de blangen de Musik, de Afbillen Kunst un de Literatur en egenstännige Form vun de Kunst dorstellt. De Filmhistorie ümfaat de hele Tiet vun de eersten technischen Redschoppen vun de Filmtechnik över de ünnerscheedlichen Stilen un Formen bit hen to den hüütigen Stand vun’n Film. Dorbi warrt de Versöök ünnernahmen, dat kumplizeerte Tosamenspeel vun Weertschop, Sellschop un Ästhetik uteneen to klamüüstern.

De Anfäng

Eadweard Muybridges Regenfotografie vun en galoppeeren Peerd

De Vörhistorie vun de Filmkunst hett ehrn Anfang in’t 17. Johrhunnert, as dat eerste Vörföhren mit de Laterna Magica geev. Mit so en Reedschop künn en Reeg vun Biller, de op Glasplatten opmaalt weern, an de Wand smeten warrn, jüst so as bi’n Diaprojekter, blots dat de Platt noch vun Hand bewegt warrn müss.

In’t Johr 1832 hebbt de Düütschöösterrieker Simon Stampfer un de Belgier Joseph Plateau unafhangig vunenanner dat Phenakistiskop („Levensrad“) utklamüüstert, dat bi’n Tokieker den Indruck vun bewegt Biller tügen de. Dorachter stünn de Stroboskopeffekt: De Illusion vun Bewegen kummt bi’n Tokieker tostannen, wenn enkelte Biller mit Ünnerbreken in utrecken Snelligkeit achterenanner wiest warrt.

En Kombinatschoon vun disse beiden Redschoppen is 1845 vun den Ingenieur Franz von Uchatius utfunnen worrn, man för längere Billerfolgen hett de Apparat noch nich döggt.

De Oorsprung vun’n Film liggt in den so nöömten „kinematograafschen Oortrick“ (Trickfilm). En nödige Vörrutsetten för’t entwickeln vun’n Film as reproduzeeren Kunst weer de Fotografie. Vörher künn een blots maalte Biller un Figuren vun Hand bewegen un denn projezeeren. De Fotografie güng al in’t 16. Johrhunnert los mit de Camera obscura, de dat verlööft hett, de Wirklichkeit op en Flach aftobilln. Nadat Joseph Nicéphore Niépce en Verfohren utklamüstert harr, dat Licht fasttohollen, hett Louis Daguerre en egenen Entwicklungschritt toföögt, den François Arago in’t Johr 1839 as Daguerreotypie vörslahn hett. Dormit weer dat to’n eersten mol to maken, dat sik de Natur sülvst afbillen künn. En Daguerreotyyp is en sietenverkehrt Foto-Positiv op Metall.

Dat geev aver noch ’n Reeg vun technische Hürden, de överwunnen warrn müssen. Toeerst weern de Belichtenstiet för’t Enkeltbild noch to lang, as dat man dormit en Billerreeg maken künnt harr, de för de Bewegensillusion dicht noog blangenenanner liggen doot. De Dörbrook keem 1872, as de Fotograaf Eadweard Muybridge to’n eersten mol en Regenfotografie vun en galoppeeren Peerd opnahmen hett. Later is ok en Vörföhrredschop för sien Fotografien utfunnen worrn, dat so nöömte Zoopraxiskop. Af 1890 hett ok Ernst Kohlrausch Turnöven in Regen fotografeert. Dorto bruuk he sien sülvst booten Chronofotografen. Annere vun Muybridge inspireerte Utfinnen weern de Elektrische Gaukieker vun den düütschen Utfinner Ottomar Anschütz as ok de Chronograafsche Flint vun den Franzosen Étienne-Jules Marey. En vun de praktischeren Utfinnen op dat Rebeet hett 1893 Mareys wetenschopplichen Helpsmann Georges Emile Joseph Démény mit sienen Photochronografen to’n Patent anmellt.

De Franzoos Louis Le Prince hett in dat engelsche Leeds as eerste en Filmkamera mit blots een Objektiv entwickelt. Dormit hett he 1888 de eersten bewegten Biller dreiht, de man ut hüütige Sicht as Film beteken kann (Roundhay Garden Scene, Traffic Crossing Leeds Bridge).

Ahn Tosamenhang mit Le Prince hett twee Johr later William K. L. Dickson in’n Bedriev vun Thomas Alva Edison en Filmopnahm- un -ankiekredschopp, den Kinematografen un dat Kinetoskop utklamüstert, bi de en Zelluloidfilmstriepen an een Objektiv vörbiföhrt worrn is. Man, dat Kinetoskop künn blots jümmer vun een Tokieker to Tiet bruukt warrn.

De Stummfilmtiet (1895 bit 1927)

Hööftartikel: Stummfilm

De eerste apentliche Filmvörföhren in Europa warrt de Bröder Skladanowsky toschreven. Se hebbt an’n 1. November 1985 mit jemehr Bioskop en 15 Minuuten lange Opföhren vun korte Filmen in’n Rahmen vun en Ünnerhollensprogramm in’t Berliner Varieté Wintergarten wiest. To glieken Tiet hebbt de Bröder Lumière jemehrn Cinématographen utfunnen, den se an’n 28. Dezember 1895 in Paris to’n eersten mol apentlich wiest hebbt. Jemehr Utfinnen hett sik in de folgenden Johren dörsetten künnt, to’n een vun wegen dat se as Farbikanten un Grootbörgers dat nödige Kapital un de Kuntakten to de Wertschop harrn, to’n annern aver ok, vun wegen dat de Cinématographe Opnahm- un Afspeelapparat in een weer.

De eersten Filmen weern tomeist blots wenige Sekunnen lang un hebbt Szenen ut’n Alldag wiest. Mitünner weern ok speelte Dööntjes wiest. De Faszinatschoon leeg toeerst vör allen dorin, dat een Szenen dör en Maschien weddergeven künn. Dat Intresse an en fre’e Hanneln keem eerst later op.

Vörspeelt weern de eersten Filmen in Varieté-Theaters un weern dormit vör allen de Lüüd ut de Middelschicht togänglich. Aver noch vör 1900 sünd de Apparaten vun de Lumière ok an Schaustellers verlehnt un verköfft worrn, de toeerst as Nevenberoop, later denn as Wannerkinobedrievers ok in’n Hööftberoop Kortfilmen wiesen deen. Den Filmmarkt weltwiet hebbt bit to’n Eersten Weltkrieg franzöösche Filmsellschoppen beherrscht. Annere Länner as Grootbritannien, Italien, Düütschland, Däänmark un de USA künnen Frankriek eerst af 1914 Andelen vun’n Markt afnehmen.

Mit de Tiet, as de Bekanntheit vun’n Film jümmer mehr stiegen de un sik de Lüüd jümmer lever de Filmen ankieken deen, sünd ok de eersten oortsfasten Kinos inricht worrn, de nu aver dorop anwiest weern, dat jümmer wedder ne’e Filmopnahmen rankemen, dat se dormit ok Besökers antehn künnen. In Düütschland weern de eersten Kinos as Kintöpp betekent, in de USA segg man faken Nickelodeons dorto.

De Bröder Lumière hebbt in’n Film blots en Wieterföhren vun de Fotografie sehn un snacken in den Tosamenhang ok vun „lebennig Fotografie“. Jemehr Arbeit hett sik dorüm vör allen op de Dokumentatschoon vun wohrhaftige Begeevnissen beschränkt. De franzöösche Illusionist un Theaterbesitter Georges Méliès aver weer de eerstem de dat narrative Potential, d. h. de Mööglichkeit, Geschichten to vetellen, in dat junge Medium sehn hett un blots inszeneerte Filmen dreiht hett. För’t Ümsetten un Dorstellen vun sien tomeist fantastischen Motiven un Szenen hett Méliès al Filmtricks as to’n Bispeel dat Stop-Motion-Verfohren insett, de vundaag noch insett warrt.

De Brite Arthur Melbourne-Cooper hett de eersten vertellen Filmen in England maakt. George Albert Smith hett 1902 mit The Little Doctor to’n eersten mol en Neegopnahm vun en Katt wiest un dordör en Grundsteen leggt för’t filmische Vertellen. Dör den Wessel vun de Perspektiv oder vun de Bildgrött un dormit also dör de Montaasch, de disse Wesseln in en Rhythmus bringt, hett sik in de Johren dorop en Filmspraak entwickelt. As’n Mielensteen för den narrativen Film warrt de 12-minüütig Film The Great Train Robbery (1903) vun Edwin S. Porter ansehn. In dissen eersten Western warrt de Överfall op en Iesenbahntog vun’t Begeevnis sülvst över’t Weglopen bit hen to’n Showdown wiest.

Dreiharbeiten in de New Yorker Edison Studios, üm 1907

Vun 1910 an hebbt sik in’t US-amerikaansche Hollywood verscheeden Filmmakers daallaten – dorünner William Fox, Samuel Goldwyn un Adolph Zukor – un den Grundsteen leggt för de latere „Droomfabrik“. Dat de Wahl op Kalifornien fallen is, harr to’n een den groden Afstand vun de Revierkämpen an de Oostküst as Grund, de dat binnen dat ne’e Gewarf geev. To’n annern speel ok dat sünnige Weder en Rull: vun wegen, dat dat Filmmaterial teemlich wenig fienföhllig gegen Licht weer un na den dormoligen Stand vun de Lichttechnik dat Sünnlicht de bedüdenste Born to’n Belüchten bi de Dreiharbeiden weer. Ok de „Kunst vun’t Vertellen“ is in de 1910er Johren verbetert worrn, ok buten de USA. Italiensche Monumentalfilmen, as Cabiria vun 1914, hebbt en Maat in Betog op den Produkschoonsopwand sett. Bekannter weern un mehr Influss harrn aver de Filmen vun de US-Amerikaner D. W. Griffith, to de as Milensteen The Birth of a Nation vun 1915 un Intolerance vun 1916 tellt.

De Eerste Weltkrieg hett de Filmweertschoppen vun de beiden Bündnissystemen vunenanner isoleert un bruuk togliek ok de Rohstoffen, de för de Filmprodukschoon nödig weern. För dat internatschonal orienteerte un produksschoonsstarke Frankriek weer dat en bannigen Trüchslag. För anner Länner as ok Düütschland un Öösterriek hett de Eerste Weltkrieg dorgegen dat Utschalten vun de bit dorhen so starken Konkurrenz in’t Utland bedüüt. Gegen’t enn vun’n Krieg sünd in Düütschland de UFA-Studios grünnt worrn, de an sik as Middel för de Propaganda plaant weern. Na den Krieg hebbt se sik to en vun de weltwiet wichtigsten Produkschoonssteden vun Filmen in de 1920er Johren entwickelt. To de glieken Tiet künn sik de Filmweertschop in Hollywood, dat wiet weg weer vun de Kriegsrebeden, jümmer beter utbreden. Dat hett dorto föhrt, dat de Vörmachtsstellung vun Frankriek na den Krieg an de US-amerikaansche Filmindustrie fallen is. Dat hett in de Mitt vun de 1920er Johren so wiet föhrt, dat europääsche Länner den import inschränkt hebbt, üm de egene Filmweertschop för de Floot vun filmen ut de USA to bewohren un dormit för’n Ünnergahn to redden.

Wat bi de Tokiekers geern sehn weer, weern de Slapstick-Kummedien. Sünners bekannt op dat Rebeet weer Charlie Chaplin, de al in de 1910er Johren Spood harr mit korte Sketchen. Mit The Kid hett he 1921 sien eersten avendfüllen Film dreiht. En wieteren Star vun’n Slapstick weer ok Buster Keaton, de sünners för sien Mimik ahn Rögen bekannt weer. Wiel Chaplin ok in de Tiet vun’n Toonfilm noch künstlerisch wieterarbeidt hett, weer de Loopbahn vun Keaton mit Enn vun’n Stummfilm ok vörbi.

In Europa geev dat siet de 1910er Johren en groot Intresse an’n kunstvullen Film. Dorut hett sik Schritt för Schritt de Avantgarde vun’n Stummfilm entwickelt. De düütsche un öösterrieksche Film vun disse Tiet hett en sünnere Ästhetik togang bröcht, de sik an de expressionistischen Maleree orienteert hett. As eersten expressionistischen Film gellt Das Cabinet des Dr. Caligari vun Robert Wiene ut dat Johr 1919.

To de russ’schen Avantgarde hören Künstler as Sergej Eisenstein, de de Snitttechnik bedüden verännert hett. Sien bekanntsten Film Bronenossez Potjomkin (dt.: Panzerkreuzer Potemkin, 1925) vertellt vun en Opstand op dat glieknöömte Schipp un dat Tohopendrapen vun de Meuterers mit de rus’schen Armee in Odessa. Enige Szenen in den Film, ü a. de Treppenszeen in Odessa, höörtto de meistziteerten Szenen in de Filmhistorie.

Snacken Biller un de klassische Hollywood-Tiet (1927 bit 1945)

Orson Welles

De Tiet vun’n Toonfilm füng 1927 mit den Film The Jazz Singer in de USA an. Dorna hett de US-amerikaansche Filmindustrie bannig gau un kunsequent op Toon ümstellt, un ok de Filmindustrie weltwiet hett in wenige johren mittagen. Toeerst weer de Naklapp dorvun dat de fröhen Toonfilmen gegenöver de bit dorhen vun’n Stil her teemlich wiet entwickelten Stummfilmen an Qualität düchtigleden hebbt. Wiel US-amerikaansche Filmexporten fröher eenfach mit Ünnertitels utstatt worrn sünd, sünd vele Filmen gliek in mehrfache Faten dreiht worrn. In annere Spraken bedüüt dat dwangslöpig ok mit en annere kumplett Besetten. De Synchronisatschoon weer bi de eersten Toonfilmen ut technische Grünnen noch nich to maken. Den weltwieten Markt för Toonopnahm un -afspeelredschoppen hebbt sik 1930 de beiden gröttsten Ünnernehmen op dat Rebeet, Western Electric un de Küchemeister-Tobis-Klangfilm-Grupp, in’n Pariser Toonfilmfreden opdeelt.

De Toonfilm hett in de 1930er Johren dat Opkamen vun en poor ne’e Genres ünnerstütt: Musicals as 42nd Street (1933), Verbrekerfilmen as Scarface (1932), Horrorfilmen as Frankenstein (1931) un Screwball-Kummedien as Bringing Up Baby (dt.: Leoparden küßt man nicht, 1938) kemen dorna in de Kinos.

Af 1933, un starker noch mit Anfang vun’n Tweden Weltkrieg un dat Utbreden vun’t Düütsche Riek op jümmer mehr Delen vun Europa, hett en Utwannern vun tomeist jöödsch Filmkünstlers ut Europa insett. To’n Anfang weern jemehr Telen tomeist noch europääsche Städer mit’n Filmindustrie as to’n Bispeel Wien, Paris oder London, man bald hett sik de opstreven Filmindustrie vun Hollywood as dat teel rutkristalliseert, wat an’n meisten verspreken de. Nito füngen de Studiobasen in Hollywood ok dormit an, teelt de europääschen Filmgrötten antowarven. In de tiet vun’n Natschonalsozialismus hett Europa üm un bi 2.000 düütschsprakige, jöödsche Filmmakende an’t Utland verloren, dorünner meist de vullständige Elite vun’t düütsche Filmgewarf. Ruchweg 800 dorvun sünd na Hollywood kamen, woneem vele en grode Karriere maakt hebbt. Vele sünd aver ok an de ne’en Ümstännen togrunn gahn.

Dat klassische Hollywoodkino hett üm 1939 rüm sien Hööchpunkt hatt. Tyypsch för de Klassiker ut de Tiet weer, dat se en fantasievull Bild vun Glück un Hapen wiest hebbt. Dorto hett ok dat „Happy End“ tellt, dat meist Plicht weer. De Filmkunst vun Hollywood hett Aflenken vun den grauen Alldag bedüüt, wat vele Minschen geern opnahmen hebbt – de US-amerikaansche Weertschop hett in de 1930er Johren en Deeppunkt hatt. Dorüm bröch de so nöömte „golden Tiet“ vun’t Kino en grode Tall vun Blockbuster rut, as t. B. Gone with the Wind (1939). Mit Anfang vun de 1940er Johren lett sik in de USA aver ok en Trend hen to’n Realismus faststellen. En goot Bispeel dorför is de Film Citizen Kane vun Orson Wells.

In disse Tiet hett dat amerikaansche Studiosystem sien Macht in de Filmindustrie utboot. De arbeitsdeelige, op Profit utrichte Produkschoon, bi de all Bedeeligten ünner de Schirmherrschop vun’n Produzenten stünnen, hett den egen Willen vun Speelbasen un annere Mitarbeiders düchtig inschränkt. De Inholt vun en Film is dorüm faken wiet in’n Achtergrund peddt. en Markmol vun de Tiet sünd ok de so nöömten Double Features, bi de na’n Hööftfilm ok noch en B-Film wiest worrn is. För individuelle Filmmakers leeg in disse billig produzeerten Filmen lange Tiet de eenzige Överlevensmööglichkeit.

As de USA in den Tweeten Weltkrieg inpeddt sünd, is en groden Deel vun de amerikaanschen Filmprodukschoon op Propaganda ümstellt worrn. Vele beropen Filmmakers, as ok Charlie Chaplin un Walt Disney, hebbt sik an de Anti-Nazi-Propaganda bedeeligt.

In Europa güng dat mit den Toonfilm dorgegen in en annere Richt. Düütschland to’n Bispeel weer in de fröhen 1930er Johren in de Tiet vun de Ne’en Sachlichkeit, womit de expressionistische film sien enn funnen hett. Groden Spood harr de Film Der blaue Engel (1930), mit den Marlene Dietrich to’n Star worrn is. Düütsche Toonfilmen hebbt jümmer starker ok sozialkritische Elementen opwiest. En Bispeel is M – Eine Stadt sucht einen Mörder vun 1931. As Grund dorför mutt dat Opkamen vun’n Natschonalsozialismus ansehn warrn.

Frankriek hett in de Tiet en Reeg vun Filmen rutbröcht, de vundaag to’n poetischen Realismus toordent warrt. De bedüdenste Speelbaas vun disse Stilricht weer Jean Renoir. Sien leefsten Schauspeler weer Jean Gabin.

Entwickeln vun’n Nakriegsfilm (1945 bit 1960)

Na den Tweeten Weltkrieg stünn de Filmweertschop in Europa för en Neeanfang. In de USA dorgegen lööp de Produkschoon wieter as jümmer.

De eersten Nakriegsfilmen vun Europa kemen ut Italien. Nu weer dat Material to de Tiet bannig roor, so dat de Filmen mit eenfachst Middel herstellt weern. Trickeffekten geev dat gornich, un faken weern de Rullen ok blots vun Laiendorstellers speelt. In de Filmen güng dat üm Leven vun de lütten Lüüd, un somit bargen se en düchtigen Deel Sozialkritik. Disse Oort Film warrt as Italiensch Neorealismus betekent. De bedüdenste Speelbaas vun dit Rebeet weer Roberto Rossellini.

Ut disse Tiet geev dat ok Filmen ut Düütschland, de so nöömten Trümmerfilmen. Se wiesen de elennige Noot, de dör den Krieg entstahn is, un öven dormit ok bannige kritik.

De Stilrichten ut Europa un sünners de italiensche Neorealismus harrn denn aver ok Influss op den amerikaanschen Film. Dat Genre vun den Film noir, wat 1941 tostannen kamen is, hett en poor Elementen vun’n Neorealismus övernahmen.

In de McCarthy-Tiet vun de fröhen 1950er Johren, sünd vele Lüüd in’t Filmgewarf in de USA verfolgt worrn, vun wegen, dat se in jemehr Filmen kommunistische Inholten wiesen. De Naklapp weer, dat de Qualität vun de Filmen en Trüchslag kregen hett. Tyypsch för de Tiet sünd ok de Science-Fiction-Filmen, de in grode Tall produzeert weern. Tomeist güng dat dorin üm de Invasion vun Butenirdische (t. B. The Day the Earth Stood Still vun 1951) oder üm annere fiendliche Leevoorden (t. B. Them! vun 1954) – en Allegorie vun de Angst vör den Kommunismus.

En groden Insnitt in de amerikaansche un weltwiete Filmhistorie weer dat Opkamen un Verbreden vun’t Feernsehn, dat in grode Konkurrenz to dat Kino stünn. Üm de Tokiekers ok wieterhen antotehn, müss sik de Kinofilm dwangslöpig wieterentwickeln. En grode Tall vun ne’e Techniken is in den Film intogen, de dat Filmbeleevnis intressanter to maken. To de wichtigsten Saken höört dat Breedbildformat, de Stereotoon un de Farvfilm (de ok fröher al enkelt insett worrn is, nu aver to’n Standard opstegen is). Annere Spelereen as to’n Bispeel de 3D-Filmen hebbt sik dorgegen nich op Duer dörsetten künnt. Man liekers hett dat Kino en johrelange Rezession dörmaakt.

Finanziell weer dat nu eher mau, so dat in de Filmindustrie en grundleggen Strukturwessel nödig weer. Dör Gesett is dat monopolistische Doon vun de groden Studios in de USA ünnerbunnen worrn, wodör dat amerikaansch Studiosystem opletzt to Enn güng. Jümmer mehr Filmen weern nu mit wenig Geld un unafhangig produzeert. Dör Im- un Exporte weltwiet sett en Internatschonaliseren in, wat en nee un veelsietigeret Spektrum an Filmen na sik töög. En sünnere ne’e Strategie op’n Markt weer, sik an de Tokiekers ut de Jöögd to orienteeren: Musikfilmen oder Helden as James Dean hebbt de jungen Lüüd anlockt un boden de Mööglichkeit, sik sülvst mit Filmfiguren to identifizeeren. In de Tiet weern Autokinos bannig verbreedt un geern besöcht.

In Europa hebbt ok eenige Speelbasen anfungen, en egenen, nich to verwesseln Stil to prägen. Bekannt woorn sünd dormit sünners Speelbasen as Federico Fellini ut Italien, Ingmar Bergman ut Sweden oder Jacques Tati ut Frankriek. Ok Japan speel nu to’n eersten mol en Rull in de internatschonalen Filmwelt, siet Akira Kurosawa 1950 mit sien Film Rashōmon den Golden Löven wunnen harr.

De 1960er un 1970er Johren

Gröttste Kinospeelfilm-Produkschoonslänner vun’t Johr 1975
Rang	Land	Tall
1.	Indien	471
2.	Japan	333
3.	USA	258
4.	Italien	230
5.	Frankriek	222
…	Düütschland	73
…	Nedderlannen	16
Weltprodukschoon		3.692

De 1960er Johren weern de Tiet vun’n Neddergang vun’t Golden Age of Hollywood. Dat Enn vun’t klassische Hollywoodkino, dat mit sien ollen Rezepten jümmer mehr in de Kritik stünn, keem mit Afschapen vun’n Hays Kood. Beropen Speelbasen as Alfred Hitchcock oder John Ford harrn jemehr Hööftwark afslaten, un de Filmlegennen ut de groden Tieten vun Hollywood kemen langsom in de Johren (as t. B. Cary Grant oder John Wayne) oder weern doodbleven (as t. B. Humphrey Bogart oder Gary Cooper). De groden Studios stünnen tomeist ünner dat Regeer vun olle Mannslüüd as Jack Warner, de deelwies siet de Stummfilmtiet in jemehrn Posten seeten u sietdem keen kuntakt mehr harrn mit de sellschopplichen Wohrheit. Jümmer mehr Filmprodukschonen güngen an dat Publikum vörbi, un in den Versöök, de Tokiekers wedder in de Kino torüchtohollen hebbt de Studios Mitt vun de 1960er Johren gresige Summen in künstlerisch wenig bedüden Monumentalfilmen un Musicals steken.

In disse Tiet hebbt sik in Europa ne’e kreative Richten utbillt. De Speelbaas kreeg en gröttere Bedüden un weer mehr un mehr ok bedüütsom as Dreihbookschriever. Bit op wenige Utnahmen (Ernst Lubitsch, Billy Wilder, Otto Preminger, Alfred Hitchcock) weer dat in’t Hollywoodkino vun de 1950er un fröhen 1960er Johren anners.

De franzöösche Nouvelle Vague fang as Epoch vun’n Autorenfilm in de laten 1950er Johren an mit À bout de souffle vun Jean-Luc Godard. De Filmen vun disse Tiet hebbt jemehr Grundlaag in de Theorie vun de politique des auteurs, de vun en Koppel vun Kritikers entwickelt worrn is, de för dat Filmmagazin Cahiers du cinéma schreven hebbt. Se wulln en klore künstlerische Unafhannigkeit vun den Speelbaas un hebbt sik gegen de tradition de la qualité vun’t franzöösche Kino wennt. To disse Kritikers tellen blangen Claude Chabrol, Éric Rohmer, Jacques Rivette un Jean-Luc Godard ok François Truffaut, de mit Filmen as Les Quatre Cents Coups (1959) un Jules et Jim (1962) de eersten Filmen mit groden Spood maken de.

In sünnere Wies mit de Nouvelle Vague to verglieken is dat engelsche Free Cinema, dat in de fröhen 1960er Johren Bedüden wunnen hett. De Filmen vertellen tomeist Geschichten ut de engelschen Arbeiterklass un hebbt so op soziale Missstännen henwiest. Bekannt worrn sünd vör allen Filmen vun den Schriever Alan Sillitoe.

Gröttste Kinospeelfilm-Produkschoonslänner vun’t Johr 1985
Rang	Land	Tall
1.	Indien	905
2.	USA	356
3.	Japan	319
4.	Törkie	185
5.	Philippinen	158
…	Düütschland	64
…	Nedderlannen	13
Weltprodukschoon		4.202

Ok in Latienamerika hett sik en ne’en Filmstil entwickelt, de op den Kamp vun de Inwahners gegen politische un weertschoppliche Ünnerdrücken baseert, dat so nöömte Cinema Novo. Kunstmakers hebbt sik in de 1960er Johren faken as politisch hanneln sehn, so dat nich blots in Latienamerika en Reeg vun politisch wichtige Filmen entstahn sünd. Ok in vele oosteuropääsche Länner hebbt sik Filmmakers gegen de diktatoorschen Regimes oplohnt.

Ok de düütsche Film hett sik wannelt: En Koppel vun junge Filmmakers hett sik stilistisch un inholtlich ne’e Saken in’n Film verschreven. To’n een hebbt se mit olle Stilkonventschonen ophöört, to’n annern harrn de ne’en Filmen nu faken ok hitte politische Inholten. de bedüdensten Speelbasen vun’n Ne’en Düütschen Film weern Werner Herzog, Volker Schlöndorff un Rainer Werner Fassbinder.

De US-amerikaansche Film hett sik mit dat New-Hollywood-Kino, wenn ok wat later, an den Wessel anslaten. As Anfang vun disse Epoch gellt Filmen as Bonnie und Clyde vun Arthur Penn un The Graduate vun Mike Nichols beid ut dat Johr 1967. Ok dat amerikaansche Kino warrt politischer un kritischer un befaat sik tonehms mit sellschoppliche Tostännen un Begeevnissen as Sex un Gewalt.

De 1980er un 1990er Johren

Gröttste Kinospeelfilm-Produkschoonslänner vun’t Johr 1995
Rang	Land	Tall
1.	Indien	795
2.	USA	631
3.	Japan	289
4.	Philippinen	175
5.	Hong Kong	154
…	Düütschland	63
…	Nedderlannen	18
Weltprodukschoon (to enige gröttere Produkschoonslännern as de Törkie, Iran un Pakistan geev dat keen Tallen)		3.329

Mit de Tiet weern jümmer mehr Filmen produzeert, de för de Massen dacht weern un dorüm mehr Profit verspreken deen. En ne’en Markt keem gliektietig op dör Videokassetten un later ok dör de DVDs, üm sik Kinofilmen ok to Huus antokieken. Üm dor wedder wat Groot gegentosetten, is dat Eventkino opkamen. De Filmprodukschonen hebbt mehr op böverflachige Andrieven sett. Op dat Musikrebeet is dat Musikvideo en wichtig Instrument för’t Anpriesen op’n Markt worrn, dat gliektietig ok kreative Anstöten geven de för Kinoprodukschonen.

Wichtige Filmen ut de 1980er Johren weern: Amadeus – Blade Runner – Gandhi – Brazil – Pretty Woman – Der Name der Rose – Paris, Texas – Subway – Diva

In de 1990er Johren sünd de Budgets vun de Hollywood-Produkschonen to’n Deel in gresige Hööchen stegen. Butendem sünd de technischen Mööglichkeiten beter worrn. Reeknerstüerte Trickeffekten sünd in de Tiet to’n Standard in vele Mainstreamfilmen worrn, vör allen in de Genres Action un Fantasy. Sünners opwännig un düer produzeerte Filmen as Titanic, Armageddon un Jurassic Park weern de weertschopplich spoodrieksten Filmen vun dat Johrteihnt. In’n Rahmen vun disse Entwickeln ist ok de Begreep Blockbuster begäng worrn.

Op de annern Siet weer aver ok en Opstieg vun’n Independentfilm to sehn, parallel to’n Alternative in de Musikszeen. In de 1980er Johren weer dat noch sworer un roren, dat Produkschonen mit en lütt Budget un högeren künstlerischen Ansprook an’n Markt to platzeeren weern, man in dat folgen Johrteihnt hebbt unafhangige Speelbasen as Quentin Tarantino, Terry Gilliam, Jim Jarmusch un de Coen-Brothers düchtig Spood hatt. Vun disse Produkschonen weern de meisten op’n Markt nich sünners spoodriek, hebbt sik dorna aver mit de Tiet to Kultfilmen entwickelt.

Sünners hoge Tokiekertallen hebbt de 1990er Johren ok in Düütschland bröcht. Sünners Kummedien as Schtonk, Der bewegte Mann un Knockin’ on Heaven’s Door, aver ok experimentelle Filmen as Lola rennt sünd bi’t Publikum goot ankamen un sünd deelwies ok in’t Utland acht worrn. In de nafolgen Johren is de düütsche Kinomarkt kenntekent wesen dör betere Finanzeerensmööglichkeiten un en betere Ünnerscheden vun de Genres.

Annere wichtige Filmen vun de 1990er: The Silence of the Lambs – Jurassic Park – The Lion King – Pulp Fiction – Schindler’s List – Men in Black – The Matrix – American Beauty

Reekneranimeerte Trickfilmen

En ne’e Entwickeln ut de 1990er johren is de mit’n reekner animeerte Trickfilm. De eerste Versöök, en avendfüllen reekneranimeerten Film to maken, geev dat al in de 1980er Johren mit The Works, man dat Projekt hett nich henhaut. De Film Toy Story vun Pixar in Tosamenarbeit mit Disney ut dat Johr 1995 weer de eerste Kinolangfilm, de alleen an’n Reekner tüügt worrn is. De Pixar Animation Studios hebbt sik mit Spood op disse Oort vun Filmen spezialiseert un produzeeren in de nafolgen Johren en Reeg vun Filmen as ü. a. A Bug’s Life (1998), Monsters, Inc. (2001), Finding Nemo (2003), The Incredibles (2004) oder Cars (2006). As Konkurrenz in dissen Sekter hett sik 1998 Dreamsworks billt mit Filmen as t. B. Antz (1998), Shrek (2001), Shrek 2 (2004) oder Madagascar (2005). Un as drüdden Konkurrenten in dissen Twieg künn sik de Blue Sky Studios fastsetten mit spoodrieke Filmen as to’n Bispeel Ice Age (2002), Robots (2005) und Ice Age: The Meltdown (2006). All disse Filmen hebbt gemeen, dat se de klassische Vertellstruktur vun de Disney-Tekentrickfilmen starker breken doot un de Geschichten en (sülvst)ironischen Humor opwiest.

Gröttste Kinospeelfilm-Produkschoonslänner vun’t Johr 2005
Rang	Land	Tall
1.	Indien	1.041
2.	USA	699
3.	Japan	356
4.	China (ahn Hong Kong un Taiwan)	260
5.	Frankriek	240
…	Düütschland	103
…	Nedderlannen	24
Weltprodukschoon		4.603

Dat ne’e Johrdusend (2000 bit vundaag)

De Trend to de Produkschonen mit gresig hogen Budget is in’t ne’e Johrdusend wietergahn. To Anfang vun de 2000er Johren lett sik en faststellen, dat de Fantasyfilm wedder starker worrn is. Filmregen as de Lord of the Rings, Harry Potter un Star Wars sünd op de helen Welt geern sehn. Togliek tekent sik aver ok en wassen Intresse an utlännsche Produkschonen un an Independentfilmen af.

Dat Dörsetten vun Reeknertechnik bi’t Filmmaken lett op ne’e Richten un Oorden vun Filmen hapen. Man, gliektietig sütt sik de Filmindustrie vundaag vör allen dör dat Internett in Gefahr, vun wegen dat Filmen jümmer fakener ok gegen dat Gesett kopeert un verbreedt warrt.

Literatur

• Geschichte des internationalen Films. vun Geoffrey Nowell-Smith (Rtg.): Metzler, Stuttgart 1998, ISBN 3476015858
• Geschichte des deutschen Films vun Wolfgang Jacobsen, Anton Kaes, Hans H. Prinzler (Rtg.), Stuttgart: Metzler, 2. w. Oplaag 2004, ISBN 3476019527
• Kenneth Anger: Hollywood Babylon. ISBN 3499606585
• D. Bordwell, K Thompson: Film Art. An Introduction. 6. Oplaag. New York 2001
• Ilona Brennicke, Joe Hembus: Klassiker des deutschen Stummfilms. 1910–1930. 1983, ISBN 3-442-10212-X
• Kevin Brownlow, Michael Berg: Pioniere des Films. 1997, ISBN 3-87877-386-2
• Werner Faulstich: Filmgeschichte. Fink, Paderbuorn 2005, ISBN 3-8252-2638-7
• Heinrich Fraenkel: Unsterblicher Film. Kindler Verlag, 1956
• Laurence Goldstein, Jay Kaufman: Into Film. 1976, ISBN 0-525-47315-7
• Andrea Gronemeyer: Schnellkurs Film. DuMont Buchverlag, Köln 1998, ISBN 3-7701-3844-9
• Siegfried Kracauer: Von Caligari zu Hitler. Eine psychologische Geschichte des deutschen Films, Frankfort an’n Main: Suhrkamp 1984, ISBN 3518280791
• Klaus Kreimeier: Die UFA-Story. 2002, ISBN 3596155754
• Corinna Müller: Vom Stummfilm zum Tonfilm. 2003, ISBN 3770539257
• Peter B. Schumann: Handbuch des lateinamerikanischen Films, Frankfort an’n Main, 1982
• Amos Vogel: Film als subversive Kunst. Kino wider die Tabus, Reinbek: Rowohlt 2000

Kiek ok

• Filmklenner – De Johren siet 1890 ut Sicht vun de Filmhistorie
• Filmmuseum, Filmarchiv
• Plattdüütsch Filmgeschicht

Weblenken

• www.imdb.com: The Internet Movie Database (IMDb, engelsch)
• William-K.-Everson-Filmhistorienpries vun’t National Board of Review (engelsch)
• www.ofdb.de: De Online Film Datenbank – De gröttste düütsche Film-Datenbank (hoochdüütsch)
• Dirk Jasper Filmlexikon: Internet-Filmnakieksel (hoochdüütsch)
• 35 Millimeter: Kompendium Filmhistorie (hoochdüütsch)