Gold

Hööftartikel: Isotopen vun Gold
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
¹⁹⁵Au	nee	186,10 d	ε	0,227	¹⁹⁵Pt
¹⁹⁶Au	nee	6,183 d	ε	1,506	¹⁹⁶Pt
¹⁹⁶Au	nee	6,183 d	β^-	0,686	¹⁹⁶Hg
¹⁹⁷Au	100 %	Au is mit 118 Neutronen bestännig.
¹⁹⁸Au	nee	2,69517 d	β^-	1,372	¹⁹⁸Hg
¹⁹⁹Au	nee	3,169 d	β^-	0,453	¹⁹⁹Hg

Gold (vun indogermaansch ghel: glannig, (geel)) is en cheemsch Element ut dat Periodensystem mit dat Atomteken Au, dat sik vun den latienschen Naam aurum afleiden deit, un de Atomtall 79. Gold is en Eddelmetall, wat na de Systematik in’t Periodensystem to de Övergangselementen rekend warrt.

Historie

Goldsmuck in’n Schaufinster in Dubai.

Gold weer mit en vun de eersten Metallen, de vun Minschenhand bearbeit worrn sünd. Dat liggt to’n deel doran, dat Gold disse opfallen gele Klöör opwiest, op de annern Siet aver woll ok doran, dat Gold ok gediegen vörkummt, un dorüm nich eerst ut en Ierz isoleert warrn müss.

Butendem lett sik Gold mechanisch goot verarbeiten, vun wegen dat dat Metall düchtig week is. De lichte Legeerborkeit mit veele Metallen bi sütje Smölttemperaturen un de goden Egenschoppen vun de Legeeren hebbt Gold as en Warkstoff eenfach düchtig attraktiv maakt. De Bestännigkeit gegen Korrosion, sien Klöör, dat düchtige Gewicht un dat dat roor to finnen weer hebbt in veele Kulturen dorto bidragen, dat Gold sünners för rituelle Saken bruukt weer. Dat Goldwinnen hett wohrschienlich in de Koppertiet anfungen. In Middeleuropa sünd Reedschoppen un Saken ut Gold funnen worrn, de bit in’t tweete Johrdusend för Christus torüchrecken doot. Bekannt sünd t. B. to Golden Hoot vun Schifferstadt oder de Himmelsschiev vun Nebra.

Vun Öllers her harr man Gold in Europa, Asien un Afrika bannig geern. De eerste wiete Seefohrt, wovun bi de Greeken bericht weer, is de Fohrt vun de Argonauten na dat Golden Vlies na Kolchis wesen. Dat ole Testament snackt vun dat Golden Kalf, dat sik de Israeliten as Götzenbild maakt harrn, wiel Moses de Teihn Botten annahmen hett. De Jieper na Gold is al faken Grund för Kriegen un Erovern wesen. Dat Nieg Testament bericht ok vun Gold in’n Tosamenhang mit de wiehnachtlichen Geschenken, de de dree Wiesen ut dat Morgenland mit na Bethlehem brocht harrn.

De Ägypters hebbt Vörkamen in Böverägypten un Nubien utbüüt. De Römer hebb op jemehr Siet Lagersteden in Lüttasien, Spanien, Rumänien un Germanien nütt.

In Süüd- un Middelamerika weer ok al fröh mit mit dat Winnen un Verarbeiten vun Gold anfungen worrn. De Mochica in Peru hebbt al in’t 1. Johrdusend en hooch entwickelte Kultur för Goldverarbeiten hatt, de ok Legeeren mit (Tumbago un Vergollen) ümfaten de. För rituelle Reedschoppen un Smuckstücken weern Saken ut mehrere Kilogramm Gold herstellt.

De „Goldmask vun Agamemnon“ vun 1400 v. Chr.

In’n Middelöller weer do gröttste Droom vun de Alchemisten, dat se rutfinenn den, woans se Gold amken künnen.

As dat eerste Gold in Middel- un Süüdamerika funnen woorn is, hett dat to de Fohrten vun Christoph Kolumbus un veele europääsch, sünners spaansch, Eroverers föhrt, de denn de Kulturen vun de Oorinwahners tonicht maakt hebbt. För en Tiet is Spanien dordör to een vun de rieksten Natschonen in Europa worrn.

Gröttere Goldfunnen hebbt faken grote Koppels vun Aventürer anlockt. In’n 19. Johrhunnert geev dat op mehrere Eerdelen Massenbewegen in de Fundöört vun gröttere Goldmengden, wat as Goldruusch betekend weer. Bekannt is in den Tosamenhang woll sünners de kalifornsich Goldruusch 1849, oder de Goldruusch 1897 an’n Klondike River in Alaska. Lieke Vörgäng geev dat aver ok in Austrailen un Süüdafrika, man so recht riek worrn is dorbi nümms.

Aver ok vundaag noch föhrt de unbestännige Goldpries faken to soziale Folgen. Dör den fallenden Goldpries sünd in Afrika grote Bewahnerdelen arm worrn, wiel de Arbeit in de Goldprodukschoon naleet.

Vun’n Prinzip her, kann man Gold aver ok künstlich maken dör karntechnische Methoden (Goldsynthees).

Vörkamen

Goldvörkamen gifft dat överall op de Welt. Ungefäähr 40% vun dat Gold, wat hüüt in Bargwarken föddert warrt, kummt ut de USA, Süüdafrika, Australien un Russland. Jedet Johr warrt 2.600 t dorvun ut de Eer hollt, dat is ruch weg Hunert mol mehr as in’n 19. Johrhunnert. Opstunns warrt binnen twee Johren mehr Gold wunnen as dat in de Dusend Johren, de dat Middelöller duert hett, bericht worrn is.

primäär Gold (Bargwark)

De Methoden un de Technik för’n Afbo vun Gold hebbt sik verbetert. Aktuell liggt de Goldpries teemlich hooch, so dat sik de Afbo vun Ierz mit blots een Gramm Gold pro Tünn al lohnt. Ok de Afruumhalden vun fröhere Schörfsteden warrt mit nee’e Technologie noch mol wedder dörarbeidt. Aver ok, wat an Gold bi de Herstellen un Raffineeren vun annere Metallen as Kopper, Nickel oder ok annere Eddelmetallen affallt, is nich wenig. Manchmol warrt en Ierzvörkamen överhööft eerst intressant, vun wegen de „Verunreinigen“ mit Gold.

In lütte Mengden kummt Gold ok in Düütschland vör as t. B. in Döringen. De gröttste Lagersteed in Düütschland mit historsch Bedüden liggt in’t noordhessische Körbach. Vun weertschopplich Bedüden sünd in Europa vundaag de Goldvörkamen in Rumänien.

sekundäär Gold (Sepengold/Waschgold)

In tomeist all europääsch Strööm sünd ok Sporen vun Gold to finnen, so ok op de Geröllhalden vun’n Hooch- un Böverrhien sünd lütte Mengden to finnen, sünners Flidders. De gröttsten Goldvörkamen sünd aver dat Soltwater vun de See, Wo dat Gold as Chlorid-Komplex lööst is. Dat gigantisch Vörkamen in’n Kubikkilometer-Maat is woll intressant un gifft tohopen wiet mehr Gold af, as bit vundaag ut de Eer föddert worrn is. De Chemiker Firtz Haber hett na den Eersten Weltkrieg versocht, dat Gold ut de See dör elektrolytisch Verfohren to winnen. Dat Ergevnis weer man mit 0,004 mg Gold op een t Seewater to wenig, üm dat weertschopplich to nütten.

Bedüdend Produkschoonslänner

Disse teihn Staten winnt twee Drüttel vun dat Gold, wat weltwiet afboet warrt.

Vundaag warrt dat meiste Gold in Süüdafrika afboet. Achteran kommt de USA, Australien un de Ruuss’sch Föderatschoon. In Europa gifft dat keen Goldföddern, de en groten Bidrag lievert.

Föddermengden un Reserven
Rang	Land	Föddermengden (in t)¹ 2003	Föddermengden (in t)² 1995	Reserven 1996²	Reckwiet² (Johren af 1996)
1	Süüdafrika	420	524	19.000	36,3
2	USA	277	320	5600	17,5
3	Australien	262	254	3400	13,4
4	Russ. Föderatschoon	180	132	3100	23,5
5	Peru	173	k. A.	k. A.	k. A.
6	Volksrepubliek China	170	140	k. A.	k. A.
7	Kanada	141	150	1500	10
8	Usbekistan	85	75	3000	40
9	Indonesien	82	k. A.	k. A.	k. A.
10	Ghana	67	k. A.	k. A.	k. A.
11	Papua-Niegguinea	62	k. A.	k. A.	k. A.
12	Mali	58	k. A.	k. A.	k. A.
13	Kolumbien	47	k. A.	k. A.	k. A.
14	Tansania	45	k. A.	k. A.	k. A.
15	Philippinen	38	k. A.	k. A.	k. A.
16	Brasilien	37	72	800	11,1
17	Chile	37	k. A.	k. A.	k. A.
18	Argentinien	30	k. A.	k. A.	k. A.
19	Kasachstan	27	k. A.	k. A.	k. A.
20	Kirgisistan	24	k. A.	k. A.	k. A.
-	Eer (gesamt)	k. A.	2300	46.000	20

¹Born: Handelsblatt – Die Welt in Zahlen (2005)
²nach USGS
Weltwiet gifft dat blots en poor grote Goldfödderünnernehmen. Jemehr Aktien warrt an de Börs hannelt.

Goldsynthees

Gold entsteiht in Supernovae-Explosionen dör Karnsmöltvörgäng. De vun de Minschen siet Mitt vun’t 20. Johrhunnert in Gang brochten Prozessen dat Splitten und Fusioneeren bedrapend düüdt dorop hen, dat de Droom vun de Alchemisten wohr warrn kunn. Man wenn een op de Proportschoon twüschen Utbüüt un Kosten kieken deit, denn is dat kumplett unweertschopplich un warrt dorüm ok nich eernsthaftig bedreven. Also blievt de Minschen doch lever bi dat Gold, wat’n ut den Barg afboen kann.

Winnen vun Gold

Hööftartikel dorto: Goldwinnen

Gold kummt tomeist gediegen vör. Anners as bi annere Elementen warrt Gold dorüm nich ut de Ierzen dör Reduzeeren rutlöst. Gold is jo man ok wenig reaktiv un dorüm ok blots swor cheemsch to behanneln. Liekers is Gold roor as sichtbor Stückens (Nuggets) oder fienen Goldstoff. Dat meiste Gold in de Vörkamen, leegt as lütte Partikels vör, de fien verdeelt sünd in’n Steen un is dorüm ok nich eenfach so intosammeln. Praktisch warrt faken mehrere Verfohren kombineert, dormit dat mit de Utbüüt ok wat warrt. Bit op de modereren Verfohren as Cyanidlaugen oder mit sünnere Bakterien, de dat Gold konzentreeren künnt, weern in de Antike de Goldwascheree un de Amagatschoon - faken ok in Kambinatschoon - bruukt, wiel de licht to maken weern.

De lichteste Methood nütt de hooge Dicht vun dat Eddelmetall ut. De so nöömte Goldwascheree winnt dat Gold tomeist ut de Aflagern ut dat Water vun de Strööm. Ierz ut’n Bargbo warrt eerst bannig lütt maakt un denn op lieke Oort un Wies bearbeit. Goldhollig Sand oder Mudd warrt mit Water opschlämmt. Dat Gold sett sik toeerst an Bodden af vun wegen de grote Dicht un kann aftrennt warrn. Üm ok lütte Partikels optohollen warrt Fellen in de Fletigkeit inbrocht. Dat Gold verfangt sik in de Hoor un kann so mehr Büüt maken. Vundaag warrt dorvör veel ok mit grote Maschienen oder in’t Water mit Swimmbaggers arbeit, de mit grote Pumpen un Rüddlers utrüst sünd un grote Mengden ümsetten künnt. De Nadeel vun dat Verfohren is de grote Tietopwand bi teemlich lütte Föddermengden. De Vördeel is aver de toverlässige Utbüüt vun groff Goldpartikels, de bi’t Cyanidlaugen faken nich vullstännig to faten kregen warrt.

En annere Egenschop vun gediegen Gold is de Amalgambilln mit fletig Quecksülver. Üm de uttonütten warrt goldhollig Sand un Mudd na dat Waschen mit düchtig Quecksülver vermischt. Dat dünnfletige Metall löst dat Gold physikaalsch op un en fletig Legeeren vun sülverne Klöör kummt tostannen, dat Amalgam. Mit beten Gold anriekert, man noch fletig, sammelt sik dat Amalgam vun wegen de hoge Dicht glieks op’n Bodden vun’t Fatt un kann so afscheedt warrn. Hitt maken verdampt dat Quecksülver wedder un dat schiere Gold blifft torüch. Ok disse Methood weer in de Antike al bekannt. En groot Problem is man, dat grote Mengden vun dat giftig Quecksülver utswemmt oder verdampt warrt un denn in de Ümwelt op Duer düchtigen Schaden anricht.

Bi gröttere Vörkamen, de sik för den industriellen Afbo lohnt, warrt de Cyanidlaugeree anwendt. Gold löst sik licht as Komplexverbinnen in suerstoffhollig Natriumcynidlösen: Metallhollig Sand warrt stofflütt molt un in’n Rieselverfohren ünner free’n Lufttogang mit de Extrakschoonslösen versett. De Metalldeelken warrt dorbi oplöst un dat Gold finnt sik cheemsch bunnen in dat hoochgiftige Sickerwater an. Dör Filtratschoon un Utfällen mit Zinkstoff kriggt man dat Gold in en brunen Schlamm, de waschen, dröögt un smölt warrn mutt.

De hoochgiftigen Cyanidlaugen warrt in’n Kreisloop wedderbruukt. Aver liekers geiht dorvun ok jümmers en lütten Deel in de Ümwelt, manchmol ok gröttere Mengden, wenn dat technische Pannen gifft oder Överswemmen. Dorto kummt, dat ut de Lösen ok Blausüür dör dat Kohlenstoffdioxid ut de Luft freesett warrt, wat ok wedder hoochgiftig is. Man de Stoffen verfallt ok gau wedder in’n Stoffkreiloop vun de Natur. Se warrt dör Oxidatschoon teemlich gau afboot oder dör Hydrolys tweisett. Disse Oort vun’n Goldafbo schapt aver veel Afruum un Stoff, de Cyanid bargt. Dör den Wind aver ok över dat Water künnt de Giftstoffen ahn Kontroll verdeelt warrn.

Recycling

Bedüden Sporen vun Gold sünd ok in den Ookloormudd vun de Städter to finnen, de dör den Bruuk, dör Verarbeiten oder dör Sleet vun Legeeren (Tähngold, Smuckkeden usw.) kommt.

En bedüdend Born is aver ok Ooltmetall, also dat Wedderverwennen vun goldhollig Materialen as Elektronikschrott, Galvanikschlamm, Filterstoff, Slacken usw.

Gold as Mineral

Gediegen Gold in Form vun Nuggets

As mehrfach seggt, kummt Gold as gediegen Metall vör, wat ok as Mineral gellt. Gold kristalliseert in’n kuubsch Kristallsystem un hett en Mohshard vun 2,5 bit 3. De Klöör is metallsch-sattgeel, de gemeenhen as „goldgeel“ betekend warrt. De Streekklöör is jüst so. Wenn Gold fien verdeelt is, kann dat je nadem, wo groot de Köörn sünd, geel, ockerbruun bit purpurvigelett wesen un warrrt denn ok as Goldpurpur betekent. Bi stiegende Temperatur verleert Fiengold an Klöörintensität un is heelgeel gleihend, bevor dat anfang to smölten. Smölt Gold is zitronengeel, licht gröönlich un kriggt sien intensive geelorange Klöör eerst wedder, wenn’t ganz afköhlt is.

Bimengen vun Kopper föhrt to en beten röötlich oder rosa Klöör, sett de Smölttemperatur rünner, maakt dat Metall aver toglieks ok harder. Sülverandele in’t Gold ännert de Klöör över hellgeel na hellgröön bit hen to witt – Smölttemperatur oder Hard warrt dorvun aver blots wenig bedrapen. De mehrsten Metallen, so ok de Platinmetallen, Quecksülver oder Iesenmetallen föhrt as Bimischen mit tonehmend Andeel to’n Farvverlust in de Oort, dat dorbi en smuddelig geelgraue bit grauwitte Legeeren bi rut kummt.

Wiel Gold nich so goot mit annere Elementen reageert behollt Gold lang sien Gleem un Klöör un is dorüm in de Natur licht künnig to warrn. Mitünner is Gold in Sellschop mit Quarz in Hydrothermalbornen to finnen, manchmol ok tohopen mit Kopperierzen. Verweddern un Erosion vun goldhollig Stenen föhrt dorto, dat Gold an’n Grund vun fletend Water aflagert warrt, wat mitünner to wiete Lagersteden föhren kann aver geoloogsch Tieten,

De Goldandeel an de Eerdkrust is mit ungefäähr 0,001 ppm bannig lütt. Man vun wegen den hogen Goldpries, de op’n Markt betallt warrt, lohnt sik de Afbo ok al bi en teemlich lütten Andeel vun Gold.

Egenschoppen

Gold wiest blots een stabil Isotop op un höört dormit to de Reinelementen. Unlegeert is dat Swormetall so week as Tinn. Vun Süren warrt Gold in allgemenen nich angrepen. En Utnahm is aver de Sürenmisch „Königswater“, wat en Mischen ut Soltsüür un Salpetersüür is. De Halogenen Chlor, Brom un Jod künnt Gold lösen, dat letztere sogor in alkoholsche Lösen. In waterige Cyanidlösen is Gold ok licht as Komplexverbinnen to lösen ünner Opnahm vun Suerstoff. In hitte sure hydrothermale Lösen kann Gold teemlich goot physikaalsch löst warrn. Dorüm warrt dat enigermaten faken mit Quarzstenen funnen. Man hett ok al sehn, dat Gold mit eenige Huminsüren to lösen geiht. In veele Metallen löst sik Gold licht to Legeeren.

Na ne’e Bereken laat sik veele ungewöhnlich Egenschoppen, as de sünnere Klöör un de hoge Duktilität an’n besten mit den relativistischen Effekt verklooren. Blots Gold un Cäsium sünd opfallig gele Metallen, un tohopen mit Kopper de eenzigen klöörtem Metallen ünner de Elementen överhööft.

Verwennen

Gold hett en düchtigen Weert un is dorüm vör allen as Weertanlaag un in Form vun Goldmünten oder Barrengold as internatschonal Tahlmiddel begäng. Veele Zentralbanken op de Welt lagert Gold in, ofschonst de Geldsorten vundaag nich mehr dör Goldreserven deckt warrt. Sülvstverständlich warrt Gold aver ok in dat Smuckgewarf bruukt, wo dat to Ringen, Keden, Armbänners oder anneren Smuckformen verarbeit warrt. De Andeel vun dat Eddelmetall warrt dör de Repunz beglöövigt. Ok eenige Ordens warrt ut Gold maakt (t. B. de Kutusoworden).

De Korrisionsbestännigkeit un de ästhetische Aspekt sorgt dorför, dat Gold geern in de Tähnmedizin as Füll- oder Ersatzmaterial nahmen för fehlende oder toschannen Tähnen warrt. Ok de Elektronikindustrie bruukt geern Gold vun wegen de Bestännigkeit un dat lichte Verarbeiden in. Verbinnendröhd twüschen Chips un Gehüüsbeenken warrt t. B. ut hoochraffineerten Fiengold maakt. Dorbi lett sik een Gramm vun dat Metall ahn Problemen to en Draht vun mehr as dree Kilometer Läng uteneen tehn. Man, ok Aluminiumdröhd warrt faken verwennt.

Goldfolie, de vör allen as Blattgold bekannt is, warrt ok al siet de Antike verwennt. Dat warrt herstellt ut Legeeren mit en hogen Goldandeel, de so platt walzt un hamert warrt, dat de Folie an End dünner is as de Bülgenläng vun dat sichtbor Licht. In’t Oplicht gifft dat de glannig golden Klöör un in’t Gegenlicht schient de Lichtborn gröönlich-blau dör un billt dorbi ok dat Slagmuster vun dat Gold af. Tomeist warrt dat dorüm op Ünnerlagen opbrocht, so t. B. op nichmetallsch Saken as Billerrahmens, Böker (Goldsnitt), Möbel, Figuren, Stuck un vele annere Saken, de man dormit schöner maken will, as weern se ut echt Gold. Mit een Gramm Gold kann man dorbi ungefäähr en halfen Quadratmeter Flach övertehn.

Gold reflekteert infrarode, rode un gele Bülgenlängen vun’t Licht bedüdend beter as de energierieken blauen un ultravigeletten Lichtstrahlen. Dorüm warrt warmsreflekteerend Beschichten, Glääs oder Spegels dormit bedampt.

En Billerrahmen, de mit Blattgold utslahn warrt

Gold is ok as Levensmiddel tolaten un hett as Blattgold oder Blattgoldflocken Levensmiddelfarv de Beteken E 175. Dormit warrt Spiesen vergoldt, t. B. to’n Övertehn vun Söötspiesen, smücken vun Pralinen oder in Drinken (Goldwater). Metallsch Gold gellt as ungiftig un riekert sik ok nich an in’n Lief. Normalerwies warrt dat mit den Rest vun de verdaut Nohren wedder utscheedt. Verbinnen mit Gold künnt aver deelwies vun wegen de Giftigkeit vun den Binnenpartner teemlich giftig wesen. Dorto tellt ünner annern de farvloosen Goldcyaniden un de zitronengeel Tetrachlorogoldsüür.

Eenige Goldsolten warrt in de Therapie gegen Rheuma insett. Intwüschen ’n beten ut de Mood kamen is dat Goldsolt Natriumaurothiomalat, dat fröher as Grundtherapie gegen chroonsch Polyarthritis anwendt weer. In de ne’ren Medizin warrt dat Gold aver jümmer mehr vun günstigere Heelmiddel verdrängt. Medizinsch Gold hett aver ok Nevenwirken. Allergien künnt dorbi tostannen kommen, un wenn dat nich richtig insett warrt, kann ok Schaden entstahn an Lebber, Bloot un Neren. Ungefäähr de Hälfte vun de Anwennen mit Goldsolten warrt afbroken vun wegen Nevenwirken. De vulle Wirken sett eerst na en poor Maanden in.

As Dekoratschoon finnt Gold ok veel Verwennen, t. B. as galvansche Beschichten vun Metallen un Kunststoffen. Goldpigmenten künnt ok op Porzellan inbrennt warrn oder bi Tähnkeramik. Historsch weer dat Füervergolden vun Metallen mit en Gold-Quecksülver-Legeeren (Amalgam), de al in de Antike to’n schöner maken vun uneddel Metallen bruukt worrn is. Vundaag warrt dat vun wegen de giftigen Quecksülverdampen nich mehr maakt. Ok för de Restauratschoon is dat ut den Grund nich mehr tolaten. Mit Utfinnen vun de galvanschen Vergoldenbäder in’t laat 19. Johrhunnert, is dit Rebeet wietermaakt un verbetert worrn.

Historsch weern Goldpigmenten ok bi’t Herstellen vun Glääs siet dat 16. Johrhunnert nütt (Goldrubinglas). Bundaag warrt dorför aver ok günstigere Verfohren bruukt. Op de annern Siet hett Gold an Bedüden wunnen in Form vun lüttste Deelken, de in Katalysaters insett warrt.

Legeeren

Algemeen

Klassische Goldlegeeren für Smuck höört to dat System ut Gold-Sülver-Kopper. De Grund is, dat disse dree ok in de Natur faken tosamen vörkommt un dat bit in’t 19. Johrhunnert verboden weer, Gold mit en anneret Metall to legeeren is mit Kopper oder Sülver. Dat Klöörspektrum vun Goldlegeeren reckt vun sattgeel över hellgröön un lachsrosa bit sülverwitt. De Legeeren sünd licht hertostellen un künnt goot verarbeit warrn, de Egenschoppen künnt dör Bigaav vun wietere Metallen aver na Wunsch torechtmuddelt warrn. Lütte Tosätz vun Zink, Indium, Zinn, Cadmium un Gallium, maakt t. B. de Smölttemperatur un de Böverflachspannen sieter ahn veel an de Klöör to ännern. Dat is wat, wat bi de Verwennen as Löötlegeeren för annere Goldwarkstoffen to pass kummt. annere Tosätz as Platin, Nickel oder högere Kopperandelen makt de Legeeren dorgegen harder, warkt sik aver nich so goot op de KLöör ut. Blie, Wismut un veele Lichtmetallen maakt Goldlegeeren sprööd, so dat sik dat nich mehr so licht verformen lett.

Wenn de golden Klöör en groote Rull speelt, warrt man teemlich eddel Mischproportschonen mit tomindst dree Veerdel Goldandeel nehmen. Gröttste Fastigkeit un Hard hett man aver mehr bi de blassgolden Legeeren mit en Fiengehollt vun 585. Dorüm is disse Mischen ok al siet lagne Tiet begäng. Legeeren mit en lütteren Fiengehollt sünd dör de nich eddeln Bimischen vun Korrosion bedroht. En Ünnerscheed maakt ok, woför de Legeeren bruukt warrt, as Gaatmaterial oder as Knetlegeeren, de smeedbor un to’n Koltverformen to bruken is. De eerste Sort bargt t. B. ganz lütte Mengden vun Koornfientosätz di bi’n Fast Warrn op dat Kristallwassen inwarkt. En beten Silizium as Tosatz hinnert de Oxidatschoon an de Bavenflach bi’t hitt maken an de Luft, sünd aver slecht för’t Smeden un Löten. Legeeren heet dorbi an sik nix anners as dat Gold to „verdünnen“.

De Fiengehollt

Gold as Smuck

In de Ümgangsspraak warrt de Begreep Gold för schieret Gold bruukt, aver man ok för goldhollig Legeeren. In Düütschland drööf man siet dat Inföhren vun dat Dezimalsystem un de Rieksgrünnen in’n 19. Johrhunnert Smuck un Redschap in jede Goldfienheit legeeren un to’n Kööp anbeden. För’t Utwiesen vun den Fiengehollt gifft dat en extra Stempel, de Punzeeren oder Repunz nöömt warrt.

De Stempel mutt nich op dat Gold maakt warrn, wenn de Hannelsmann dat aver maken deit, denn verplicth he sik dormit dorto, sik an de gesettlichen Vörgaven to hollen. In Düütschland is de gellnd rechtlich Grundlaag (Stand Januar 2007) dat „Gesett över den Fiengehollt vun Gold un Sülverwaren“ vun’n 16. Juli 1884 (gellt siet 1888). En EU-Richtlien to’n Anglieken vun de Vörschriften in de Europääschen Union is in Düütschland noch nicht ümsett worrn.

De naue Fiengehollt vun Eddelmetallen un Legeeren kann blots in’t Labor faststellt warrn. In’n Alldag helpt sik die Hannelsmänner un Müntensammlers dorüm mit de Streekproov.

Hannelsbruuk

Hoochweertig Smuck warrt internatschonal normalerwies ut Goldlegeeren mit en Fiengehollt vun tomindst 750 maakt, hangt aver ok vun kulturelle Saken af. In Amerika sünd t.&bnsp;B. de Legeeren mit 585% Andeel veel begäng, wieldat in’n Negen Oosten sünners geern sattgeelen Smuck maakt warrt mit ungefäähr 20 bit 22 kt (833-916%) un mehr. In Süüdoostasien un in’n chinesischen, thailännschen un malayischen Kulturruum geiht dat deelwies traditschonell bit na’n Smuck ut schier Gold.

As Gold 333 warrt en Legeeren punzt, wenn de Goldandeel en Drüddel vun’t gesamte Gewicht utmaken deit. In Warf warrt faken ok vun echt Gold 333 snackt, dat sik dat weertvuller anhöört, as dat is. In de Swiez warrt de 375er Legeeren al gor nicht mehr as Gold betekend, man blots as Imitatschoon „GAM = Garantiemetall“ un dröff ok nich as Goldsmuck verköfft warrn. In annere Länner sünd Smuckgoldlegeeren vun 37,5% (Gold 375) oder 58,5 % (Gold 585) tolaten.

Historsch wassen is de Beteken Karat för Goldlegeeren, de sik ut dat olle Twölfersystem afleidt. Afkört warrt disse Fiengoldgeholltangaav mit kt. Karat warrt ok as Gewichtseenheit för Eddelstenen bruukt, un steiht dor för 200 mg. De Afkörten is dorbi internatschomal ct.

Karat	Gewichts ‰ Gold in de Samtmischen	Hannelsbeteken	Atom % ca.
24 kt	999	Fiengold 999	100
22 kt	916 ²/₃	Gold 916	83
20 kt	833 ¹/₃	Gold 833	68
18 kt	750	Gold 750	50
14 kt	583 ¹/₃	Gold 585	38
10 kt	416 ²/₃	Gold 417	23
9 kt	375	Gold 375	20
8 kt	333 ¹/₃	Gold 333	18

De Andeel anannere Eddelmetallen (Sülver, Palladium, Platin, Rhodium, Iridium u. a.) warrt bi’t Punzeeren nich acht.

Korrosionsbestännigkeit

De goden Egenschoppen, also dat, wat de Goldlegeeren „eddel“ maken deit, warrt dör de Proportschoon vun Eddelmetallatomen to de gesamte Tall vun Atomen in de Legeeren bestimmt. Jemehr Egenschoppen as Korrosionsbestännigkeit, Klöörwarken, intermetallsch Binnen usw. warrt dör disse Stücktallen fastleggt. De Stoffmengde, dat Mol un de Stöchiometrie wiest dorop hen, wiel de Gewichtsnadeel nich noog utseggt un vun de anneren verwennten Metallen afhangt.

Gold mit de Atommasse 197 un Kopperatomen mit de Massentall 63 billt t. B. en Legeeren vun de Proportschoon 1:1. In dit Bispeel is en Gesichtwandeel vun 756 Dele Fiengold, un lett öaver dat Gewicht also op en hogen Eddelmetallgehollt sluten. Nipp un nau ankeken is de Andeel Goldatomen aver blots 50%, un en Legeeren vun ünner 50 Atomprozent Gold kann al vun Süren angrepen warrn. Disse Effekt warrt duller, je lütter de Atommasen sünd vun d toset’ten Metallen.

So sehn, sünd bi de normalerwies bruukten 750er Goldlegeeren al blots noch ungefäähr de Hälfte vun de Atomen Gold. En extreem Bispeel is dat 333er Gold. Dor kommt blots 2 Goldatomen op 9 Tosatzatomen. Dorut warrt ok kloor, worüm de Leegeren teemlich uneddel Egenschoppen opwiest, t. B. gau anlöpt un korrodeert oder’n lütt Klöördeep hett. Veele Goldsmidden un Länner as de Swiez wiest dat dorüm af, disse Legeeren noch as Gold to beteken.

Farvgoldlegeeren

Rootgold

Rootgold is en Legeeren, de ut Fiengold, Kopper un villicht noch ’n beten Sülver besteiht, üm dat mechanisch beter verarbeiten to künnen. De teemlich hoge Kopperandeel, de düüdlich över den vun’t Sülver liggt, is för de naamsgevend „rode“ Klöör vun de Legeeren verantwoortlich. De Klöör geiht in’t kopperlieke. Ümgangsspraaklich weer Rootgold in de DDR fröher ok as Russengold betekend, un deelwies is in Süüddüütschland ok vundaag noch de Begreep Törkengold begäng.

Anmarken to’t Russengold: Dit Gold hett de ungewööhnlich Legeeren vun 583 un is doran ok goot künnig to warrn. De Klöör weer ok ’n beten wat heller as dat hüütig Rootgold.

Geelgold

Dise Legeeren hett en Klöör liek dat Fiengold un warrt ut Fiengold mit Sülver un Kopper herstellt. De Proportschoon leggt dorbi de Farv fast. Mit afnehemend Goldandeel warrt ok dat geel jümemr blasser. Normalerwies warrt de toset’ten Metallen 1:1 mischt, de Farvtöön künnt aver na Vörleef wählt warrn. De Klöör reckt vun hellgeel mit düüdlichen Sülverandeel bit orangegeel mit mehr Koppertosatz. Geelgold warrt licht as Gold künnig, dorüm is dat weltwiet de Klöör, de an leefsten bruukt warrt.

Grööngold

Grööngold ist en Goldlegeeren ahn Kopper, de en gröönlichgele Klöör opwiest. De Klöör entsteiht dör an ungefäähr Proportschoon vun 1:1 twüschen Gold und Sülver, wat in’n besten Fall en Goldandeel vun 646 glieks kummt. De hett ok den düdlichsten Grööntoon. De Sülverandeel is dorbi aver al över 40%, wat de Klöör al teemlich hell maakt. Bit to een Drüddel Sülver lett sik dör Cadmium uttuuschen, wat den Grööntoon duller un intensiver maakt, to lieken Tiet aver de Anloopegenschoppen verslechtert un de Smölttemperatur rünner sett. De Legeeren sünd düchtig week un wenig farvstark. Disse Legeeren warrt dorüm nicht faken verwennt, normalerwies t. B. to’n Dorstellen von Blööd oder lieke Saken.

Wittgold un Graugold

Hööftartikel dorto: Wittgold

Wittgold warrt in’n franzöös’schen Sprrakruum as Or gris, also Graugold, betekend. Disse meist farvlosen Warkstoffen weern 1912/13 as günstig aver punzeerbor Matereial an Steed vun Platin inföhrt. Wittgold is goot to verarbeiten un teemlich bestännig gegen Anlopen. Dat hannelt sik üm en Sammelbegreep för Goldegeeren mit Metallen, wleke de Klöör reduzeeren doot un en witt-blasstönt Metall gifft. As Tosätz warrt vör allen Palladium un sünners förher ok Nickel bruukt, bi siete Goldandelen ok Sülver. Kommerzielle Hannelsmänner laat sik för Wittgold jümmers wedder ne’e Legeeren infallen, de se op’n Markt bringen künnt. So sünd Wittgoldlegeeren mit Chrom, Kobalt, Mangan-Germanium oder annere Metallen bekannt. Faken sünd Problemen mit dat Verarbeiten, Proesentwickeln oder eenfach to lütte Nafraag en Grund, worüm so’ne Warkstoffen denn ok gau wedder un’n Markt weg sünd.

„Witt“ Gold lett sik nich elektrocheemsch afscheeden, dorüm warrt Smuckstücken ut Wittgold tomeist op galvanschen Weg rhodineert. Disse Övertog ut Rhodium, wat en Platin-Nevenmetall is, verbetert de Kratzfastigkeit un maakt en Farvverbetern hen to een sülverortig Witt. De Rhodiumövertog mutt bi’n Kööp nich unbedingt angeven warrn. Wenn sik de aver mit de Tiet afdregen deit, kummt dat egentlich Witt- oder Graugold wedder vör, wat sik t. B. bi Troringen nadeelig wiest.

Titan-Gold-Legeeren

En uthardbor Titan-Gold-Legeeren mit 99 % Gold un 1 % Titan wrrt in de Medizintechnik un för Trotingen insett. De hooge Eddelmetallandeel in Verbinnen mit de hooge Fastigkeit maakt den Warkstoff intressant. De gele Klöör ist to verglieken mit dat 750er Geelgold, man en beten grauer. Dör den Titantosatz is de Legeeren bi’t Smölten teemlich anfällig un reageert mit Suerstoff un Stickstoff.

Verbinnen

Gold liggt in cheemsch Verbinnen hööftsächlich in de Oxidatschoonsstopen +I un +III vör. Bekannt sünd ok Verbinnen mit -I, +II un +V-weertig Gold. Goldverbinne sünd düchtig unbestännig un verfallt teemlich licht, wenn man de hitt maken deit. Dorbi warrt elementar Gold freesett.

Gold(III)-oxid (Au₂O₃) is nich dör Verbrennen to maken, wiel Gold so eddel is. In de Chemie warrt vun en waterige Lösen vun dat bestännige Trichlorogold-Hydrat (AuCl₃(H₂O)) ut, dat mit Lauge as Gold(III)-hydroxid utfallt. Bi’t Drögen splitt sik dat Water af un över blifft Gold(III)-oxid. Dat Oxid verfallt bi Temperaturen över 160 °C wedder.

Gold(III)-chlorid (AuCl₃) kummt tostannen, wenn Gold in Königswater löst warrt. De Stoff billt düsterrode Nadeln, de in Alkohol, Water un Ether löst warrn künnt. Water zersett dat to ydroxotrichlorogold(III)-säure, H[Au(OH)Cl₃]. Herstellt warrt de Verbinnen ut HAuCl₄ un SOCl₂ oder ut Cl₂ un fien verdeelt Gold.

Tetrachloridogoldsüür, H[AuCl₄]. Dat Tetrahydrat billt zitronengele, lange Kristallnadeln ut, de an fuchtige Luft uteneen loopt. Se laat sik düchtig goot in Water un Alkohol lösen. Ünner Lichtinwarken entstaht vigelettbrune Placken. HAuCl₄ kummt to Gang, wenn man de brunnrode Gold(III)-chlorid-Lösen mit Soltsüür versett oder wenn man Gold in Königswater lösst un denn mit Soltsüür indampt. Bruukt warrt dat as Ätzmiddel in de Medizin oder in de Fotografie (Goldtoonbäder), aver ok in de Galvanotechnik to’n Vergolden.

Goldsulfid is en Verbinnen ut Gold un Swevel, de as Spuddermaterial in de Elektroindustrie anwennt warrt.

Goldcyaniden, Natrium- btw. Kaliumdicyanoaurat(I), (Na- bzw. K[Au(CN)₂]), speelt bi’t Vergolden un in de Cyanid-Laugeree en Rull. To kommt tostannen, wenn Gold in de Cyanidlösen oplöst warrt.

\mathrm {2\ Au+{\frac {1}{2}}O_{2}+H_{2}O+4\ KCN\longrightarrow 2\ K[Au(CN)_{2}]+2\ KOH}

En lieke Reaktschoon kummt vör, wenn Gold in en Thioharnstofflösen löst warrt. En Bispeel ut de Afwateropbereiden:

\mathrm {2\ Au+4\ Thioharnstoff(TH)+Fe_{2}(SO_{4})_{3}\longrightarrow 2\ [Au(TH)_{2}]+SO_{4}+2\ FeSO_{4}}

Caesiumaurid is en Bispeel för Gold as Anion mit de formalen Oxidatschoonsstoop −I: CsAu = Cs⁺Au⁻

Bioloogsch Bedüden

Gold un Goldverbinnen sünd för Leevwesen nich essentiell, mööt also nich unbedingt opnahmen warrn. Gold löst sik in de Magensüür nich op. Dorüm kann ok keen Swormetallvergiften entstahn, wenn man dorvun wat eten deit (Golddekoratschoon t. B.). Anners is dat, wenn sik Goldionen dör Opnahm vun Goldsolten in’n Lief anriekern doot. Man dat gifft ok eenige Lüüd, de gegen Gold allergisch sünd. Goldallergien sünd aver bannig roor.

De meisten Plantenwörteln nehmt bi Gaav vun grote Mengden an Goldsolt Schaden.

Weertschopplich Bedüden

Hööftartikel dorto: Gold as Tahlmiddel

De Reinheit vun Gold warrt historsch mit Karat angeven, wobi 24 Karat schier Fiengold entspreken doot. Mit Inföhren vun dat metrisch System is de Angaav op Promille ümstellt worrn, de mit de Repunz angeven warrt, as dat wieter baven beschreven is. De Reinheit kann aver ok as Dezimaltall angeven warrn, as t. B. 0,999 oder 1,000 (Fiengold). En 750er Goldlegeeren besteiht to ¾ vun’n Gewicht ut rein Gold, dat liek 18 Karat.

De Goldpries warrt op den apen Markt bestimmt. En sünner’t Verfohren mit de Beteken Gold Fixing in London, dat 1919 to’n eersten mol anwennt weer, maakt dat mööglich, tweemol an’n Dag en Goldpries antogeven.