Spraoje

t Oorspronkelike verspreidingsgebied van de gewone spraoje (niet in Amerika dus)

De spraoje of sprao (Sturnus vulgaris) is n voegel uut de familie van de spraoi-achtigen (Sturnidae) uut de orde zangvoegels (Passeriformes). Allewel de spraoje t hele jaor deur te zien is, is t n trekvoegel. De spraojen die'j zoemers zien, zitten swienters zujeliker en onze wienterspraojen zitten zoemers noordeliker.

Kenmarken

t Verenkleed is glanzend zwart mit, veural in t zunnetjen, n bronsgreune gloed (kop en achterkop) en verschillende tinten paors. Swienter is t dudeliker espikkeld as zoemers. Behalven veur de kenners is der krap an n onderscheid te maken tussen t mannetjen en t wiefjen. Umdat de veren van t wiefjen wat groter en brejer bin, en umdat de uuteinden van de dekveren wit ekleurd bin, bin héúr stippels van t wienterkleed groter en staon dronger op mekaar. Jonge spraojen bin griesbruun mit n lochte keel. An t einde van de zoemer rulen ze dit verenpak umme veur dat van de volwassenen, der spikkels bin dan wel dudeliker as die van de ouwere volwassenen die n meer emengd kleurtjen hebben.

De lengte van t beesjen is zo ongeveer tussen de 19–22 sm; mit n spanwiedte van 37–42 sentimeter en n gewicht van 70-80 gram.

Spraojen kunnen lang achter mekaar zingen, t geluud dat ze hierbie maken klinkt vake meer as n soort gekwetter as n gefluit.

Koppels

Veural spraojen vliegen in t naojaor vake in grote groepen (koppels). In t Deens gebruken ze hierveur t begrip sort sol en in t Engels black sun (letterlik: zwarte zunne).

Ondersoorten

In Europa koemen twee soorten spraojen veur, de 'gewone spraoje', (Sturnus vulgaris) en de zwarte spraoje (Sturnus unicolor). De gangbaore maniere um te beslissen of soorten verschillend bin of dat t allinnig mer variëteiten bin van t zelfde soorte, is dernaor te kieken of ze der eigen onder natuurlike umstaandighejen mengen. Mer umdat de breuigebiejen van disse twee soorten/variëteiten niet overlappend bin is t niet meugelik hier n definitief antwoord op te geven. De zwarte spraoje breuit op t Iberies Schiereilaand en de grootste Middellaandse Zee-eilaanden (gien gegevens beschikbaor over Malta en Syprus)

Introduksie in Noord-Amerika

Liek as de meens is de spraoje n kolonist in Noord-Amerika. Zien verspreiding is daor aordig bekend. Zien introduksie is n gevolg van bewust meenselik haandelen. In t begin sleug de introduksie van de spraoje niet an. (Ohio 1872-1873, 1877 en 1887 Niej-York, 1884 Niej-Jersey en Massachusetts, 1887 weer Massachusetts, 1897 Pennsylvanië, 1889 en 1892 Oregon). Mer Eugen Schieffelin, die zien eigen had veureneumen elke soorte die in de warken van Shakespeare veurkwam in de Verenigden Staoten te introduseren en die in de jaoren zestig (van de negentiende eeuw) al mit sukses de huusmosse introduseerd had, leut in 1890 n groepjen van zo'n zestig uut Engelaand aofkomstige spraojen los in Central Park (Niej-York) en op de zelfde plekke n jaor laoter nog es n stuk of veertig. Schiefflin gung regelmaotig effen vragen bie t sentrale punt waor alle informasie op dit gebied bie mekaar kwam (t Museum of Natural History) of der al nieje waornemingen edaon waren. Uutgerekend onder de dakpannen van ditzelfde museum wördden in 1891 t eerste nest waoreneumen. Meer breuigevallen volgden. Binnen tien jaor was de spraoje n vaste bewoener in n gebied zo groot as Nederlaand en binnen dartig jaor kon e as gewone bewoener van noordoost-Amerika ezien wörden tot an ongeveer de grens mit Kanada (n gebied zo groot as West-Europa). De eerste waornemingen van de to nog geïsoleerden spraojen an de westkust waren in de wienters van 1946-49 en in de zoemer van 1949. (De spraoje kömp zo verspreid veur deur zien trekneigingen in de wienter.) Tegenswoordig kömp de spraoje zowat over t gehele Noord-Amerikaanse kontinent veur, oek in Kanada en zelfs Alaska (al kömp e boven de poolsirkel natuurlik niet meer in groten getallen veur).

Minder spraojen

In Nederlaand löp t antal spraojen sinds de jaoren-1990 gauw troege. SOVON voegelonderzeuk telden véúr 1990 nog 1,3 miljoen exemplaren. In 2008 was dat antal edaolt tot 600.000. De daoling in t antal spraojen wördt toe-eschreven an t verdwienen van weilaanden en de verdreuging van t greslaand deur t bojembeheer.

Nedersaksies

[disse mal bewarken]

Achterhooks: sprao (mv. spröne), spraole, sprotter
Drèents:
- sprao (MD, VEK, ZOD, ZOZ, ZOD, ZND, ZWZ)
- spraon (ZOZ)
- sprei(e) (ZOD)
- spraore (MD)
- spraoi (VEK)
- (s)prutter (KvD)
Grunnegs: sproa, sprei, (s)prutter, sprotter
Sallaands:
- sprao, spreeuwe
- spree (Gramsbargen, Heldern, Nijverdal, Wieje)
- sketter (Kampen)
- stukkadoor, pleisterbats (Nijverdal)
- dodde (jonge spreeuwe Zwolle)
Stellingwarfs: sprao, spreeuw, protter
Tweants:
- sproa (ook oetgekauwden proemtabak)
- sproale (Hengeveelde, Hoksebarge)
- spraw, spro (Ambt Dealdn)
- spreeuw
- spreeuwe
- spree (Ambt Dealdn, Glanerbrug, Rossum)