Roman

Een roman is een eschreven of mangs espreuken verhaal in prozavörm, van langere aosem as beveurbield 't körte verhaal en de novelle. 't Woord giet terogge op de term Romaans in de zin van de Gallo-Romaanse volkstaal die hum uut 't Latien ontwikkelde. Daoruut ontstund 't woord roman veur een verhaal esteld in 't Romaans.

Kenmarken

Romans wördt op de markt ebracht in boekvörm, typisch mit een lengte van aover de honderd töt een paar honderd bladzieden. Sinds de 21ste ieuw wördt ze vake ok digitaal uutebracht, as e-boek. Hoe lang of een verhaal krek mut wezen um as roman te tellen, is gien mandielige opvatting aover. Vake wördt inholdelijke kenmarken bij de definitie betrökken: waor körte verhalen en novelles typisch aover ien personage of een beparkt antal personages gaot, en aover iene gebeurtenis of een beparkt antal gebeurtenissen, neigt romans dernaor bevolkt te wezen mit meer personages. Ok hebt ze een stoerder verhaal, det bestiet uut verscheiden gebeurtenissen die vake aover langere tied plaatseviendt. Dit bint algemiene kenmarken, waor ok zat uutzunderings op bestaot.

Romans kunt aover van alles gaon en der behoeft gien mèensen in veur te komen, mar typisch is der spraoke van ien of meerdere mèensen, heur belevenissen en de innerlijke ontwikkeling die ze deurmaakt in relatie töt heur umgeving. Deurgaons is der bij romans spraoke van fictie: 't bint kats verzunnen verhalen, of verhalen die (diels) ontliend bint an warkelijke gebeurtenissen en personen, die dan anepast bint umwille van 't verhaal.

Geschiedenis

Illustratie deur Georges-Antoine Rochegrosse veur een Fraanse uutgave van de Romeinse roman de Satyricon

Der is een westerse geschiedenis van romanschrieverije an te wiezen die teroggegiet töt de Griekse en Romeinse tied. Uut de klassieke oldheid bint der vief volledige Griekse romans bewaard ebleven. Romeinse veurbielden bint de baandrekelromans Metamorphoses, beter bekend as De golden ezel, deur Apuleius, en de Satyricon, waorschienlijk eschreven deur Petronius.

Ok aanderworens bestaot langere fictiewarken sinds olde tieden. Een vrogge roman is 't Japanse Genji Monogatari ('t Verhaal van preens Genji) van um 't jaor duzend, toe-eschreven an de schriefster Murasaki Shikibu. Mit det in China de boekdrokkeunst hum verspreidde, kreej de klassieke Chinese romans van de Ming-dynastie (1368–1644).

Een vrogge roman uut Europa is 't filosofische wark Ḥayy ibn Yaqẓān (Limtig, zeune van Wakker) deur de Arabisch-Andalusische schriever Ibn Tufail (c. 1105–1185). De Spaanse schriever Miguel de Cervantes leverde ien van de bekendste Europese romans of mit zien Don Quixote, waorvan 't eerste diel in 1605 verscheen. De Don Quixote stiet an de voete van de moderne roman, die hum onderscheiden lat van 't oldere genre van de ridderroman.

Mit de technologische ontwikkelings van de 20ste en 21ste ieuw bint der neie vörmen ontstaon waorin romans an 't pebliek anebeuden wördt, zoas 't luusterboek, de internetroman (web novel) en 't e-boek. In de wereld van de strip is de striproman (graphic novel) ontstaon: stripverhalen mit romaneske trekkies, zoas een beheurlijke lengte en psychologische verdieping. Ok wördt bestaonde romans wal töt stripboeken ummewarkt.

Nedersaksische romanschrieverije

De grote literaire warken in 't Oldsaksisch en Middelsaksisch, zoas de Heliand en Reynke de vos, bint verhalen in dichtvörm. De Nedersaksische prozaroman kwaamp op in de 19de ieuw. Op fikse heugte staot de romans uut die tied van schrievers as Fritz Reuter en John Brinckman. In de vrogge 20ste ieuw verschenen langere Nedersaksische verhalen vake as fulleton (in ofleverings) in de kraante. As de lezers der drok op bleken, wördden de ofzunderlijke ofleverings bij mekaar edaone en in romanvörm uutebracht.

De vrogge Nedersaksische romanschrieverije in Nederlaand en Duutslaand bestiet uut genres as de baandrekelroman (een autobiografische weergave van de schriever zien jeugd en de streken die as e uuthaalde) en de dörps- en streekroman. De streektaalschrieverije hef der langer aover edaone as de standaardtalige schrieverije um heurzölf van daoruut te diversifiëren en moderniseren. Een vrogge Nedersaksische roman mit gewaogde, moderne inhold, De boetenste duusternis (1961) deur de Twèentse schriever Johan Gigengack, wördden deur sommige aandere Nedersaksische schrievers ofebraand as voelschrieverije.

Literaire tiedschriften as 't Drèentse Roet (opericht in 1979), 't Grunningse Krödde (1982-2015) en 't Twèentse De Nieje Tied (1994-2004) fieterden de schrieverije in aandere genres as de traditionele an. Sinds de jaoren tachtig verschient der in Nederlaand in Grunning, Drenthe en de Stellingwarven riegelmaotig Nedersaksische romans. Een genre det Nedersaksische romanschrievers geern meugt beoefen, is de misdaodroman, beveurbield de Nordic noir-romans van Anne Doornbos.

Kiekt ok bij

• Nedersaksische literetuur

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.