Niger (laand)
| République du Niger Nigeriense Reppubiek | ||
 |
 | |
 Kaarte van Niger (laand)
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | Fraansk (offisjeel), Hausa, Fulfulde, Goermantsjema, Kanuri, Zarma en Tamasheq | |
| Heufdstad | Niamey | |
| Regeringsvörm | Republiek | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
1.267.000 km² 0,02% | |
| Inwonners - Dichtheid |
17.138.707 (2012) 12,1 inw./km² | |
| Koordinaten | 7° 41′ N, 0° 59′ W
| |
| Oaverig | ||
| Volksleed | La Nigérienne | |
| Munteenheid | West-Afrikaansen Fraank (XOF)
| |
| Tiedzone | WAT | |
| Web | Kode | Tel. | .Ne | NE | 227 | |
De Nigeriense Reppubliek (kortweg Niger) is een laand in West-Afrika. De heuwdstad is Niamey. Dee lig in et zuudwesten. Et laand is an alle kaanten in eslötten duur aandere laanden. Niger is neumd noar de rivier de Niger. Met ne oppervlakte van zowat 1,27 miljoen kilometer in et veerkaant is Niger et grötste laand van Afrika. 80 perseant doarvan is deel van de Sahara. Et grötste deel van de 17.138.707 inwonners is Mohameddaan en wont in et wiedte zuden of westen van et laand.
Niger is een ontwikkelingslaand. En steund in 2013 boawenan op de lieste van minst ontwikkelde laanden van de weareld. De meeste delen van Niger dee nog gin weuste zeent, loopt verdan gevoar oet te dreugen. Inkomsten mut et laand vuural halen oet boeren en den oetvoor van onverwoarkte materialen, benaamd uranium-oer. Niger mut verdan strieden vuur ontwikkeling vanweage de in eslöttene ligging, et verdreugende laand, slecht oonderwies, oarmood, slecht weagennet, weainig gezoondheidszörg en milieuversmearing.
De Nigeriense samenleawing is ne boonte verzameling van verskillende volker, dee aait in ofzeunderlike stoaten en strekken eleawd hebt, vuurdet Niger een zelfstaandig laand wör. Niger is samen etrökken oet greansstrekken van verskillende aandere grote laanden. Seend de onofhaankelikheid hef Niger vief groondwetten had en dree periodes van leagerbesteur. Seend nen stoatsgreep in 2010 is Niger een demokrasie met verskillende partiejen.
Verleden
[bewark | bronkode bewarken]Euldste verleden
[bewark | bronkode bewarken]
Der zeent verskillende archeologiese veundste doan dee loat zeen det der al heel lange leu in et nondeagse Niger wont. 5000 joar terugge was de Sahara (de Tenereweuste neumd in Niger) ne natte stea met gröslaand. Dit was good geschikt vuur boeren en veehoolderieje.[1] Tusken 2005 en 2006 wör der in de Tenereweuste ne begreafplaatse veunden duur Paul Sereno, nen paleontoloog van de University of Chicago.[2]
Hee en zin team veunden 5000 joar oolde oawerbliefsels van ne vrouwe en twee wichter.[3] Der wörden ook nog oawerbliefsels van deers eveunden dee as normaal neet in de Sahara leawen köant. Dit was bewies genog um an te nemmen det de Sahara op dee stea vroger greun was. De gelearden nemt non an det verweusting roond 5000 vuur Kristus de leu alverdan wiedter noar et zuden en zuud-oosten drung (et Tsjaadmear).[4]
Keaizer- en keuninkrieken in vuurkoloniaals Niger
[bewark | bronkode bewarken]Roond et 5e joarhoonderd v. Kr. wör der völle haandeld oawer weagen duur Niger. Dit wör vuural doan duur Berberstammen oet et noorden, dee met öare kamelen roondtreuken. Hierduur wör Agadez ne belangrieke haandelsplaatse. Oawer verskeaidene joarhoonderden vermearderden of vermeenderden de oetwesseling tusken noord en zuud. De blaankere noorderlingen mengden zik met de doonkerder zudelingen. Hierduur wör ook de Islam wiedter noar et zuden verspreaidt noa et 7de joarhoonderd.[12] Der kömmen verskeaidene keaizer- en keuninkrieken in blöai töt an de kolonisasie in Afrika.
Et Songhairiek (600 - 1591)
[bewark | bronkode bewarken]Et Songhairiek dreug den naam van et belangriekste volk, de Songhai of Sonrai. Dit volk leawden in de bocht van de Nigerrivier, op de greanze tusken Niger, Burkina Faso en Mali. In et 7de joarhoonderd treuken Songhaistammen noar et noorden van wat rechtevoort Niamey is en stichtten doar de stadstoaten Koukia en Gao. Tegen et 11de joarhoonderd was Gao de heuwdstad van et riek ewörden.
Van 1000 töt 1325 blöaiden et Songhairiek. Et wus vreade te hoolden met anliggende rieken, zo as et Maliriek. In 1325 gung öar det toch mis: et Songhairiek wör in enömmen duur et Maliriek. Mer in 1335 wör et bevriedt duur preens Ali Kolen en zin breur. Disse preensenbreurs wörden vaste heulden duur Moussa Kankan, den hearser van et Maliriek. Vanof et midden van et 15de joarhoonderd töt et eande van et 16de joarhoonderd was Songhai ene van de grötste Mohammeddaanse rieken oet de geskiedenisse.
De Hausa-keuninkrieken (mid 1350 - 1808)
[bewark | bronkode bewarken]Tusken de Nigerrivier en et Tsjaadmear lea nen vlak beste groond, woer as de Hausa-keuninkrieken warren. Disse keuninkrieken blöaiden tusken et middeln van et 14de joarhoonderd töt et begin van et 19de joarhoonderd. Doarnoa wörden ze in enömmen duur Osman dan Fodio, den as et Sokotoriek stichten. De keuninkrieken van de Hausa hungen neet nauw samen, mer vörmden meardere federasies van verskillende keuninkrieken, lös van mekoar. Ze warren min of mear demokraties: de keuningen wörden duur de heugere leden van et laand ekeuzen of vort esteurd.[13]
De keuninkrieken begunnen as de zeuwen stoaten Daoera (van keuniginne Daurama), Kano, Rano, Zaria, Gobir, Katsena en Biram, estichtet duur de zes zöns van Bawo, volgens de legende van Bayajidda. Bawo was ennigst keend van de Hausakeuniginne Daurama en Bayajidda (Abu Yazid oet Bagdad in Irak, volgens een antal Nigeriaanse geskiedkeundigen).
Laandskop en klimaat
[bewark | bronkode bewarken]
Niger lig an alle kaanten tusken aandere laanden. Et ligt langs de greanze tusken de Sahara en de strekken oonder de Sahara. In et zuuden greanst et an Nigeria en Benin, in et westen an Burkina Faso en Mali, in et noorden al Algerieje en Libië en Tsjaad in et oosten. Niger lig tusken 11 en 24 groad noorderleankte en 0 en 16 groad oosterbreedte. Et hef ne oppervlakte van 1.267.000 kilometer in et veerkaant, woervan as 300 veerkaante kilometer water is. Et is net neet tweemoal zo groot as Fraankriek. Niger is wat grötte angeet et 22ste laand van de wearld.
Et leegste peunt is de Nigerrivier, op 200 meter boawen zeeniveau. Et heugste peunt is [[Mont Idoukal-n-Taghès]] in de Aïr-boargen met 2022 meter.
Klimaat
[bewark | bronkode bewarken]Niger hef een subtropies klimaat. Et is der onmeundig hete en dreuge, met völle weuste. In et depe zuden is der een tropies klimaat, op den raand van et streumgebeed van de Nigerrivier. Et laandskop besteet vuural oet weuste vlaktes en zaanddoenen, met glooiende of vlakke savannes in et zuden en heuwels in et noorden.
Natuur
[bewark | bronkode bewarken]
Et noorden van Niger besteet oet grote (half)-weustes. De meest ezene zoogdeers zeent Addax- en Sabelantilopes, gazelles. In de boargen vend iej Barbary-sköape. De natuurparken Aïr en Ténéré zeent twee van de grötsten van de wearld. Disse zeent estichtet um disse biezeundere deers te beskoarmen. Et zuden van Niger is heuwdzakelik bedekt met Savannes. Op de greanze met Burkina Faso en Benin veend iej et W-natuurpark. Et is deel van et WAP-Complex, nen ketten van de natuurparken W Arli en Pendjari. Hier gef et de zeeldzame West-Afrikaanse Leeuwe en ene van de leste groepen van den Noordwest-Afrikaansen Cheetah.
Ekonomie
[bewark | bronkode bewarken]De Nigeriense ekonomie dreeit vuural op gewassen, vee en een poar van de grötste uraniumwellen van de wearld. Herhaaldelike dreugtes, verweusting, ne inwonnersgröai van 2,9% en meender vroage noar uranium in de wearld hebt ezorget at de ekonomie op et gat is ekömmen.
Niger dut met an de CFA franc en de algemene centrale baanke, de Centrale Baanke van West-Afrikaanse Stoaten (BCEAO), met zeuwen aandere leden van et West-Afrikaanse Monetaire Verboond. Niger is ook lid van de Organisasie vuur Harmonisasie van Zakenwetgewing in Afrika (OHADA).
In dezember 2000 vreug Niger wietergoande skooldverlichting an bie et programma van et Internasjonaal Monetair Fonds vuur Oarme Laanden met Zwoare Skoolden (OLZS). Et laand kreeg ook ne oawereenkomst met et Fonds vuur Oarmoodbestrieding en Gröaibevördering (OBGB). Duur de OLZS heuld Niger geeld oawer vuur basisgezoondheidszorg, basisskolen, HIV/AIDS-bestrieding, weagenbouw in et boetengebeed en aandere programma's vuur oarmoodvermeendering.
In Dezember 2005 kreeg Niger 100% mearvooldige kwietskeelding van t IMF. Det was ongevear $ 86 miljoen Amerikaanse dollar, de OLZS neet met erekkend. Zowat de helfte van de regearingsknippe wörd evuld met giften van oawer vear. Niger kan in et vuurliggende wellicht geeld halen oet ölliewinning, goold-, kollen- en aandere mineraalmienen. De uraniumpriezen zeent wat in de heugte goan de leste joaren. Mer ook in 2005 was der nen spreenkhanenploage en grote dreugte. Dit zörgden vuur een tekort an etten vuur ongevear 2,5 miljoen Nigerienen.