Malawi
| Republic of Malawi Dziko la Malaŵi (Chichewa) Charu cha Malaŵi (Chitumbuka) | ||
 |
 | |
.svg) Kaarte van Malawi
| ||
| Informasie | ||
| Sproaken | engelsk & chewa (officieel), Yao, Tumbuka, Tonga, Sena, Lomwe, Ngonde, Lambya | |
| Heufdstad | Lilongwe | |
| Regeringsvörm | Republik | |
| Geleuf | Christendom (83%), Islam (13,8%), Ateisme (2%), Natuurgodsdeenst (1,2%) | |
| Laand en inwonners | ||
| Oppervlakte - Water |
118.484 km² 20,6% | |
| Inwonners - Dichtheid |
19.129.952 153,1 inw./km² | |
| Koordinaten | 13° 57′ S, 33° 42′ O
| |
| Oaverig | ||
| Volksleed | Mlungu dalitsani Malaŵi (Chichewa) ("O God seygent uns land Malawi") | |
| Munteenheid | Malawiaanske Kwacha (MWK)
| |
| Tiedzone | UTC+2 (CAT) | |
| Web | Kode | Tel. | .mw | MW | +256 | |
Malawi (officieel de Republik Malawi en vroger Nyasaland) is en döär land umgeaven land in süüdoust Afrika. Et ligt an Zambia in et westen, Tanzania in et noorden en noordousten, en Mosambyk når et ousten, süden en süüdwesten. Malawi hevt ne uppervlakde van 118.484 km², wåras in january 2021 sou'n 19.431.566 lüde woanden.[1] Malawi's gröätste stad is de höyvdstad Lilongwe. De tweydegröätste stad is Blantyre, de darde Mzuzu en de veerdegröätste is de vöärmålige höyvdstad Zomba. De name Malawi kümt van et woord Maravi, wat de olde name was van et Chewavolk dee as der woanet. Et land hevt as byname Et wårme harte van Afrika ümdat de lüde bysünder vreandelik sint.
Rundtrekkende bantuvolker västigden sik vanaf de 10e eywe in et deyl van Afrika wat nu Malawi nöömd wördt. sou'n dusend jår later, in 1891, wör et koloniseerd döär de britten. Dee makeden der nen beskarmden ståt van under den name Nyasaland. In 1953 wör et nen beskarmståt binnen de halv unafhangelike Federaty van Rodesie en Nyasaland. De Federaty wör upeheaven in 1963. En jår later, in 1964, wör et protektoraat der afehaald en güng Nyasaland vulleydig unafhangelik wyder under de name Malawi under de britske köäniginne Elizabeth II. Twey jår dårup wör et ne republik.
In 1970 wör et land regeyrd döär Hastings Banda, nen diktator den as der nen eynpartyståt van makeden. Dat bleav sou töt 1994.[2][3] Vandage den dag is Malawi en demokratisken republik med meyrdere partyen, med nen verköäsen president as ståtshöyvd. In mei 2019 verklården et nationale gerechtshov ne presidentsverkesing unwettig en dwüng ne nye verkesingsrunde af. Lazarus Chakwera van de Malawi Congress Party leidden ne Tonse Allianty van neagen partyen en wör up 23 juni 2020 den nyen president. Et malawiaanske leager hevt en landmacht, seymacht en luchtmacht. Et land is pro-westersk. Et underhöldt positive diplomatiske verholdingen med de meyste landen en drait med in verskeidene internationale organisatys, sou as de Vereynigde Natys, et britske Gemenebest, de Süüdafrikaanske untwikkelingsgemeynskap (SADC), de Deylmarkt vöär oustelik en südelik Afrika (COMESA) en de Afrikaanske Uny (AU).
Malawi is by de minst untwikkelde landen van de wearld. De ekonomy löänt slim up landbouw. De bevolking buurt groutendeyls en groit rap. De malawiaanske regeyring müt et vöäral hebben van butenlandske hülpe üm de untwikkeling der in te holden. Et land krigt seyd 2000 voordan minder stüt. De malawiaanske regeyring steyt under grouten druk üm de ekonomy uut te bouwen, underwys, verpleyging en natuurbeheyr te verbeateren en te sorgen dat et land sikselv kan redden, undanks de houge warkelousheid. Seyd 2005 loupt der in Malawi verskeidene programma's üm disse saken an te vatten. Dat likt te warken. Et land deade et in 2007 en 2008 voordan beater in de knippe, up skole en in de verpleyging.
Lüde in Malawi wordet döärgåns neet old. Der is ne houge kinderstarvte. Döär wydverbreide HIV/AIDS is der weinig warkvolk en müt de regeyring vöäle van et geld wat se hebbet uutgeaven an vöärkummen en verspreiding van de seekde. Der woanet verskillende etniske volker by mekander in et land. Inheymsken, mär ouk asiaten en van oorsprung europeanen. In et land wordet verskeidene språken espröäken en meyrere gelöyve anehüngen. Dat leidden in et verleaden wal töt verskel under de volker, mär in 2008 was dat stark verbeaterd. Lüde lyket sik te vinden in et idee van ne deylde malawiaanske nationaliteit en identiteit.