Gaffeltaand

n Gaffeltaand (Dermaptera) is nen insektnorde, den at vaalt oonder de Pterygota. n Bekeandstn is de gewone gaffeltaand (Forficula auricularia).

De gaffeltaand is te herkenn an den krommen klem an de achterkaante (n gaffel), de cerci. Disn is bie t mennken wat grötter as bie t vröwken. Gaffeltaandn wordt vake "vieze deers" eneumd, mear beent feailik onmeundig nuttig.

Naamn

In völle Europese sproak wörd t deerkn wal oorwörm eneumd: Engels: earwig, Duuts: Ohrwurm (ook: Ohrkneifer, "oorknieper"), Freesk: earkrûper, Fraans: perce-oreille, Deens: ørentviste, Slowaaks: ucholak (ucho = oor, lak = skrik), en Hongaars: fülbemászó ("kroeper-in-t-oor"). Dit hef wellich te maakn met n oold volkspröatjen det n gaffeltaand bie de leu in t oor zol kroepn en doar eier zol legn. Ne aandere verkloarige kan wean det ze vrooger gebroekt wördn as medisien teegn oorklachtn. Zelfs n offisjeeln wetenskoplike naamn dut oawer "oor" (auricula). Wieters liekt de oetgevoolne vlerkn van n gaffeltaand op n skelp van t oor. Mangs wördt hee, umdet hee den grootn gaffel an de achterkaante hef, ook wal knieptange neumd.

Leafwieze

n Gewoonn gaffeltaand is nen plaantn- en ofvaletter, mear mangs ett ze bladluuze en aandere kleaine insektn. Ze verstekt zik meestieds op vochtige plekn oonder boombast, hooltblukke, of stapels steender, en a'j ze eenmoal binn hebt ook in stapels beuke en tiedskriftn. 's Naches komt ze vuur n droad, en daagns hooldt ze zik stille. A'j ze 's naches te noa komt (as ze oawer de muurn goat) loatt ze zik zo valn en kroept dan zo vlot meugelik vort.

Gaffeltaandn wordt nooit grötter as n paar centimeter. As ze zik an evöln veult, dan köant ze met den gaffel bietn. Det kö'j dan wal vernemn, mear slim is t neet en iej hooldt dr niks an oawer.

n Gaffeltaand hef wal vlerkn en kan dr good met, mear hee vlög zowat nooit. Gaffeltaandn gröait in stapn. De nimfen liekt al op de grote deers en bliewt n zetjen bie öare moo, den at ook de eikes bewaakt.

Bestriedn

Oawer t algemeen beent gaffeltaandn nuttige insektn, umdet ze aandere verveelnde insektn ett, mear as dr te völle van komt, köant ze tevölle blad antastn, woerduur n hof dr lellik oet keump te zeen. Ze beent makkelik en deervreandelik vort te haaln duur ne strak opgerolde kraante op ne vochtige stea te legn, en den oarns aanders oet te klopn as den eenmoal vol zit.

Verwaantskop

Gaffeltaandn beent verwaant an n kakkerlak. Den krop ook oaweral tusken en wördt ook smearig eveundn.

Aandere soortn

Dr beent um en noabie 1800 soortn in 10 femilies, dee at allemoal op dezelfde wieze gröait. Sommigen köant 5 centimeter laank wordn, mear de meestn komt neet boawn de 3 centimeter. Één soort haaldn de 8 centimeter, mear den kenne vie allene as fossiel.