Achterhooks
| Achterhooks | ||
 t Achterhookse taalgebeed
| ||
| Språke | Achterhooks | |
| Andere namen | Plat, Twaents-Graofschops, Gelders-Aoveriessels | |
| Land | Nederlaand | |
| Gebeed | Achterhook | |
| Dialekten | Duur Jo Daan inedeeld as: | |
| Språkindeyling | Indo-Uropees | |
| Skrivt | t Latiense alfabet | |
| Status | t Achterhooks wörd ezene as dialekt van t Nedersaksies | |
| ISO 639-1 | n.v.t. | |
| ISO 639-2 | nds | |
| ISO 639-3/DIS | act | |
t Achterhooks is n Nedersaksies dialekt dat epraot wörd in den Achterhook (Gelderlaand, ten oosten van den Iessel).
In disse streektaal (of spraoke) bunt völle varianten. In t noorden en oosten lik t Achterhooks stark op t Twaents of Sallaands. Veur t spellen van t Achterhooks en Liemers wörd vake de WALD-spelling van t Staring instituut gebroekt.
Zee ok: Achterhooksen taalwiezer
Kenmarken
[bewark | bronkode bewarken]t Achterhooks hef net as meer Nedersaksiese spraoken n eenheidsmeervold op -t:
Teggenswaordige tied
[bewark | bronkode bewarken]Lopen
[bewark | bronkode bewarken]enkelvold:
- ik lope
- i'j loopt (Wenterswiek: dou löpste)
- hee löp
meervold:
- wi'j loopt (W'wiek: lopet)
- i'j loopt (W'wiek: lopet)
- zee loopt (W'wiek: lopet)
Verleden tied
[bewark | bronkode bewarken]In de verleden tied, hef t Achterhooks in alle personen n oetgang op -en veur zwakke warkwoorden, veur starke warkwoorden wörd veur den eersten en daarden persoon de -en oetgang vort-elaoten: ik warken, ik leep, hi'j leep, zi'j lepen.
Volteuid deelwoord
[bewark | bronkode bewarken]t Volteuid deelwoord krig t veurvoegsel e- (bev. elopen, ewest). Veur zwakke warkwoordn is t achtervoegsel -t: ik heb ewarkt, voor starke warkwoorden meesttiedst -en: elopen.
Veur meer aover dit onderwarp zeet: Achterhooksen taalwiezer
Umluud
[bewark | bronkode bewarken]Een ander kenmark is den umluud (umlaut) bi'j verkleinwoorden en meervoldsvormen (vergeliekbaor met t Duuts):
- hond - höndjen - hönde (Wenters(wiek): hond - hundeken - hunde)
- hand - händjen - hende (Wenters: hand - händeken - hande)
- moes - muusken - muuze
- man - männeken - mansleu
Veurbeeld: Unzenvader
[bewark | bronkode bewarken](Wenters/Winterswiek)
Unzen Vader in de hemelen,
laot dienen name eheiligd worden;
laot dien könninkriek kommen;
laot dienen wille gebeuren
op de eerde zo as in den hemel.
Gef uns no uns dageliks brood
en vergef uns unze zunden
zo as ok wi'j vergaevet
wel bi'j uns in de schold steet;
en breng uns neet in verzeuking,
maor maak uns vri'j van t kwaod.
Want van Di'j is t könninkriek
en de krach en de glorie
no en alle dage.
Amen.
Bronnen
[bewark | bronkode bewarken]