Bronstied
De bronstied (rundumme 3000 tot 800 veur Christus) is de tied dee volgden op et Neolithicum. In Centroal-Europa is der tussen de ni-je steentied en de bronstied nog ne koppertied (dee mangs tot et neolithicum erekkend wödt) te underscheiden; in West-Europa en ok in Nederlaand bunt wal wat kopperen veurwarpen evonden (Veluwe), moar dit waren uutzunderingen.
Brons verving tiedens de bronstied langzoam vuursteen as belangriekste materioal veur gereedschop en woapens en wöd ok ebruukt veur sieröa. De eerste veurwarpen van brons waren veurnamelek bielen, en ok wat dolken, helleboarden en sieröan zoas armbanden. Brons wöd langzoam veulveurkommend, en steeds meer soorten metoalen veurwarpen kwamen in gebruuk.
Enkele veurbeelden van bronzen veurwarpen:
- Woapens: helleboarden, dolken, zwoarden, speerpunten, pielpunten
- Gebruuksveurwarpen: bielen, sikkels, beitels, messen, gereedschop veur metoalbewarking
- Sieröa: mantelspelden, armbanden, torques (hals versiering), spiroalen, kralen.
In verskillenden streke vond brons neet tegeliek ingang en de juusten tiedsanduuding van de bronstied kan dus per land of streake verskillen. Zo was der, getuuge de vondsten, dudelek meer sproake van bronsgeeten in Drenthe as in den rest van Nederlaand. Meugelek kwam dit deurdat doar nen pan-Europesen handelsweg leep oaver de Drentse heuvelrugge noar de barnsteenrieke Oostzeekuste.
De kennis van et bewarken van metoalen, ok brons ontstoand in et Midden-Oosten. Doar wodden brons vanof rundumme 3000 v.Chr. gebruukt. Dizze kennis hef zich heanig an verspreid deur Europa.
Sommige van de oldst bekenden verhalen, zoas den Ilias, den Odyssee, delen van den Biebel en et Gilgamesjepos spöllen zich in de bronstied of.
De bronstied wödt in ne skriftloze kultuur op-evolgd deur de iezertied.
Nederlaand
bewarkDe bronstied in Nederlaand kan wödden underverdeeld in:
- Vröggen bronstied (2000 - 1800 v.Chr.)
- Midden bronstied (1800 - 1100 v.Chr. - midden A: 1800 - 1500 v.Chr., midden B: 1500 - 1100 v.Chr.))
- Late bronstied (1100 - 800 v.Chr.)
(Dizze tiedsanduuding volgt den Rieksdeenste veur Archeologie, Kultuurlaandschop en Monumenten (R.A.C.M.), veurhen Rieksdeenste veur et Oldheidkundig Boademunderzook in Amersfoort (R.O.B.)).
Brons was schoars in den Laege Laanden. De groandstoffen veur brons, kopper en tin-erts, komt namelek neet veur in Nederlaand. Al et brons mös dus wödden in-evoerd. Völ geschikte ruulmiddelen waren neet anwezzig. Meugelek wödden barnsteen en zalt as ruulmiddel ebruukt. Dizzen wödden dan geruuld teggen kant-en-kloare produkten of teggen bronsschrotte. Van opgebruukte veurwarpen wödden lokoal weer ni-je veurwarpen egotten. Deurdat et brons zo schoars was, hef et vuursteen nooit helemoal verdrungen. Ok toon der al Iezer was blef vuursteen nog lange tied in gebruuk. Moar vrömd genög bunt der in Zuud-Nederlaand tot nog too gin anwiezingen veur evonden.