അന്താരാഷ്ട്ര ബന്ധങ്ങൾ

ഇംഗ്ലീഷ് വിലാസം

https://ml.wikipedia.org/wiki/International_relations

പരമാധികാര രാഷ്ട്രങ്ങളും അവയിലെ ജനങ്ങളും വിവിധ സംഘടനകളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധങ്ങളാണ് അന്താരാഷ്ട്ര ബന്ധങ്ങൾ (International Relations). ഇതിൽ രാഷ്ട്രീയവും സാമൂഹികവും നയതന്ത്രപരവും സൈനികവും സാംസ്കാരികവും വാണിജ്യപരവും സാമ്പത്തികവുമായ ബന്ധങ്ങൾ അന്തർഭവിച്ചിരിക്കുന്നു. മാനവചരിത്രത്തോളംതന്നെ പഴക്കമുള്ള ഇത്തരം ബന്ധങ്ങൾ ആഗോളരാഷ്ട്രീയത്തിലും അധികാരഘടനയിലുമുണ്ടാകുന്ന മാറ്റങ്ങൾക്കനുസൃതമായിട്ടാണ് രൂപപ്പെടുന്നത്. ഇതിനർഥം അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾ അന്താരാഷ്ട്ര രാഷ്ട്രതന്ത്രവുമായി കെട്ടുപിണഞ്ഞു കിടക്കുന്നു എന്നാണ്.

അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളും രാഷ്ട്രതന്ത്രവും

രണ്ടുസംജ്ഞകളും പരസ്പരം ബന്ധിതമാണെങ്കിലും ചിലകാര്യങ്ങളിൽ വേറിട്ടും നിലകൊള്ളുന്നു. ഇതിൽ, അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളുടെ വ്യാപ്തി വിപുലമാണ്. അത് രാജ്യാന്തരതലത്തിൽ സംഭവിക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയ-രാഷ്ട്രീയേതര ബന്ധങ്ങളെക്കുറിക്കുന്നു. ഭരണകൂടങ്ങൾ തമ്മിലും ജനങ്ങൾ തമ്മിലും ഉണ്ടാകുന്ന കൂട്ടായ്മകളും സംഘർഷങ്ങളും പരസ്പരം നടത്തുന്ന സന്ദർശനങ്ങളും ഒപ്പുവയ്ക്കുന്ന ഉടമ്പടികളുമൊക്കെ അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളുടെ പരിധിയിൽ വരുന്നു. ഇതിൽനിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, അന്താരാഷ്ട്ര രാഷ്ട്രതന്ത്രം ഭരണകൂടങ്ങൾ പരസ്പരം ഏർപ്പെടുന്ന വിവിധ പ്രവൃത്തികളെയും - സൈനികം, നയതന്ത്രപരം, രാഷ്ട്രീയം - ഇവ തമ്മിലുണ്ടാകുന്ന താത്പര്യസമാനതകളെയും സംഘർഷങ്ങളെയും കേന്ദ്രീകരിച്ചുനിൽക്കുന്നു. വ്യത്യസ്ത സാന്ദ്രതയിൽ, രണ്ടു വിഷയങ്ങളും ആഗോളതലത്തിൽ ഉണ്ടാകുന്ന പരസ്പരാശ്രയത്വത്തെയും അകൽച്ചയെയും ഭിന്നതകളെയും സംഗമങ്ങളെയും യുദ്ധത്തെയും സമാധാനത്തെയുംകുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യുന്നു. കൈകാര്യം ചെയ്യുന്ന വിഷയത്തിലെ സമാനത നിമിത്തം അന്താരാഷ്ട്രബന്ധത്തെയും രാഷ്ട്രതന്ത്രത്തെയും നിർധരിച്ചെടുക്കാൻ പ്രായോഗികതലത്തിൽ പലപ്പോഴും പ്രയാസമാണ്. മാത്രമല്ല, ഭരണകൂടങ്ങൾക്ക് ജനതയുടെ മേൽ ശക്തമായ നിയന്ത്രണം ചെലുത്താനാകുന്നതുമൂലവും രണ്ടുകൂട്ടരുടെയും താത്പര്യങ്ങൾ സമാനമായതിനാലും അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾ എല്ലായ്പ്പോഴും അന്താരാഷ്ട്ര രാഷ്ട്രതന്ത്രത്താൽ നയിക്കപ്പെടുന്നു.

ആദ്യകാല പഠനങ്ങൾ

അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ആദ്യകാലകൃതികൾ മിക്കവയും നയരൂപവത്കരണത്തിന് പ്രായോഗിക നിർദ്ദേശങ്ങൾ നൽകുന്നവയായിരുന്നു. മെൻഷ്യസ് (ബി.സി. 380-289) എന്ന ചൈനീസ് തത്ത്വചിന്തകന്റെയും ഇന്ത്യയിലെ കൗടില്യന്റെയും കൃതികൾ ഇതിനുദാഹരണമാണ്. 18-ഉം 19-ഉം നൂറ്റാണ്ടുകളിൽ സൈനിക ചലനതന്ത്രങ്ങളെ ആസ്പദമാക്കിയുള്ള കൃതികൾ പ്രസിദ്ധീകൃതങ്ങളായി. യു.എസ്. ഏഷ്യയിലെയും യൂറോപ്പിലെയും രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പ്രവേശിച്ചതോടെ യു.എസ്സിലും അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ഗ്രന്ഥങ്ങൾ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടുതുടങ്ങി. എന്നാൽ ഇന്നുള്ള പ്രാധാന്യം അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾക്കുണ്ടായത് രണ്ടാം ലോകയുദ്ധത്തിനുശേഷമാണ്. പ്രത്യേകിച്ച് സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ ആവിർഭാവത്തോടെ ലോകം രണ്ടു ശാക്തികചേരികളായി മാറിയതിന്റെയും തുടർന്ന് അരങ്ങേറിയ ശീതസമരത്തിന്റെയും പശ്ചാത്തലത്തിൽ. വർത്തമാനകാലത്ത്, കമ്യൂണിസ്റ്റ് ചേരിയുടെ പതനവും, വാണിജ്യ-വ്യാപാരബന്ധങ്ങൾക്ക് രാജ്യങ്ങൾ നൽകുന്ന മുൻഗണനയും, സാർവദേശീയതലത്തിൽ യു.എസ്സ്.ന്റെ വർധിച്ചുവരുന്ന ഇടപെടലുകളും ആഗോള തീവ്രവാദവും ചേർന്ന് ഈ വിഷയത്തിന്റെ സാംഗത്യം വീണ്ടും വർധിപ്പിക്കുകയും അതിന്റെ വ്യാപ്തി അതിവിപുലമാക്കുകയും ചെയ്തിരിക്കുന്നു.

ശക്തി

അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളെ നിർവചിക്കുന്നതിൽ സുപ്രധാനമായ പങ്കുവഹിക്കുന്ന ഒന്നാണ് ശക്തി (power). ഇത് പല ഘടകങ്ങളെ ആശ്രയിച്ച് നിലകൊള്ളുന്നു. സൈനിക ബലം, ഭൂപ്രദേശത്തിന്റെയും ജനസംഖ്യയുടെയും വലിപ്പം, പ്രകൃതി വിഭവങ്ങൾ, ശാസ്ത്ര-സാങ്കേതിക രംഗത്തെ മികവ്, ശക്തമായ രാഷ്ട്രീയ നേതൃത്വം, വ്യാവസായിക വളർച്ച തുടങ്ങിയ ഘടകങ്ങൾ ഇക്കാര്യത്തിൽ നിർണായകമാണ്. ശക്തിനേടിയെടുക്കുവാനും, നിലനിർത്തുവാനും, അതുപയോഗിച്ച് സ്വന്തം താത്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കുവാനുമാണല്ലോ രാഷ്ട്രങ്ങൾ എക്കാലവും ശ്രമിച്ചുപോരുന്നത്. തന്മൂലം അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾ, രാജ്യങ്ങളും ശാക്തിക ചേരികളും തമ്മിലുള്ള ബലപരീക്ഷണത്തിന്റെ ചരിത്രമായി ഭവിക്കുന്നു. അന്താരാഷ്ട്രബന്ധത്തിന്റെ ആദ്യകാലചരിത്രം ഇതിന്റെ ഏറ്റവും നല്ല ഉദാഹരണമാണ്.

സ്വന്തം താത്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിയ്ക്കാൻ, നയതന്ത്രത്തെക്കാൾ സൈനിക നടപടികൾക്കാണ് തുടക്കത്തിൽ രാജ്യങ്ങൾ ഊന്നൽ നൽകിയിരുന്നത്. ഇതിന് സ്വന്തമായും ഇതരശക്തികളുമായി സഖ്യത്തിൽ ഏർപ്പെട്ടും രാജ്യങ്ങൾ തയ്യാറെടുപ്പുനടത്തി. ശാക്തികസന്തുലനവും (Balance of power) ഇതിന്റെ മറ്റൊരുൾപ്പിരിവായിരുന്നു. ഇത്തരം ശാക്തിക കേന്ദ്രീകരണത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളെ പല സമ്പ്രദായങ്ങളായി തരംതിരിക്കാനാകും. രണ്ടിൽകൂടുതൽ ശക്തികൾ ഉള്ളപ്പോൾ അത് ബഹുഘടകാത്മകമായും (Multipolar), രണ്ട് ശക്തിയായി ചുരുങ്ങുമ്പോൾ ധ്രുവീകൃതവും (Bipolar), ഒരു ശക്തിമാത്രമാകുന്ന വേളയിൽ അത് ഏകധ്രുവ സമ്പ്രദായവുമായി(Unipolar)തീരുന്നു.

രണ്ടാം ലോക യുദ്ധത്തിനു മുൻപ് യൂറോപ്പിലുണ്ടായിരുന്ന ശാക്തികക്രമം ബഹുഘടകാത്മക സമ്പ്രദായത്തിന്റെ ഉദാഹരണമാണ്. ഈ ഘട്ടത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ സവിശേഷത അന്താരാഷ്ട്രബന്ധം യൂറോപ്പ് കേന്ദ്രീകൃതമായിരുന്നു എന്നതാണ്. ചരിത്രത്തിലേക്കു നോക്കിയാൽ 1815-ലെ നെപ്പോളിയാനിക്ക് യുദ്ധങ്ങൾക്കുശേഷം ആസ്ട്രിയ, ഫ്രാൻസ്, ബ്രിട്ടൻ, റഷ്യ, പ്രഷ്യ എന്നീ രാഷ്ട്രങ്ങളായിരുന്നു അന്താരാഷ്ട്രരംഗത്തെ പ്രധാനികൾ എന്നുകാണാം. പിന്നീട് ഇറ്റലിയും, അമേരിക്കയും, ജപ്പാനും മുൻനിരയിലേക്കു വന്നു. ഒന്നാം ലോകയുദ്ധത്തിനുശേഷം പല സാമ്രാജ്യങ്ങളും വിഭജിക്കപ്പെട്ടുവെങ്കിലും ശക്തി പല രാജ്യങ്ങളെയും കേന്ദ്രീകരിച്ചുതന്നെ നിലനിന്നു. ഇതിനുമാറ്റം വരുന്നത് രണ്ടാംലോകയുദ്ധത്തെ തുടർന്നാണ്.

യുദ്ധത്തിനുശേഷം ധ്രുവീകൃത സമ്പ്രദായം - തുല്യശക്തികളുള്ള രണ്ടു ശാക്തിക ചേരികളുടെ രാഷ്ട്രീയം - നിലവിൽവന്നു. തുടർന്നിങ്ങോട്ട് ഏതാണ്ട് മൂന്നര പതിറ്റാണ്ടുകാലത്തോളം സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെയും അമേരിക്കയുടെയും നേതൃത്വത്തിൽ ലോകം രണ്ടു ചേരികളായി മുറിഞ്ഞുമാറി. ഇന്ത്യയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ഒട്ടനവധി മൂന്നാം ലോക രാഷ്ട്രങ്ങൾ ഇരുചേരികളിൽനിന്നും മാറി ചേരിചേരാ സംഘമായി നിന്നെങ്കിലും വൻശക്തികൾ നയിച്ച ശാക്തികചേരികൾ പ്രബലമായിരുന്നതിനാൽ ഈ കാലഘട്ടത്തെ ധ്രൂവീകൃത സമ്പ്രദായമായിത്തന്നെ കണക്കാക്കുന്നു. ഈ ചേരിതിരിവാകട്ടെ ഒരേസമയം സൈനികവും പ്രത്യയശാസ്ത്രപരവുമായിരുന്നു, കമ്യൂണിസവും മുതലാളിത്തവും തമ്മിലുള്ള ഭിന്നതയിൽ അധിഷ്ഠിതമായ ഒന്ന്. മറ്റു ചില സവിശേഷതകളും ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ ദർശിക്കാനാവും. ഇതിൽ ആദ്യത്തേത് യൂറോപ്യൻ രാഷ്ട്രീയ സമ്പ്രദായത്തിന്റെ ആധിപത്യം അവസാനിക്കുകയും അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾ യൂറോകേന്ദ്രീകൃതമല്ലാതാവുകയും ചെയ്തുഎന്നതാണ്. രണ്ടാം ലോകയുദ്ധത്തിനുശേഷം ഏഷ്യയിലും ആഫ്രിക്കയിലും ഉണ്ടായ സമൂലപരിവർത്തനങ്ങൾ ഇതിനു സാക്ഷ്യം വഹിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയും ചൈനയും സ്വതന്ത്രശക്തികളായതും ഈ കാലയളവിലാണ്: യൂറോപ്പിന്റെ അധഃപതനം, കോളനിവാഴ്ചയുടെ അന്ത്യം, ശാസ്ത്ര-സാങ്കേതിക വിദ്യയുടെ വളർച്ച എന്നിവ, മുൻപ് പിന്നോക്കാവസ്ഥയിൽ കിടന്ന പല രാജ്യങ്ങളെയും ലോകരാഷ്ട്രങ്ങളുടെ മുൻപന്തിയിൽ എത്തിച്ചു.

ഈ കാലഘട്ടത്തിന്റെ മറ്റുരണ്ടു സവിശേഷതകൾ, അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളിൽ പ്രത്യയശാസ്ത്ര നിലപാടുകൾ ചെലുത്തിയ സ്വാധീനവും പരസ്പരം പ്രശ്നങ്ങൾ പരിഹരിക്കുവാൻ രാജ്യങ്ങൾ ബലപരീക്ഷണത്തിന്റെ സ്ഥാനത്ത് നയതന്ത്രത്തെ കൂടുതലായി ആശ്രയിക്കുവാൻ തുടങ്ങിയതുമാണ്. ഇതിൽ ആദ്യത്തേതിന്റെ കാരണം കമ്യൂണിസത്തിന്റെ ആവിർഭാവമായിരുന്നെങ്കിൽ രണ്ടാമത്തേത് ആണവായുധങ്ങളുടെ കണ്ടുപിടിത്തവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. എന്നാൽ എൺപതുകളുടെ ആരംഭത്തിൽ ആഗോളതലത്തിൽ കമ്യൂണിസത്തിനുനേരിട്ട തിരിച്ചടി അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളെ സമൂലം പരിവർത്തിക്കുകയുണ്ടായി. അന്താരാഷ്ട്ര ബന്ധങ്ങൾ ജനാധിപത്യവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടതും ഈ കാലഘട്ടത്തിന്റെ പ്രത്യേകതയാണ്. ഇതിലേക്കുള്ള സുപ്രധാന ചുവടുവയ്പായിരുന്നു ഐക്യരാഷ്ട്രസഭയുടെ സ്ഥാപനം. എന്നാൽ, അതിന്റെ ജനാധിപത്യസ്വഭാവം വാർന്നുപോകുകയും ധ്രൂവീകൃത സമ്പ്രദായത്തിന്റെ സ്ഥാനത്ത് ഏകധ്രുവ ലോകം നിലവിൽവരുകയും ചെയ്തു. അധികാരം ഒരു ശക്തിയിൽ യു.എസ്സിൽ കേന്ദ്രീകരിക്കപ്പെടുകയും അത് അതിന്റെ അധീശത്വം സ്ഥാപിക്കുവാൻ തുനിയുകയും ചെയ്യുന്നു എന്നതാണ് ഇതിന്റെ പ്രത്യേകത. ഇത് പല പുത്തൻ പ്രവണതകൾക്കും കാരണമായിരിക്കുന്നു.

ആധുനിക പ്രവണതകൾ

അന്താരാഷ്ട്ര ബന്ധങ്ങളിൽ പ്രത്യയ ശാസ്ത്രനിലപാടുകളുടെ നിറം മങ്ങുകയും നയതന്ത്രത്തിന്റെ സ്ഥാനത്ത് സൈനിക ഇടപെടലുകൾക്ക് പ്രാമുഖ്യം ലഭിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. പോരെങ്കിൽ ഐക്യരാഷ്ട്രസഭയുടെ പ്രസക്തികുറയുകയും അതിന്റെ സ്ഥാനം യു.എസ്സിന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള പടിഞ്ഞാറൻ ശക്തികളും ലോക ബാങ്കും അന്താരാഷ്ട്ര നാണയനിധിയും ലോക വാണിജ്യ സംഘടനയും കവർന്നെടുക്കുകയും ചെയ്തിരിക്കുന്നു. ഫലമോ, അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങളിൽ രാഷ്ട്രീയത്തെക്കാൾ പ്രാധാന്യം വാണിജ്യത്തിനും, ജനങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തെക്കാൾ മുൻതൂക്കം ആഗോള മൂലധന ശക്തികളുടെ താത്പര്യങ്ങൾക്കുമാണ്. വിവര സാങ്കേതികവിദ്യയിലും ആശയവിനിമയരംഗത്തും ഉണ്ടായ വിപ്ളവകരമായ മാറ്റം ഈ പ്രക്രിയയെ ത്വരിതപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. സാമ്പത്തിക ആഗോളവൽക്കരണം, ഒരു ഭാഗത്ത് സമ്പന്ന-ദരിദ്ര രാഷ്ട്രങ്ങളും അവയിലെ ജനങ്ങളും തമ്മിലുമുള്ള അസമത്വം വർധിപ്പിക്കുകയും, മറുഭാഗത്ത് രാഷ്ട്രീയ സാംസ്കാരിക അധിനിവേശത്തിന് കളമൊരുക്കുകയും ചെയ്തിരിക്കുന്നു. ഇതിന്റെയെല്ലാം ആകെതുകയാണ് വർധിച്ചുവരുന്ന വംശീയ കലാപങ്ങളും ആഗോളതീവ്രവാദവും. ഇതാണ് 21-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ അന്താരാഷ്ട്രബന്ധങ്ങൾ നേരിടുന്ന ഏറ്റവും വലിയ വെല്ലുവിളി.

പുറംകണ്ണികൾ

കടപ്പാട്: കേരള സർക്കാർ ഗ്നൂ സ്വതന്ത്ര പ്രസിദ്ധീകരണാനുമതി പ്രകാരം ഓൺലൈനിൽ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച മലയാളം സർ‌വ്വവിജ്ഞാനകോശത്തിലെ അന്താരാഷ്ട്ര ബന്ധങ്ങൾ എന്ന ലേഖനത്തിന്റെ ഉള്ളടക്കം ഈ ലേഖനത്തിൽ ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്. വിക്കിപീഡിയയിലേക്ക് പകർത്തിയതിന് ശേഷം പ്രസ്തുത ഉള്ളടക്കത്തിന് സാരമായ മാറ്റങ്ങൾ വന്നിട്ടുണ്ടാകാം.