Прејди на содржината

Пермско-тријаско изумирање

Од Википедија — слободната енциклопедија
Интензитетот на истребување на живите видови во последните 540 милиони години. Истребувањето од транзицијата на Перм на Тријас ги истребило повеќето живи видови [1]

Пермско-тријаското изумирање, познато и како Големото истребување,(на Перм-Тријас (P-T, P-Tr) (PTME, исто така познат0 како доцнопермски настан на истребување,[2] било масовно изумирање што се случило пред 252,28 милиони години,[3] означувајќи ја границата каде пермскиот геолошки период преминува во Тријас, како како и границата каде што палеозоикот преминува во мезозоик. Тоа е најголемото познато истребување во историјата на Земјата, во кое изумреле до 96% од сите морски видови во тоа време[4] и околу 70% од копнените 'рбетници.[5] Тоа е и единственото познато масовно истребување на инсекти.[6][7] Околу 57% од сите семејства и 83% од сите родови исчезнале. Бидејќи толку голема количина на биолошка разновидност била изгубена, обновувањето на животот на планетата траело значително подолго од кое било друго масовно истребување,[4] според некои проценки и до 10 милиони години.[8]

Истражувачите сугерираат дека вкупно имало меѓу еден и три периоди на тоа истребување.[5][9][10][11] Постојат некои предложени механизми за објаснување на ова изумирање: најраната фаза веројатно била промена на животната средина, додека подоцнежната фаза се должи на некој катастрофален настан, како што е пад на метеор или комета, зголемена вулканска активност, експлозии на јаглен/гас од Сибирските трапови,[12] и ненадејно ослободување на метан клатрат од морето, постепени промени во нивото на светските мориња, аноксија или промени во океанската циркулација предизвикани од климатските промени.[13]

Запознавање со изумирање

[уреди | уреди извор]
Пермско-тријаска граница на плажата Фрејзер во Нов Јужен Велс, со наслаги на крајно пермско изумирање лоцирани веднаш над слојот на јаглен

До 2000 година, се сметало дека карпите што ја опфаќаат границата помеѓу Перм и Тријас се премногу ретки за да се утврди изумирањето со неспорни детали.[14] Студиите за датирање на ураниум циркони од карпести секвенци на неколку локации во јужна Кина[3] довеле до заклучок дека истребувањето се случило пред 252.28 г.±0,08 милиони години, додека претходното истражување во близина на Мајшан во округот Ченинг, провинцијата Жеџијанг, исто така во Кина[15] заклучиле дека истребувањето се случило пред 251,4±0.3 милиони години, со неколку мали изумирања по тој период.[9] Големо (околу 9 ‰ ), ненадејно глобално намалување на односот на јаглеродот кон, се совпаѓа со изумирањето,[16][17][18][19][20] и понекогаш се користи за да се идентификува границата помеѓу Перм и Тријас во карпи кои не се погодни за радиолошко датирање.[21] Доказите укажуваат на промена на околината и зголемување на температурата за 8°,[16] како и зголемување на нивото од 2 до 2000 честички на кубен метар (за споредба, концентрацијата на 2 пред индустриската револуција било 280 честички на кубен метар (ppm),[16] додека во 2010 г. таа концентрација била 388, со што е повисока за 108 ppm. Исто така, постојат докази за зголемено ултравиолетово зрачење на површината на Земјата што довело до мутации на растенијата.[16]

Табела која го покажува драстичното намалување на количината на кислород во Земјината атмосфера од 35 на 15% пред 250 милиони години

Исто така, имало драстично зголемување на изобилството на габи во тој период, веројатно поради истовременото зголемување на мртвите растенија и животни со кои габите се хранеле.[22] Други веруваат дека зголемувањето на количеството на габи е повторлив феномен создаден од екосистемот по раното истребување на Тријас,[22] додека други ја критикувале таа теорија,[16] меѓу другото и затоа затоа што тоа зголемување на печурките не било глобално,[23][24] и на многу места не спаѓало во периодот на пермско-триаска граница.[25] Некои алги се погрешно идентификувани како спори на габи.[26]

Постои неизвесност во однос на времетраењето на целото истребување и времето и времетраењето на истребувањето на различни групи во рамките на поширокиот процес. Некои докази покажуваат дека имало неколку фази на истребување[5] или дека целото истребување траело до неколку милиони години, а последните милион години во Перм биле најизразени.[25][27] Неодамнешните истражувања покажуваат дека различни групи изумреле во различни времиња, на пример, изумирањето на остракодите и брахиоподите се одвоени меѓу 0,72 и 1,22 милиони години.[28] Според некои фосилни остатоци, намалувањето на животинските видови било концентрирано во период помеѓу 10 и 60 илјади години, додека на растенијата им биле потребни неколку стотици илјади години за да го покажат целосниот ефект од таа катастрофа.[29] Една постара теорија, која сè уште е поддржана од некои денес,[30] вели дека имало две или три големи истребувања разделени со околу 5 милиони години, и дека последното истребување убило околу 80% од сите морски видови во тоа време, додека други загуби се случиле за време на првата фаза или во интервалот меѓу нив.[5][31] На пример, сите до еден род од групата диноцефалија изумреле на крајот на Перм.[32]

Модели на изумирање

[уреди | уреди извор]
Морски изумирања Истребување на родовите Белешки
Морски безрбетници
Фораминифери 97% Фусулинидите се исчезнати, но и пред катастрофата биле на работ на истребување
Радиоларија ( планктон ) 99% [33]
Морски еж, корали, итн. 96% Разни видови корали исчезнале
Морски мов 79%
Школки светилки 96%
Школки 59%
Полжави 98%
Амонити 97%
Морски лилјани 98% Речиси сите од нив се изумрени
бластоиди ( ехинодерми ) 100% Тие можеби изумреле дури и пред преминот од Перм во Тријас
Трилобити 100% Слегување од Девон ; само два рода живееле пред истребување
Евриптериди („морски скорпии“) 100% Тие можеби изумреле дури и пред преминот од Перм во Тријас
Остракоди (мали ракови ) 59%
Риба
Акантоди 100% Со потекло од Девон, тие имале само едно живо семејство

Морски организми

[уреди | уреди извор]
место на школки со двовалвната Claraia clarai, вообичаен таксон за катастрофи од почетокот на Тријас

Морските без'рбетници претрпеле најголеми загуби за време на Пермско-тријаското истребување. Според наодите во јужна Кина, 286 од 329 родови морски без'рбетници исчезнале во текот на последните две седиментни зони кои содржат пермски конодонти.[9]

Статистичката анализа на морските загуби на крајот на Перм сугерира дека причината за падот на различноста е зголемувањето на истребувањето наместо намалувањето на појавата на нови видови.[34] Истребувањето првенствено ги погодило организмите со скелети од калциум карбонат, особено оние кои се потпирале на Ниво 2 за да создадат скелети.[35]

Стапката на истребување на морските организми била катастрофална.[9][36][37][38] Преживеаните морски без'рбетници вклучуваат брахиоподи кои се намалиле во бројот по Пермско-тријаското изумирање, амонити и криноиди („морски скорпии“), кои за малку ќе исчезнале, но подоцна станале изобилни и разновидни.

Agaricocrinus americanus Carboniferous Индијана

Групите со највисоки стапки на преживување имале активна циркулаторна контрола, разработени механизми за размена на гасови и блага калцификација, организмите со тешка калцификација биле најтешко погодени.[39] Амоноидите, кои биле во опаѓање 30 милиони години, од средината на Девон, претрпеле големо изумирање. Според некои теории, факторите во околината влијаеле на истребување на голем број од нив. Разновидноста и диспаритетот на амоноидите се намалиле сè до границата Пермско-тријаското истребување, изумирањето било неселективно, така што за време на Тријас различноста повторно се зголемила, но диспаритетот останал низок.

Копнени безрбетници

[уреди | уреди извор]

Пермот имал голема биоразновидност на инсекти и други без'рбетници, меѓу нив и најголемите инсекти што некогаш постоеле. Ова истребување е единственото познато масовно истребување на инсекти,[6] во кое изумреле осум или девет редови на инсекти додека десет од нив доживеале намалена разновидност. Палеодиктиоптероидите (инсекти со усти кои убодуваат и цицаат) почнале да се намалуваат во средината на Перм, а некои веруваат дека овие изумирање биле поврзани со промената на флората. Најголемиот пад се случил во доцниот перм и веројатно не бил директно предизвикан од флорална транзиција предизвикана од времето.[36]

Повеќето фосили од инсекти пронајдени по изумирање на пермско-тријаското изумирање се значително различни од оние пред таа катастрофа. Палеозојските инсекти не биле откриени на местата по границата пермско-тријаското изумирање, со исклучок на членовите на монурани, палеодиктиоптероиди и изумреле на крајот на Перм. Во подоцнежните локалитети на Тријас, фосилите во голема мера се состојат од модерни фосилни групи на инсекти.[6]

Земјишни растенија

[уреди | уреди извор]

Одговор на растителниот екосистем

[уреди | уреди извор]

Геолошките локалитети на копнените растенија од тој период се ретки, а најмногу се засновани на истражување на полен и спори. Интересно, растенијата биле релативно имуни на тоа масовно истребување, во однос на нивото на семејството.[16] Дури и намалувањето на разновидноста на видовите (околу 50%) може да се објасни со процесите на тафономијата.[16] Сепак, се случило масовно преструктуирање на екосистемот, во кое богатството на растенијата и нивната распространетост драстично се променила.[16]

Нивоата на тогашната доминантна растителна група се промениле, додека другите паднале во драстично опаѓање.[40] Доминантните родови на гимносперми биле заменети со ликодиофити, кои повторно колонизирале големи области.[41]

Големите шуми изумреле и биле заменети со помали, тревни растенија, паралелно со намалувањето на морската макрофауна. Закрепнувањето продолжило со прекини и дополнителни опаѓања; овие циклични промени се случувале рутински за време и по различни периоди на изумирање. Овие промени помеѓу дрвенестите и тревни растенија укажуваат на хроничен стрес на околината што довело до губење на голем дел од дрвенести растителни видови.[24] Обновувањето на големите шуми траело околу 4-5 милиони години.[16]

Недостаток на јаглен

[уреди | уреди извор]
Eurypterus Smithsonian.
Ocher fauna DB
Archeria crassidisca

 Различни видови и родови исчезнале за време на пермско-тријаското изумирање, вклучувајќи ги и „морските скорпии“ кои можеле да достигнат должина до 2,5 метри , Estemmenosuchus и Archeria crassidisca. Наодите на јаглен од раниот тријас не се познати, а оние од средниот тријас се мали.[42] Ова „отсуство на јаглен“ било во фокусот на различни дискусии. Една теорија тврдела дека нови, поагресивни видови на габи, инсекти и 'рбетници еволуирале и убиле големи количини на дрва. Самите овие разградувачи претрпеле големи загуби на видовите за време на истребувањето и се смета дека не се причина за недостигот на јаглерод.[42] Може да биде дека сите растенија што формирале јаглен едноставно изумреле во тој период, и биле потребни неверојатни 10 милиони години додека новите растителни видови не се прилагодат на влажните и кисели тресети.[42] Од друга страна, имало и неживи фактори, како што се намалувањето на дождовницата или зголемувањето на кластичните наслаги.[16] Конечно, исто така е точно дека се откриени многу малку седименти од раниот тријас од каков било вид, така што можно е недостатокот на јаглен да е едноставно одраз на таквиот општ недостаток. Исто така, постоела можност екосистемот што произведува јаглен да одговорил на променливите услови со преселување во области каде што сè уште немаат наоди на седименти од раниот тријас.[16] Интересно е да се забележи дека наоѓалиштата на јаглен во Австралија и Антарктикот значително исчезнуваат пред границата пермско-тријаското изумирање.[16]

Копнени 'рбетници

[уреди | уреди извор]

Има доволно докази кои покажуваат дека над 2/3 од копнените водоземци од групата лавиринтодонти исчезнале, заедно со сауропсидите („влекачи“) и терапсидите („влекачи слични на цицачи“). Големите тревопасни животни исто така претрпеле големи загуби. Анапсидските влекачи се исчезнати, со исклучок на семејството. Пеликосаурусите изумреле пред крајот на Перм. Откриени се премалку фосили од пермиски диапсиди за да се поддржи каков било заклучок за ефектот на пермското изумирање на диапсидите (што довеле до појава на гуштери, змии, крокодили, диносауруси и птици).[43][44] Дури и преживеаните групи претрпеле многу големи загуби, а некои групи на копнени 'рбетници речиси исчезнале на крајот на Перм. Некои групи не преживеле долго по овој период, додека други закрепнале и станале разновидни и широко распространети.

Можни објаснувања за шаблоните

[уреди | уреди извор]

Најранливите морски организми биле оние кои имале тврди делови направени од варовник (на пр. калциум карбонат ) и имале ниски метаболички стапки и слаб респираторен систем - особено сунѓери и корали; околу 81% од сите родови се изумрени. Блиски роднини без тврди варовнички делови, како на пример морски ежови, оние од кои еволуирале новите корали. Животните со добро развиени метаболички стапки, респираторни системи и тврди делови без варовник доживеале занемарливи загуби - освен конодонтите, каде што 33% од родовите изумреле.[45]

Овој модел е во согласност со ефектите на хипоксија, недостаток, но не и целосно отсуство на кислород. Сепак, тоа не може да биде единствената причина за страдањето на морските организми. Речиси сите води на континенталниот појас мора да станале екстремно хипоксични за да се должи на вакво големо изумирање. Моделите на доцниот перм и раниот тријас покажуваат значителен, но не и долготраен пад на нивото на кислород. Сепак, според некои модели, падот на нивото на кислород не се совпаѓа сосема со изумирањето на видовите во тоа време.[45]

Набљудуваниот модел на изумирање на морето, исто така, се совпаѓа со големото зголемување на јаглерод диоксидот CO2, што можело да доведе до намалување концентрацијата на карбонати во водата со нивно „поместување“, дополнително зголемувајќи ја тешкотијата за формирање на тврди карбонатни честички. Морските организми се почувствителни на промена на ниво 2 од копнените организми поради различни причини. Јаглерод диоксидот е 28 пати повеќе растворлив во вода отколку во воздух. Морските животни генерално функционираат со пониски нивоа CO2 во нивните тела отколку копнените, бидејќи отстранувањето на CO2 кај животните е попречено од потребата за гас да помине низ мембраните на респираторниот систем (бели дробови, душникот, итн.). Кај морските организми, скромното, но долготрајно зголемување на CO2 ја попречува синтезата на протеините, ја намалува стапката на плодност и создава деформации во деловите на телото од тврдиот варовник.[45] Зголемувањето на CO2 ја зголемува и киселоста на океаните.[46]

Тешко е детално да се анализира стапката на преживување на копнените организми поради недостаток на фосили. Инсектите од Тријас се разликуваат од оние на Перм, но има недостаток на фосили од инсекти кои опфаќаат 15 милиони години од доцниот Перм до раниот Тријас. Најдобрите локации се во Јужна Африка.[45] Сепак, анализите на локалитетите на речните фосили укажуваат на промена од обрасци на меандрирање кон обрасци на плетени реки, што укажува на ненадејно посува клима.[47] Климатските промени траеле околу 100.000 години.[48]

Споредба со сегашното глобално затоплување

[уреди | уреди извор]

Пермско-тријаското изумирање е споредено со тековната антропогена ситуација на глобалното затоплување и изумирањето на холоценот поради споделувањето на заедничката карактеристика на брзите стапки на ослободување на јаглерод диоксид. Иако сегашната стапка на емисии на стакленички гасови е поголема од стапката измерена во текот на Пермско-тријаското изумирање, испуштањето на стакленички гасови за време на Пермско-тријаското истребување е слабо ограничено геохронолошки и најверојатно било пулсирано и ограничено на неколку клучни, кратки интервали, наместо постојано да се случуваат со константна брзина за целиот интервал на изумирање. Стапката на ослободување на јаглерод во овие интервали веројатно е слична по тајмингот со современите антропогени емисии.[49] Како што тоа го правеле за време на Пермско-тријаското изумирање, океаните во денешно време доживуваат падови на водороден показател и на нивоата на кислород, што поттикнува дополнителни споредби помеѓу современите антропогени еколошки услови за пермско-тријаското изумирање.[50] Се предвидува дека ќе се случи уште еден настан на биокалцификација, сличен по неговите ефекти врз современите морски екосистеми, доколку нивото на јаглерод диоксид продолжи да расте.[51] Сличностите помеѓу двата настани на изумирање довело до предупредувања од геолозите за итната потреба за намалување на емисиите на јаглерод диоксид доколку треба да се спречи настан сличен на PTME.[49]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Rohde, R. A.; Muller, R. A. (2005). „Cycles in fossil diversity“. Nature. 434: 209–210. Bibcode:2005Natur.434..208R. doi:10.1038/nature03339. PMID 15758998.
  2. ↑ „The Great Dying - NASA Science“. Посетено на 30 април 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Z., Shen S.; и др. (2011). „Calibrating the End-Permian Mass Extinction“. Science. Bibcode:2011Sci...334.1367S. doi:10.1126/science.1213454.
  4. ↑ 4,0 4,1 Benton, J. M. (2005). When life nearly died: the greatest mass extinction of all time. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28573-2.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Sahney, S.; Benton M.J (2008). „Recovery from the most profound mass extinction of all time“ (PDF). Proceedings of the Royal Society: Biological. 275 (1636): 759–765. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898. PMID 18198148.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 „Insect diversity in the fossil record“. Science. 261 (5119): 310–315. 1993. Bibcode:1993Sci...261..310L. doi:10.1126/science.11536548. PMID 11536548. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  7. ↑ Sole RV, Newman M (2003). „Extinctions and Biodiversity in the Fossil Record“. Во Canadell JG, Mooney HA (уред.). Encyclopedia of Global Environmental Change, The Earth System - Biological and Ecological Dimensions of Global Environmental Change (Volume 2). New York: Wiley. стр. 297–391. ISBN 978-0-470-85361-0.
  8. ↑ „It Took Earth Ten Million Years to Recover from Greatest Mass Extinction“. ScienceDaily. 27 мај 2012. Посетено на 28 мај 2012.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „Pattern of Marine Mass Extinction Near the Permian–Triassic Boundary in South China“. Science. 289 (5478): 432–436. 2000. Bibcode:2000Sci...289..432J. doi:10.1126/science.289.5478.432. PMID 10903200. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  10. ↑ Yin H, Zhang K, Tong J, Yang Z, Wu S. The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary. Episodes. 24. стр. 102–114.
  11. ↑ Yin HF, Sweets WC, Yang ZY, Dickins JM (1992). „Permo-Triassic events in the eastern Tethys–an overview“. Во WC S (уред.). Permo-Triassic events in the eastern Tethys: stratigraphy, classification, and relations with the western Tethys. Cambridge, UK: Cambridge University Press. стр. 1–7. ISBN 978-0-521-54573-0.
  12. ↑ Ogdena, Darcy E.; Sleep, Norman H. (2011). „Explosive eruption of coal and basalt and the end-Permian mass extinction“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. Bibcode:2012PNAS..109...59O. doi:10.1073/pnas.1118675109.
  13. ↑ „Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions“ (PDF). Earth-Science Reviews. 65 (1–2): 103–139. 2004. Bibcode:2004ESRv.65103T Проверете го |bibcode= length (help). doi:10.1016/S0012-8252(03)00082-5. Архивирано од изворникот (PDF) на 25 октомври 2007. Посетено на 22 октомври 2007. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  14. ↑ Erwin, D.H (1993). The Great Paleozoic Crisis: Life and Death in the Permian. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07467-4.
  15. ↑ „U/Pb Zircon Geochronology and Tempo of the End-Permian Mass Extinction“. Science. 280 (5366): 1039–1045. 1998. Bibcode:1998Sci...280.1039B. doi:10.1126/science.280.5366.1039. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 McElwain, J.C.; Punyasena, S.W. (2007). „Mass extinction events and the plant fossil record“. Trends in Ecology & Evolution. 22 (10): 548–557. doi:10.1016/j.tree.2007.09.003. PMID 17919771.
  17. ↑ Magaritz, M. (1989). „13C minima follow extinction events: a clue to faunal radiation“. Geology. 17 (4): 337–340. Bibcode:1989Geo....17..337M. doi:10.1130/0091-7613(1989)017<0337:CMFEEA>2.3.CO;2.
  18. ↑ „13C depth profiles from paleosols across the Permian–Triassic boundary: Evidence for methane release“. GSA Bulletin. 112 (9): 1459–1472. 2000. doi:10.1130/0016-7606(2000)1122.0.CO;2. ISSN 0016-7606. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  19. ↑ „The Permian–Triassic boundary in Western Slovenia (Idrijca Valley section): magnetostratigraphy, stable isotopes, and elemental variations“. Chemical Geology. 175 (1): 175–190. 2001. doi:10.1016/S0009-2541(00)00368-5. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  20. ↑ „Stable carbon isotope signature in mid-Panthalassa shallow-water carbonates across the Permo–Triassic boundary: evidence for 13C-depleted ocean“. Earth Planet. Sci. Lett. 193: 9–20. 2001. Bibcode:2001E&PSL.191....9M. doi:10.1016/S0012-821X(01)00398-3. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  21. ↑ „The Permian-Triassic boundary in Western Slovenia (Idrijca Valley section): magnetostratigraphy, stable isotopes, and elemental variations“. Chemical Geology. 175: 175–190. 2001. doi:10.1016/S0009-2541(00)00368-5. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  22. ↑ 22,0 22,1 Visscher, H; Brinkhuis, H; и др. (1996). „The terminal Paleozoic fungal event: Evidence of terrestrial ecosystem destabilization and collapse“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 93 (5): 2155–2158. Bibcode:1996PNAS...93.2155V. doi:10.1073/pnas.93.5.2155. PMC 39926. PMID 11607638.
  23. ↑ López-Gómez, J.; Taylor, E.L. (2005). „Permian-Triassic Transition in Spain: A multidisciplinary approach“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 229 (1–2): 1–2. doi:10.1016/j.palaeo.2005.06.028.
  24. ↑ 24,0 24,1 Looy, C. V.; Twitchett, R. J.; и др. (2005). „Life in the end-Permian dead zone“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 162 (4): 7879–7883. Bibcode:2001PNAS...98.7879L. doi:10.1073/pnas.131218098. PMC 35436. PMID 11427710. See image 2
  25. ↑ 25,0 25,1 „Abrupt and Gradual Extinction Among Late Permian Land Vertebrates in the Karoo Basin, South Africa“. Science. 307 (5710): 709–714. 2005. Bibcode:2005Sci...307..709W. doi:10.1126/science.1107068. PMID 15661973. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  26. ↑ Retallack, G. J.; Smith, R.M.H.; Ward, P. D. (2003). „Vertebrate extinction across Permian-Triassic boundary in Karoo Basin, South Africa“. Bulletin of the Geological Society of America. 115 (9): 1133–1152. doi:10.1130/B25215.1. Архивирано од изворникот на 5 мај 2008. Посетено на 30. 01. 2019. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
  27. ↑ „Tempo of the end-Permian event: High-resolution cyclostratigraphy at the Permian–Triassic boundary“. Geology. 28 (7): 643–646. 2000. Bibcode:2000Geo....28..643R. doi:10.1130/0091-7613(2000)282.0.CO;2. ISSN 0091-7613. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  28. ↑ Wang, S. C.; Everson, P. J. (2007). „Confidence intervals for pulsed mass extinction events“. Paleobiology. 33 (2): 324–336. doi:10.1666/06056.1.
  29. ↑ „Rapid and synchronous collapse of marine and terrestrial ecosystems during the end-Permian biotic crisis“. Geology. 29 (4): 351–354. 2001. Bibcode:2001Geo....29..351T. doi:10.1130/0091-7613(2001)0292.0.CO;2. ISSN 0091-7613. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  30. ↑ Retallack, G.J.; Metzger, C. A.; и др. (2006). „Middle-Late Permian mass extinction on land“. Bulletin of the Geological Society of America. 118 (11–12): 1398–1411. doi:10.1130/B26011.1.
  31. ↑ „A Double Mass Extinction at the End of the Paleozoic Era“. Science. 266 (5189): 1340–1344. 1994. Bibcode:1994Sci...266.1340S. doi:10.1126/science.266.5189.1340. PMID 17772839. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  32. ↑ Retallack, G. J.; Metzger, C. A.; и др. (1 ноември 2006). „Middle-Late Permian mass extinction on land“. GSA Bulletin. 118 (11/12): 1398–1411. doi:10.1130/B26011.1.
  33. ↑ Racki, G. (1999). „Silica-secreting biota and mass extinctions: survival processes and patterns“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 154 (1–2): 107–132. doi:10.1016/S0031-0182(99)00089-9.
  34. ↑ Bambach, R.K.; Knoll, A.H.; Wang, S.C. (2004). „Origination, extinction, and mass depletions of marine diversity“. Paleobiology. 30 (4): 522–542. doi:10.1666/0094-83730302.0.CO;2. ISSN 0094-8373.
  35. ↑ Knoll, A. H. (2004). „Biomineralization and evolutionary history. In: P.M. Dove, J.J. DeYoreo and S. Weiner (Eds), Reviews in Mineralogy and Geochemistry“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 20 јуни 2010. Посетено на 30. 01. 2019. Проверете ги датумските вредности во: |accessdate= (help)
  36. ↑ 36,0 36,1 Erwin, D. H. (1993). The great Paleozoic crisis; Life and death in the Permian. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07467-4.
  37. ↑ McKinney, M. L. (1987). „Taxonomic selectivity and continuous variation in mass and background extinctions of marine taxa“. Nature. 325 (6100): 143–145. Bibcode:1987Natur.325..143M. doi:10.1038/325143a0.
  38. ↑ „Rapid and synchronous collapse of marine and terrestrial ecosystems during the end-Permian biotic crisis“. Geology. 29 (4): 351–354. 2001. Bibcode:2001Geo....29..351T. doi:10.1130/0091-7613. ISSN 0091-7613. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  39. ↑ Knoll, A. H.; Bambach, R. K.; и др. (1996). „Comparative Earth history and Late Permian mass extinction“. Science(Washington). 273 (5274): 452–457. Bibcode:1996Sci...273..452K. doi:10.1126/science.273.5274.452. PMID 8662528.
  40. ↑ Retallack, GJ (1995). „Permian–Triassic life crisis on land“. Science. 267 (5194): 77–80. Bibcode:1995Sci...267...77R. doi:10.1126/science.267.5194.77. PMID 17840061.
  41. ↑ „The delayed resurgence of equatorial forests after the Permian–Triassic ecologic crisis“. Proceedings National Academy of Sciences. 96 (24): 13857–13862. 1999. Bibcode:1999PNAS...9613857L. doi:10.1073/pnas.96.24.13857. PMC 24155. PMID 10570163. Занемарен непознатиот параметар |coauthors= (се препорачува |author=) (help)
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Retallack, GJ; Veevers, JJ; Morante, R (1996). "Global coal gap between Permian–Triassic extinctions and middle Triassic recovery of peat forming plants". GSA Bulletin 108 (2): 195–207
  43. ↑ Maxwell, W. D. (1992). „Permian and Early Triassic extinction of non-marine tetrapods“. Palaeontology. 35: 571–583.
  44. ↑ Erwin, D. H. (1990). „The End-Permian Mass Extinction“. Annual Review of Ecology and Systematics. 21: 69–91. doi:10.1146/annurev.es.21.110190.000441.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 Knoll, A. H.; Bambach, R. K.; и др. (2007). „Paleophysiology and end-Permian mass extinction“ (PDF). Earth and Planetary Science Letters. 256 (3–4): 295–313. Bibcode:2007E&PSL.256295K Проверете го |bibcode= length (help). doi:10.1016/j.epsl.2007.02.018. Архивирано од изворникот (PDF) на 4 октомври 2020. Посетено на 1 април 2013.
  46. ↑ HINA (2 март 2012). „Svjetski oceani sve kiseliji“. Nacional. Архивирано од изворникот на 6. 03. 2012. Посетено на 1 април 2013. Проверете ги датумските вредности во: |archive-date= (help)
  47. ↑ Smith, R.M.H. (16 октомври 1999). „Changing fluvial environments across the Permian-Triassic boundary in the Karoo Basin, South Africa and possible causes of tetrapod extinctions“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 117 (1–2): 81–104. doi:10.1016/0031-0182(94)00119-S. Посетено на 2 април 2013.
  48. ↑ Chinsamy-Turan Anusuya, уред. (2012). Forerunners of mammals: radiation, histology, biology. Indiana University Press location=Bloomington. ISBN 978-0-253-35697-0. Недостасува права црта во: |publisher= (help)
  49. ↑ 49,0 49,1 Jiang, Qiang; Jourdan, Fred; Olierook, Hugo K. H.; Merle, Renaud E.; Bourdet, Julien; Fougerouse, Denis; Godel, Belinda; Walker, Alex T. (2022-08-02). „Volume and rate of volcanic CO 2 emissions governed the severity of past environmental crises“. Proceedings of the National Academy of Sciences (англиски). 119 (31). doi:10.1073/pnas.2202039119. ISSN 0027-8424.
  50. ↑ Payne, Jonathan L.; Clapham, Matthew E. (2012-05-30). „End-Permian Mass Extinction in the Oceans: An Ancient Analog for the Twenty-First Century?“. Annual Review of Earth and Planetary Sciences (англиски). 40 (1): 89–111. doi:10.1146/annurev-earth-042711-105329. ISSN 0084-6597.
  51. ↑ Fraiser, Margaret L.; Bottjer, David J. (2007-08). „Elevated atmospheric CO2 and the delayed biotic recovery from the end-Permian mass extinction“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 252 (1–2): 164–175. doi:10.1016/j.palaeo.2006.11.041. ISSN 0031-0182. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)

Поврзано

[уреди | уреди извор]

 

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Пермско-тријаско_изумирање&oldid=5252464“