Прејди на содржината

Кришна

Уреди врски
Од Википедија — слободната енциклопедија
Кришна
Шри Кришна статуа во Шри Мариамман храмот, Сингапур.
Бог на заштитата, сочувството, нежноста и љубовта;[1][2] Јогешвара - Господар на Јогата или Јогите;[3][4] Парабраман, Свајам Багаван (Кришнаизам-Вишнуизам)
Деванагариकृष्ण
Транслитерација од санскритKṛṣṇa
Транслитерација од тамилскиKiruṣṇā
Тамилகிருஷ்ணா
ПрипадностСвајам Багаван, Параматман, Нарајана, Вишну, Дашаватара, Рада Кришна[5][6]
ЖивеалиштеГолока, Ваикунта, Вриндаван, Гокула, Дварка
ОружјеСурашана Чакра
Каумодаки
БиткиКурукшетра Војна
СопружнициРада, Рукмини, Џамбавати, Сатјабама, Калинди, Митравинда, Лакшмана, Бадра, Нагнаџити и 16,000–16,100 други помали кралици[7][note 1]
РодителиДеваки (мајка)
Васудева (татко)
Јашода (маќеа)
Нанда (очув)
Браќа/сестриБаларама (брат)
Субхадра (сестра)
Јогмаја (сестра)
ДецаПрадјумна,[9] Самба, Бану и 77 други деца[10]
СписиБагаватам Пурана, Харивамса, Вишну Пурана, Махабхарата (Багавад Гита), Гита Говинда, Рукминиша Виџаја
СлавиКришна Јанмаштами, Холи, Гопастами, Говардан Пуџа, Картик Пурнима, Шарад Пурнима

Кришна (/ˈkrɪʃnə/,[11] изговор: [ˈkr̩ʂɳɐ]; санскрит: कृष्ण) е најголемото божество во хиндуизмот. Тој се обожува како осмиот аватар на богот Вишну и исто така како врховен Бог сам по себе.[12] Тој е бог на сочувство, нежност, љубов[13][1][2] и е еден од најпопуларните и нашироко почитуван меѓу индиските божества.[14] Роденденот на Кришна секоја година го слават хиндусите на Кришна Јанмаштами според месечево-сончевиот хиндуистички календар, кој паѓа кон крајот на август или почетокот на септември од грегоријанскиот календар.[15] Кришна обично е прикажан со кавал во раката.

Анегдотите и наративите од животот на Кришна обично се насловени како Кришна Лела. Тој е централен лик во Махабахарата, Багаватам Пурана и Багавад Гита и се споменува во многу хинду филозофски, теолошки и митолошки текстови.[16] Тие го прикажуваат од различни перспективи: бог-дете, шегобиец, божествен херој и како универзално врховно суштество.[17] Неговата иконографија ги рефлектира овие легенди и го прикажува во различни фази од неговиот живот, како новороденче како јаде путер, младо момче што свири на кавал, младо момче со Рада или опкружено со приврзаници жени или пријателски кочијаш кој му дава совет на Арџуна (главниот протагонист во Махабхарата).[18]

Синонимите за Кришна се пронајдени во литература од првиот милениум пред нашата ера.[19] Во некои суб-традиции, Кришна се обожува како Свајам-Багаван, а ова понекогаш се нарекува и Кришнаизам. Овие суб-традиции се појавиле во контекст на Бакти движењето од средновековната ера.[20] Литературата поврзана со Кришна инспирирала бројни перформансни уметности како што се Баратанатијам, Катакали, Кучипуди, Одиси и Манипури танцот.[21][22] Тој е пан-хиндуистички бог, но е особено почитуван на некои локации како што се Вриндавана во Утар Прадеш, Дварка и Јунагад во Гуџарат; аспектот Јаганата во Одиша, Мајапур во Западен Бенгал;[23] во форма на Витоба во Пандарпур, Махараштра, Натдвара во Раџастан;[24] Удупи Кришна во Карнатака,[25] Партасаратија во Тамил Наду и Гурувајоаропан во Гурувајур во Керала.[26] Од 60-тите години на минатиот век, обожавањето на Кришна се проширило и во западниот свет и во Африка, најмногу заради работата на Меѓународното друштво за свесност за Кришна (ИСКОН).[27]

Имиња и епитети

[уреди | уреди извор]

Името „Кришна“ потекнува од санскритскиот збор Kṛṣṇa, што првенствено е придавка што значи „црно“, „темно“, „темносино“ или „сепривлечнo“.[28] Месечината што опаѓа се нарекува Кришна Пакша, што се однесува на придавката што значи „затемнување“.[28] Името понекогаш се толкува и како „сепривлечен“.[29]

Како име на Вишну, Кришна е наведен како 57-то име во Вишну Сахасранама. Врз основа на неговото име, Кришна често е прикажан во идолите со црна или сина кожа. Кришна е познат и по разни други имиња, епитети и наслови што ги рефлектираат неговите многубројни асоцијации и атрибути. Меѓу најчестите имиња се Мохан „волшебник“; Говинда „главен пастир“,[30] Кеев „шегаџија“ и Гопала „Заштитник на Го' “ што значи „Душа“или „крави“.[31][32] Некои имиња за Кришна имаат регионално значење; Јаганата, пронајдено во храмот Пури хинду, е популарна инкарнација во државата Одиша и блиските региони на источна Индија.[33][34][35]

Кришна може да се нарекува и Васудева-Кришна, Мурлидар и Чакрадар. Почесната титула „Шри“ често се користи пред името на Кришна.

Имиња во различни држави

[уреди | уреди извор]
  • Кришна се обожува како:
  1. Кришна Канхаија: Матура
  2. Јаганат: Одиша
  3. Витоба: Махараштра
  4. Сринат: Раџастан
  5. Сринат: Раџастан
  6. Ранход: Гуџарат
  7. Кришна: Удипи, Карнатака

Историски и литературни извори

[уреди | уреди извор]

Традицијата на Кришна се чини дека е спој на неколку независни богови од античка Индија, а најрана за која е потврдено е Васудева.[36] Васудева бил јунак-бог на племето Вришни, припаѓајќи на Вришни хероите, чие обожавање е потврдено од V-VI век пр.н.е. во списите на Панини, и од II век пр.н.е. во епиграфија со столбот Хелиодор.[36] Во еден момент, се смета дека племето Вришни се споило со племето Јадава, кое имало свој јунак-бог кој бил наречен Кришна.[36] Васудева и Кришна се споиле за да станат единствено божество, кое се појавува во Махабахарата, и тие почнале да се идентификуваат со Вишну во Махабхарата и Багавад Гита.[36] Околу IV век н.е., друга традиција, култот на Гопала-Кришна, заштитник на говедата, исто така бил апсорбиран во традицијата на Кришна.[36]

Рани епиграфски извори

[уреди | уреди извор]

Опис во кованица (II век пр.н.е.)

[уреди | уреди извор]
Васудева Кришна, на монета од Агатоклеј од Бактрија, околу 180 г.п.н.е.[37][38] Ова е „најраната недвосмислена слика“ на божеството.[39]

Околу 180 г.п.н.е., индо-грчкиот крал Агатокле издал кованица со слики на богови кои сега се толкуваат дека се поврзани со сликите на Ваиснава во Индија.[40][41] Боговите прикажани на монетите се чини дека се Самкарсана - Баларама со атрибути составени од Гада (боздоган) и плуг, и Васудева-Кришна со атрибути на Шанха (конха) и тркалото на Судрашана чакра.[40][42] Според Бопеарачи, украсот на врвот на капата на божеството била всушност погрешно толкувана како шпицест чадор со полумесечина на врвот (чатра).[40]

Натписи

[уреди | уреди извор]
Хелиодорус столб во индиската држава Мадја Прадеш, подигнат околу 120 Пр.н.е. На натписот е наведено дека Хелиодор е Багватена, а еден двојник во натписот тесно парафразира санскритски стих од „Махабхарата“.[43][44]

Столбот Хелиодорус, камен столб со натпис од брамиско писмо е откриен од археолозите на колонијалната ера во Беснагар (Видиша, централна индиска држава Мадја Прадеш). Врз основа на внатрешните докази за натписот, датирано е од 125 до 100 година пр.н.е., а сега познат по Хелиодорус - индо-грк, кој служел како амбасадор на грчкиот крал Антиалкидас кај регионалниот индиски крал Касипутра Багабадра.[40][43] Натписот на столбот Хелиодорус бил приватна религиозна посветеност на Хелиодор кон „Васудева“, рано божество и друго име на Кришна во индиската традиција. Во него се наведува дека столбот бил конструиран од „Багавата Хелиодорус“ и дека станувало збор за „столб на Гаруда“ (двата термини се поврзани со Вишну-Кришна). Дополнително, натписот вклучува стих од поглавје поврзано со Кришна, 11,7 на Махабхарата во кое се наведува дека на патот кон бесмртноста и небото е да се живее правилно живот на три доблести: самоумереност (damah), великодушност (cagah или tyaga), и претпазливост (apramadah).[43][45][46] Наоѓалиштето на столбот Хелиодорус бил целосно ископан од археолозите во 60-тите години на минатиот век. Напорите ги откриле темелите од тули на многу поголем антички елиптичен храм со светилиште, мандапи и седум дополнителни столба. [47][48] Натписите на столбот Хелиодорус и храмот се едни од најраните докази за посветеноста на Кришна-Васудева и ваишнавизмот во античка Индија.[49][40][50]

Баларама и Кришна со нивните атрибути на Чилас. Натписот Карошти одблиску пишува Рама [kri]ṣa. 1 век н.е.[39]
Васудева Анакадундуби, носејќи го бебето Кришна во корпа преку Јамуна. Околу 1 век н.е., храм Гаташрам Нарајан. Музеј Матура.[51]

Натписот Хелиодорус не е изолиран доказ. Натписите на Хатибада Госунди, сите сместени во државата Раџастан и според модерната методологија датираат на I век пр.н.е., каде се споменуваат Сакарчаша и Васудева, исто така се споменува дека конструкцијата била изградена за нивно богослужба во соработка со врховното божество Нарајана. Овие четири натписи се познати по тоа што се едни од најстарите познати санскритски натписи.[52]

Камената плоча Мора била пронајдена на археолошкиот локалитет Матура-Вриндаван во Утар Прадеш, што денес се чува во музејот Матура, имала Брами натпис. Датира од I век н.е. и ги спомнува петтемина херои од Вришни, инаку познати како Сакарчаша, Васудева, Прадјумна, Анируда и Самба.[53][54][55]

Записот за Васудева започнал во II век пр.н.е. со ковани пари Агатокле и столбот Хелиодорус, но името на Кришна се појавувало подоцна во епиграфијата. На археолошкиот локалитет Чилас II датиран од првата половина на I век н.е. во северозападен Пакистан, близу границата со Авганистан, се врежани две машки заедно со многу будистички слики во близина. Поголемиот од двајцата мажи држи плуг и палка во неговите две раце. Уметничкото дело има и натпис со писмо Карости, кој е дешифриран од научниците како Рама-Крсна и се толкува како антички приказ на двајцата браќа Баларама и Кришна.[56][57]

Првиот познат приказ на животот на Кришна доаѓа релативно доцна со релјеф пронајден во Матура и датира од I-ви до II век н.е.[51] Се чини дека на овој фрагмент се гледа како Васудева, таткото на Кришна, го носи бебето Кришна во корпа преку Јамуна.[51] Релјефот покажува на едниот крај како Нага со седум качулки како преминува река, каде макара крокодил треска наоколу, а на другиот крај едно лице навидум држи корпа над главата.[51]

Книжевни извори

[уреди | уреди извор]

Махабхарата

[уреди | уреди извор]

Најраниот текст што содржи детални описи на Кришна како личност е епот „Махабахарата“, кој го прикажува Кришна како олицетворение на Вишну.[58] Кришна е централен карактер во многу главни приказни на епот. Осумнаесетте поглавја од шестата книга („Бишма Парва“) од епот што ја сочинуваат „Багавад Гита“ ги содржат советите на Кришна до Арџуна на бојното поле. Харивамса, подоцнежен додаток на „Махабхарата“ содржи детална верзија на детството и младоста на Кришна.[59]

Други извори

[уреди | уреди извор]
Кришна се слави во традицијата на Ваишнава во различни фази од неговиот живот, како што е маахан чор (крадец на путер).[60]

„Чандогија Упанишад“, проценет дека е составен некаде помеѓу VIII-ми и VI-ти со век пр.н.е., бил уште еден извор на шпекулации во врска со Кришна во античка Индија. Стихот (III.xvii.6) го споменува Кришна во Кришна Девакипутраја како ученик на мудрецот Гора од семејството Ангираса. Некои научници Гора го идентификуваат со Немината, дваесет и втората тиртанкара во џаинизмот. Фразата „За Кришна, синот на Деваки“, ја споменувале научници како Макс Мулер,[61][62] како потенцијален извор на басни и ведски фолклор за Кришна во „Махабхарата“ и друга античка литература – но само како потенцијален, бидејќи овој стих може да биде интерполиран во текстот,[62] или Кришна Девакипутра, може да се разликува од божеството Кришна.[63] Овие сомнежи се поткрепени со фактот дека многу подоцнежната возраст Сандилја Бакити Сутрас, трактат за Кришна,[64] цитира компилации од подоцнежна возраст, како што е Нарајана Упанишад, но никогаш не го цитира овој стих од Чандогија Упанишад. Други научници не се согласуваат дека Кришна споменат заедно со Деваки во античкиот Упанишад е неповрзан со подоцнежниот хиндуистички бог на славата од „Багавад Гита“. На пример, Арчер изјавил дека не можело лесно да се отфрли совпаѓањето на двете имиња што се појавуваат заедно во истиот стих на Упанишад.[65]

„Нирукта“ на Јаска, етимолошки речник објавен околу VI век пр.н.е., содржи референца на скапоцениот камен Шјамантака во посед на Акрура, мотив од познатата приказна Пураниќ за Кришна.[66] Шатапата Брахмана и Аитареја-Аранјака го поврзуваат Кришна со неговото потекло од Вришни.[67]

Во Ашахијај, чиј автор е античкот граматичар Панини (веројатно припаѓал на V или VI век пр.н.е.), Васудева и Арјуна, како приматели на богослужба, се споменуваат заедно во иста сутра.[68][69][70]

Бала Кришна танцува, XIV век Скулптура Чола, Тамил Наду, во Академијата за уметности во Хонолулу.

Мегастенес, грчки етнограф и амбасадор на Селевк I во дворот на Чандрагупта Маурија кон крајот на IV век пр.н.е., се осврнал на Херакле во неговото познато дело „Индика“. Овој текст сега е изгубен за историјата, но бил цитиран во секундарната литература од подоцнежните Грци како Аријан, Диодор и Страбон.[71] Според овие текстови, Мегастен споменал дека племето Сурасенои во Индија, кое се поклонувало на Херакле, имало два поголеми града именувани Метора и Клеисобора и пловната река Џобарес. Според Едвин Брајант, професор по индиски религии познат по своите публикации за Кришна, „нема сомневање дека Сурасенои се однесува на Шурасенас, гранка на династијата Јаду на која припаѓал Кришна“.[71] Зборот Херакле, наведувал Брајант, бил веројатно грчки фонетски еквивалент на Хари-Кришна, како што била и Метора од Матура, Клеисобора од Кришнапура и Јобарес од Јамуна. Подоцна, кога Александар Македонски ја започнал својата кампања во северозападниот индиски потконтинент, неговите соработници се присетиле дека војниците на Порус носеле слика на Херакле.[71]

Будистичкиот канон Пали и Гата-Јатака (Бр.454) полемички ги спомнува приврзаниците на Восудева и Баладева. Овие текстови имаат многу особености и може да бидат помешани со верзија на легендите на Кришна.[72] Текстовите на џаинизмот ги споменуваат овие приказни, исто така, со многу особености и различни верзии, во нивните легенди за Тиртанкара. Ова вклучување на легендите поврзани со Кришна во античката будистичка литература и литература од Јаина сугерира дека теологијата на Кришна била постоечка и важна во религиозниот пејзаж набљудуван од нехинду-традициите на античка Индија.[73][74]

Античкиот санскритски граматичар Патанџали во својата „Махабхашија“ направил неколку наводи на Кришна и неговите соработници кои се наоѓаат во подоцнежните индиски текстови. Во неговиот коментар на стихот 3.1.26 на Пчини, тој исто така го користел зборот Камсавада или „убиството на Камса“, важен дел од легендите околу Кришна.[75][76]

Пурана

[уреди | уреди извор]

Многу Пурани, главно составени за време на периодот Гупта (IV-V век н.е.),[77] ја раскажуваат животната приказна на Кришна или некои најважни моменти од неа. „Две Пурани“, „Багаватам Пурана“ и „Вишну Пурана“, содржат најелаборирано раскажување на приказната на Кришна,[78] но животните приказни за Кришна во овие и другите текстови се разликуваат и содржат значителни недоследности.[79][80] „Багаватам Пурана“ се состои од дванаесет книги поделени во 332 поглавја, со збирен вкупен износ од 16,000 до 18,000 стихови во зависност од верзијата.[81][82] Десеттата книга на текстот, која содржи околу 4,000 стихови (~ 25%) и е посветена на легендите за Кришна, е најпопуларниот и најшироко проучуваниот дел од овој текст.[83][84]

Иконографија

[уреди | уреди извор]
Кришна со крави и Гопии.

Кришна е претставен во индиските традиции на многу различни начини, но со некои заеднички одлики. Неговата иконографија обично го прикажува со црна, темна или сина кожа, како Вишну.[85] Сепак, античките и средновековните релјефи и камената уметност го прикажувале во природна боја на материјалот од кој е формиран, како во Индија, така и во југоисточна Азија.[86][87] Во некои текстови, неговата кожа е поетски опишана како боја на Јамбул (Јамун, овошје во виолетова боја).[88]

Кришна често е прикажан како носи венец или круна со пердув од паун, и свири на бансури (индиска флејта).[89][90] Во оваа форма, тој обично се прикажува како стои со едната нога свиткана пред другата во држењето на Трибханга. Понекогаш е придружуван од крави или теле, кои го симболизираат божествениот пастир Говинда. Алтернативно, тој е прикажан како романтично младо момче со гопии (млекарки), често правејќи музика или шеги.[91]

Кришна, кревајќи го Говардана кај Барат Кала Баван, реставриран од муслиманските гробишта во Варанаси. Датирано е од ерата на Империјата Гупта (IV/VI век).[92]

Во други икони, тој е дел од сцените на епските битки на „Махабхарата“. Тој е прикажан како возач, особено кога му се обраќа на ликот на принцот Пандава, Арџуна, симболично одразувајќи ги настаните што довеле до „Багавад Гита“ – спис на хиндуизмот. Во овие популарни прикази, Кришна се појавува најнапред како кочијаш, или како советник што го слуша Арџуна, или како кочијаш додека Арџуна ги насочува своите стрели на бојното поле Курукшетра.[93][94]

Алтернативните икони на Кришна го покажуваат како бебе (Бала Кришна, детето Кришна), дете кое ползи на рацете и колената, дете што танцува или дете со невин изглед, разиграно краде или троши путер (Макан Чор),[60] држејќи го Ладду во раката (Ладду Гопал)[95][96] или како космичко новороденче кое си го цица прстот додека лебди на лист од банајан (вид смоква) за време на Пралаја (космичкото распаѓање) набљудувано од мудрецот Маркандеја.[97] Регионалните варијации во иконографијата на Кришна се гледаат во неговите различни форми, како што се Јаганата во Одиша, Витоба во Махараштра[98] Шринатџи во Раџастан,[99] и Гурувајоропан во Керала.[100]

Упатство за подготовка на Кришна икони во дизајнот и архитектурата се опишани во санскритските текстови од средновековната ера на вештини од хинду храмови како што се Ваиканаса Агама, Вишну дармотара, Брихат самхита и Агни Пурана.[101] Слично на тоа, тамилските текстови од раното средновековие исто така содржат упатства за вајање на Кришна и Рукмини. Неколку статуи направени според овие упатства се наоѓаат во колекциите на Владиниот музеј, Ченаи.[102]

Живот и легенди

[уреди | уреди извор]

Ова резиме е митолошка приказна, заснована врз литературни детали од „Махабхарата“, „Харивамса“, „Багаватам Пурана“ и „Вишну Пурана“. Сцените од нарацијата се сместени во античка Индија, претежно во сегашните држави Утар Прадеш, Бихар, Раџастан, Харајана, Делхи и Гуџарат. Легендите за животот на Кришна се нарекуваат Кришна харита.[103]

Раѓање

[уреди | уреди извор]
Нанда и Јашода го лулаат бебето Кришна на лулашка.

Во Кришна Харитас, Кришна е роден од Деваки и нејзиниот сопруг, Васудева од кланот Јадава во Матура.[104] Братот на Деваки е тиранин по име Камса. На свадбата на Деваки, според легенди на некои Пурани, гаталците му кажуваат на Камса дека детето на Деваки ќе го убие. Понекогаш, тоа било прикажано како акашвани (глас од небото) дал соопштение за смртта на Камса. Камса организира да се убијат сите деца на Деваки. Кога ќе се роди Кришна, Васудева тајно го носи бебето Кришна далеку преку Јамуна и го разменува. Кога Камса се обидува да го убие новороденчето, разменетото бебе се појавува како хинду-божица Јогмаја, предупредувајќи го дека неговата смрт пристигнала во неговото кралство, а потоа исчезнала, според легендите во Пураните. Кришна расте со Нанда и неговата сопруга Јашода во близина на денешна Матура.[105][106][107] Преживеале и два брата и две сестри на Кришна, имено Баларама и Субхадра, според овие легенди.[108] Денот на раѓање на Кришна се слави како Кришна Јанмаштами.

Детство и младост

[уреди | уреди извор]
Кришна свири на кавал (уметничко дело од XV век).

Легендите за детството и младоста на Кришна го опишуваат како говедарче, палаво момче чии бељи му го даваат прекарот Махан Чор (крадец на путер) и заштитник кој ги краде срцата на луѓето и во Гокул и во Вриндавана. Во текстовите се наведува, на пример, дека Кришна го подигнал ридот Говардана за да ги заштити жителите на Вриндавана од разорните дождови и поплави.[109]

Други легенди го опишуваат како волшебен и разигран љубител на гопии (млекарки) на Вриндавана, особено на Рада. Овие љубовни приказни исполнети со метафора се познати како Расалила (Танц на божествената љубов) и биле романтизирани во поезијата на Јајадева, автор на „Гита Говинда“. Тие се исто така клучни за развојот на традициите на Кришна бакти кои ги обожаваат Рада-Кришна.[110]

Детството на Кришна го илустрира хиндуистичкиот концепт на лила, играње за забава и уживање, а не за спорт или заработка. Неговата интеракција со гопиите на раса (естетика) танцот или Расалила е пример. Кришна свири на кавал и гопиите доаѓаат веднаш, оставаат што и да прават, до бреговите на реката Јамуна и му се придружуваат во пеењето и танцувањето. Дури и оние кои физички не можат да бидат таму, му се придружуваат преку медитација. Тој е духовната суштина и вечната љубов во постоењето, гопиите метафорички ја претставуваат праксти материјата и непостојаното тело.[111]:256

Оваа лила е постојана тема во легендите за детството и младоста на Кришна. Дури и кога се бори со змија за да ги заштити другите, во хиндуистичките текстови тој е опишан како да игра игра.[111]:255 Оваа одлика на разиграност на Кришна се слави за време на фестивалите како Расалила и Јанмаштами, каде што хиндусите во некои региони, како што е Махараштра, разиграно ги имитираат неговите легенди, пример, прават човечка пирамида за ги скршат отворените хендиси (глинени садови) обесени високо во воздухот, за да „украдат“ путер или матеница, истурајќи го врз целата група.[111]:253–261

Зрелоста

[уреди | уреди извор]
Кришна со неговите соучесници Рукмини и Сатјабхама и неговата планина Гаруда, Тамил Наду, Индија, на крајот од XII-XIII век.[112]

Легендите на Кришна потоа го опишуваат неговото враќање во Матура. Тој го соборува и убива тиранинот, неговиот чичко Камса/Канза, откако задушува неколку обиди за атентат од страна на Камса. Тој го враќа назад таткото на Камса, Уграсена како крал на Јадава и станува водечки принц на дворот.[113] Во една верзија на приказната за Кришна, како што раскажува Шанта Рао, Кришна по смртта на Камса ги води Јадавите кон новоизградениот град Дварака. Потоа Пандавас се крева. Кришна се спријателува со Арџуна и другите принцови Пандава од кралството Куру. Кришна игра клучна улога во „Махабахарата“.[114]

„Багаватам Пурана“ опишува осум жени на Кришна кои се појавуваат во низа како (Рукмини, Сатјабама, Џамбавати, Калинди, Митравинда, Нагнаџити (исто така наречена Сатја), Бадра и Лакшмана (исто така наречена Мадра).[115] Според Денис Хадсон, ова е метафора каде секоја од осумте жени означува различен аспект од него.[116] Според Џорџ Вилијамс, текстовите на Ваишнава ги споменуваат сите гопии како сопруги на Кришна, но ова е духовна симболика на посветената врска и целосната љубовна посветеност на Кришна кон секој посветен на него.[117]

Во хинду-традициите поврзани со Кришна, тој најчесто се гледа со Рада. Сите негови сопруги и неговата љубовница Рада се сметаат во хиндуистичката традиција како аватари на божицата Лакшми, парнерката на Вишну.[118][8] Гопиите се сметаат како манифестации на Лакшми или Рада.[8][119]

Курукшетра војна и Багавад Гита

[уреди | уреди извор]

Според епската поема „Махабхарата“, Кришна станува кочијаш на Арџуна за војната во Курукшетра, но под услов тој лично да не крева никакво оружје. По пристигнувањето на бојното поле и кога ќе види дека непријателите се неговото семејство, неговиот дедо и неговите братучеди и најблиски, Арџуна е трогнат и вели дека неговото срце нема да дозволи да се бори и да убива други. Тој повеќе би сакал да се одрече од кралството и да го спушти својот Гандив (лакот на Арџуна). Кришна тогаш го советува за природата на животот, етиката и моралот кога се соочува со војна меѓу доброто и злото, непостојаноста на материјата, трајноста на душата и доброто, должностите и одговорностите, природата на вистинскиот мир и блаженство и различните видови на јога за да се достигне оваа состојба на блаженство и внатрешно ослободување. Овој разговор помеѓу Кришна и Арџуна е претставен како дискурс наречен „Багавад Гита“.[120][121][122]

Смрт и вознесение

[уреди | уреди извор]

Во индиските текстови е наведено дека легендарната војна Курукшетра довела до смрт на сите стотици синови на Гандари. По смртта на Дуриодхана, Кришна го посетува Гандари за да му изрази сочувство, кога Гандари и Дхитарааштра ја посетувале Курукстра, како што е наведено во „Стри Парва“. Чувствувајќи се дека Кришна намерно не ставил крај на војната, во бес и тага, Гандари рече: „Беше рамнодушен кон Курусите и Пандавите додека се убиваа едни со други, затоа, Говинда, ти ќе бидеш убиец на твои роднини!“ Според „Махабхарата“, на фестивалот започнува борба меѓу Јадавите, кои на крај се убиваат едни со други. Помешувајќи го Кришна со елен, ловџија по име Јара пука стрела што смртно го повредува. Кришна му простува на Јара и умира.[123][124][125] Местото на поклонение (тирта) на Балка во Гуџарат ја означува локацијата каде се верува дека починал Кришна. Познат е и како Дехоцарга, наведува Дијана Л. Ек, израз што буквално значи место каде Кришна „го предал своето тело“.[101] Багавата Пурана во Книгата 11, поглавје 31, вели дека по неговата смрт, Кришна се враќа во своето престолно живеалиште директно поради неговата јогиска концентрација. Боговите што чекаат како Брама и Индра не биле во можност да го следат патот по кој Кришна тргнал да ја напушти својата човечка инкарнација и да се врати во своето живеалиште.[126][127]

Верзии и толкувања

[уреди | уреди извор]
Иконографијата на Кришна се појавува во многу верзии низ Индија. На пример (лево надесно): Сринат, Јаганата, Витоба.

Постојат бројни верзии на животната приказна на Кришна, од кои три најмногу се изучуваат: „Харивамса“, „Багаватам Пурана“ и „Вишну Пурана“.[128] Тие ја делат основната приказна, но значително се разликуваат во нивните специфики, детали и стилови.[129] Најоригиналната композиција, „Харивамса“ е раскажана во реален стил што го опишува животот на Кришна како сиромашен сточар, но ткаејќи во поетска и алузивна фантазија. Завршува со триумфална нота, а не со смртта на Кришна.[130] Разликувајќи се во некои детали, петтата книга на „Вишну Пурана“ се оддалечува од реализмот на „Харивамса“ и го вградува Кришна во мистична смисла и пофалби.[131] Ракописите на „Вишну Пурана“ постојат во многу верзии.[132]

Десеттата и единаесеттата книга на „Багаватам Пурана“ се смета за поетско ремек-дело, полно со имагинација и метафори, без никаква врска со реализмот на пасторалниот живот пронајден во „Харивамса“. Животот на Кришна е претставен како космичка претстава (лила), каде што неговата младост е поставена како кнежевствен живот со неговиот згрижувачки татко Нанда претставен како крал.[133] Животот на Кришна е поблизок до оној на човечкото суштество во „Харивамса“, но е симболичен универзум во „Багаватам Пурана“, каде Кришна е во рамките на универзумот и надвор од него, како и самиот универзум, секогаш.[134] Ракописите од „Багаватам Пурана“, исто така, постојат во многу верзии, на бројни индиски јазици.[135][83]

Предложено датирање

[уреди | уреди извор]
Фреска на Кришна во XIV век во Удаипур, Раџастан.

Датумот на раѓање на Кришна се слави секоја година како Јанмаштами.[140]

Според Гај Бек, „повеќето научници за хиндуизмот и индиската историја ја прифаќаат историчноста на Кришна - дека тој бил вистинска машка личност, без разлика дали е човечка или божествена, кој живеел на индиска почва најмалку 1000 години п.н.е и комуницирал со многу други историски лица во циклусите на епската и пураничката историја“. Сепак, Бек исто така забележал дека има „огромен број на противречности и разлики околу хронологијата на животот на Кришна, како што е прикажано во санскритскиот канон“.[141]

Ланвања Вемсани навела дека може да се заклучи дека Кришна живеел помеѓу 3227 година пр.н.е. - 3102 пр.н.е. од Пурана.[142] Голем број научници, како што е А.К. Бансал, Б.В. Раман ја поставувале годината на раѓање на Кришна како 3228 пр.н.е.[143][144] Научен труд презентиран на конференција во 2004 година од група археолози, религиозни научници и астрономи од Сомнат Труст од Гуџарат, што била организирана во Прабас Патан, претпоставената локација на местото каде што Кришна ги минал своите последни моменти, ја утврдува смртта на Шри Кришна на 18 Февруари 3102 година п.н.е. на возраст од 125 години и 7 месеци. [note 2]

Спротивно на тоа, според митологиите во џаинската традиција, Кришна бил братучед на Немината.[151] Се верува дека Немината е во традицијата на Џаин, роден 84,000 години пред IX век пр.н.е. Паршваната, дваесет и третата тиртанкара.[152]

Филозофија и теологија

[уреди | уреди извор]

Широк спектар на теолошки и филозофски идеи се презентирани преку Кришна во хиндуистички текстови. Рамануја, хиндуистички теолог, чии дела имале големо влијание во Бакти движењето,[153] го претставил во однос на квалификуваниот монизам (Вишиштадваита).[154] Мадвачарија, хинду филозоф, чии дела довеле до основање на сектата Харидаса на ваишнавизмот,[155] го претставил Кришна во рамките на дуализмот (Дваита).[156] Џива Госвами, светец од училиштето Гаудија Ваишнава,[157] ја опишал теологијата на Кришна во однос на јогата Бакти и Ахинтија Беда Абеда.[158] Кришна теологијата е претставена во чистa монистичка (Адваита, наречен шудаваита) рамка со Валба Ачарја, кој е основач на Пушти сектата на ваишнавизам.[159][160] Мадхусудана Сарасвати, филозоф од Индија,[161] ја претставил теологијата на Кришна во рамки на недуализам - монизам (Адваита Веданта), додека Ади Шанкара, заслужен за обединување и воспоставување на главните струи на мисла во хиндуизмот,[162][163][164] го спомнал Кришна во неговите дискусии на почетокот на VIII век за Панчајатана пуџа.[165]

„Багаватам Пурана“, популарен текст за Кришна за кој се смета дека е како спис во Асам, синтетизира рамка Адваита, Самхја и Јога за Кришна, една што продолжува преку љубовна посветеност на Кришна.[166][167][168] Брајант ја опишувал синтезата на идеи во „Багаватам Пурана“ како:

Филозофијата на Багавата е мешавина од терминологија на Веданта, метафизика на Самхијан и посветена пракса на Јога. (...) Десеттата книга ја промовира Кришна како највисок апсолутен личен аспект на божествот; - личноста што стои зад терминот Ишвара и крајниот аспект на Брахман.

— Едвин Брајант, Krishna: A Sourcebook[5]

Додека Шеридан и Пинтхман го потврдувале ставот на Брајант, вториот додавал дека Ведантискиот став нагласен во Багавата не бил дуалистички со разлика. Во конвенционалната невообичаена Веданда, целата реалност е меѓусебно поврзана и една, Багавата смета дека постојат повеќе реалности кои се меѓусебно поврзани.[169][170]

Низ различните теологии и филозофии, заедничката тема го претставува Кришна како суштина и симбол на божествената љубов, со човечкиот живот и љубовта како одраз на божественото. Копнежните и легендите исполнети со љубов за Кришна и гопиите, неговите разиграни шеги како бебе,[171] како и неговите подоцнежни дијалози со други ликови, филозофски се третираат како метафори за човечкиот копнеж за божественото и за значењето и игрите меѓу универзумите и човечката душа.[172][173][174] Кришновата лила е теологија на љубовната игра. Според Џон Колер, „љубовта не се претставува едноставно како средство за спасение, таа е највисок живот“. Човечката љубов е Божја љубов.[175]

Другите текстови што го вклучуваат Кришна како што е „Багавад Гита“ привлекле бројни басја (коментари) во хинду-традициите.[176] Иако е само дел од хиндуистичкиот еп „Махабхарата“, тој функционирал како независен духовен водич. Алегорично се кревал преку дискусиите меѓу Кришна и Арџуна за етичките и моралните дилеми во човечкиот живот, а потоа претставува спектар на одговори, тежејќи ги идеолошките прашања за човековите слободи, избори и одговорности кон себе и кон другите.[176][177] Овој дијалог на Кришна привлекол бројни толкувања, од тоа да биде метафора на внатрешната човечка борба што подучува ненасилство, до метафора на надворешната човечка борба што учи отфрлање на тишината до прогонство.[176][177][178]

Влијание

[уреди | уреди извор]

Ваишнавизам

[уреди | уреди извор]

Обожувањето на Кришна е дел од ваишнавизмот, голема традиција во рамките на хиндуизмот. Кришна се смета за целосен аватар на Вишну, или едно со самиот Вишну.[179] Сепак, точната врска помеѓу Кришна и Вишну е сложена и разновидна,[180] со тоа што Кришна понекогаш се смета за независно божество и врховно.[181] Ваишнава прифаќа многу инкарнации на Вишну, но Кришна е особено важна. Нивните теологии генерално се центрирани или на Вишну или на аватар како што е Кришна како врховен. Термините Кришнаизам и Вишнуизам понекогаш се користеле за да се разликуваат двете, а првото имплицира дека Кришна е трансцендентно Врховно битие.[182]

Сите традиции на Ваишнава го признаваат Кришна како осмиот аватар на Вишну; други го идентификуваат Кришна со Вишну, додека традициите како што е Гаудија Ваишнавизам,[183][184] Валабха Сампрадаја и Нимбарка Сампрадаја го сметаат Кришна за Свајам Багаван, оригинална форма на Лордот или иста како концептот на Брахман во хиндуизмот.[6][185][186][187][188] Гитаговинда од Јајадева смета дека Кришна е врховен господар, додека десетте инкарнации се негови форми. Сваминарајан, основач на Сваминарајан Сампрадеј, исто така, го обожува Кришна како на самиот Бог. „Големиот кришнаизам“ одговара на втората и доминантна фаза на ваишнавизмот, вртејќи се околу култовите на Васудева, Кришна и Гопала од доцниот ведски период.[189] Денес верата има значајни следбеници и надвор од Индија.[190]

Рани традиции

[уреди | уреди извор]

Божеството Кришна-Васудева (kṛṣṇa vāsudeva „Кришна, син на Васудева Анакадундуби“) е историски една од најраните форми на обожување во кришнаизмот и ваишнавизмот.[19][66] Се верува дека е значајна традиција на раната историја на кришна религијата во антиката.[191] Потоа, имало спојувања на разни слични традиции. Тука спаѓаат античкиот Багаватизам, култот кон Гопала, кон „Кришна Говинда“ (Кришна што ги наоѓа кравите), на Балакришна (бебе Кришна) и на „Кришна Гопивалбаха“ (Љубовникот Кришна).[192][193] Според Андре Кутур, Харивамса придонел за синтеза на различни карактери како аспекти на Кришна.[194]

Бакти традиција

[уреди | уреди извор]
Кришна бил најголем дел од движењето Бакти.

Употребата на терминот бакти, што значи посветеност, не е ограничена на ниту едно божество. Сепак, Кришна е важен и популарен фокус на традицијата на девоционализам во рамките на хиндуизмот, особено кај сектите Ваишнава.[183][195] Приврзаниците на Кришна се претплаќаат на концептот на лила, што значи „божествена игра“, како централен принцип на универзумот. Тоа е форма на бакти јога, еден од трите типа на јога за кои дискутира Кришна во „Багавад Гита“.[184][196][197]

Индиски потконтинент

[уреди | уреди извор]

Бакти движењата посветени на Кришна станале истакнати во јужна Индија од VII-ми до IX векови. Најраните дела ги вклучувале оние на алварите светци на Тамил Наду.[198] Главна колекција на нивните дела е „Дивја Прабандам“. Популарната колекција на песни на Алвар Андал наречена „Тирупаваи“, во која таа се гледа себе како гопија, е најпознатото од најстарите дела во овој жанр.[199][200][201]

Движењето потекнува од Јужна Индија во текот на VII век, ширејќи се на север од Тамил Наду преку Карнатака и Махараштра; до XV век, основано е во Бенгал и северна Индија.[202] Првите пионери на Бакти го вклучуваат Нимбарка (XII-ти или XIII век),[203] но повеќето се појавиле подоцна, вклучувајќи го и Валабахарија (XV-та век н.е.) и (лорд Шри Чаитања Махапрабху). Тие започнале свои училишта, имено Нимбарка Сампрадаја, Валабха Сампрадаја и Гаудија Ваишнавизам, со Кришна како врховен бог.

Во Декан, особено во Махараштра, светци поети на сектата Варкари како Дњанешвар, Намдев, Џанаби, Екнат и Тукарам промовирале обожување на Витоба,[98] локална форма на Кришна, од почетокот на XIII век до крајот на XVIII век.[17] Пред традицијата на Варкари, посветеноста на Кришна станала добро воспоставена во Махараштра поради подемот на „Маханубхава Сампрадаја“ основана од Сарвајна Чакрадара.[204] Во јужна Индија, Пурандара Даса и Канакадаса од Карнатака компонирале песни посветени на сликата на Кришна на Удупи. Рупа Госвами од Гаудија Ваишнавизам составил сеопфатно резиме на бакти, наречено Бакити-расамрита-синдху.[195]

Во Јужна Индија, ачарајас на Шри Сампрадаја пишувале со почит за Кришна во повеќето свои дела, вклучувајќи ги Тирупава од Андал[205] и Гопала Вимшати од Веданта Десика.[206]

Државите Тамил Наду, Карнатака, Андра Прадеш и Керала имаат многу големи храмови на Кришна, а Јанмаштами е еден од најпознатите фестивали во Јужна Индија.[207]

Надвор од Азија

[уреди | уреди извор]
Кришна (лево) со Рада во Бахктивенданта Манор, Ватфорд, Англија.

До 1965 година движењето Кришна-бакти се проширило надвор од Индија откако Бакитиведанта Свами Прабхупада (по упатство од неговиот гуру, Бактисидинда Сарасвати Такура) патувал од својата татковина во Западен Бенгал кон градот Њујорк. Една година подоцна во 1966 година, откако се здобил со многу следбеници, тој бил во можност да го формира Меѓународното друштво за свесност за Кришна (ИСКОН), популарно познато како Харе Кришна движење. Целта на ова движење била да се напишело за Кришна на англиски јазик и да се споделела филозофијата „Гаудија Ваишнава“ со луѓето во западниот свет со ширење на учењата на светителот Чаитања Махапрабху. Во биографиите на Чаитања Махапрабху, мантрата што ја добил кога му била дадена дикша или иницијација во Гаја бил стихот со шест зборови на Кали-Сантарана Упанишад, имено „Харе Кришна, Харе Кришна, Кришна Кришна, Харе Харе; Харе Рама Харе Рама, Рама Рама, Харе Харе“. Во традицијата на Гаудија, тоа е маха-мантра или голема мантра за Кришна бакти.[208][209] Неговото скандирање било познато како хари-нама санкиртана.[210]

Маха-мантрата го привлекла вниманието на Џорџ Харисон и Џон Ленон од славата на Битлси,[211] и Харисон произвел снимка од мантрата од приврзаници од лондонскиот храм Рада-Кришна, во 1969 година.[212] Насловена како „Харе Кришна Мантра“, песната стигнала до топ 20 на музичките топ листи во Велика Британија и била успешна и во Западна Германија и Чехословачка.[211][213] Мантрата на Упанишад на тој начин помогнала да се донесат идеите на Бакитиванта и ИСКОН за Кришна на Запад.[211] ИСКОН изградило многу храмови на Кришна на Запад, како и на други локации како Јужна Африка.[214]

Југоисточна Азија

[уреди | уреди извор]
Кришна ја подигнува планината „Говардан“, уметничко дело од VII век од археолошки локалитет Да Нанг, Виетнам.[215][216]

Кришна се наоѓа во историјата и уметноста на југоисточна Азија, но во далеку помала мера отколку Шива, Дурга, Нанди, Агастја и Буда. Во храмовите (канди) на археолошките места во ридската вулканска Јава, Индонезија, релјефите во храмовите не го прикажуваат неговиот пасторален живот или неговата улога како еротски љубовник, ниту историските јавански-хинду текстови.[217] Наместо тоа, или неговото детство или животот како крал и придружник на Арџуна биле повеќе фаворизирани. Најелаборатните храмски уметности со Кришна се наоѓаат во низата релјефи на Крснајана во комплексот храмови Прамбанан во близина на Јогјакарта. Овие датираат на IX век н.е.[217][218][219] Кришна останал дел од јаванската културна и теолошка структура до XIV век, како што е потврдено од релјефите на Пенатаран во XIV век, заедно со оние на хиндуистичкиот бог Рама во источна Јава, пред исламот да ги замени будизмот и хиндуизмот на островот.[220]

Уметностите од средновековната ера во Виетнам и Камбоџа го карактеризираат Кришна. Најраните преживеани скулптури и релјефи се од VI-ти и VII век, а тука спаѓа и иконографијата на ваишнавизмот.[215] Според Џон Гај, куратор и директор на југоисточната азиска уметност во Метрополитен музејот на уметност, уметноста Кришна Говардана од Виетнам од VI/VII век во Да нанг и Камбоџа од VII век во пештерата Пном Да во Анкор Бореи, се некои од најсофистицираните во оваа ера.[215]

Иконографијата на Кришна е пронајдена и на Тајланд, заедно со оние од Сурија и Вишну. На пример, голем број скулптури и икони се пронајдени во Си Теп и Клангаи сајтови во Печхабун регионот на северен Тајланд. Овие датираат од околу VII-ми и VIII век, и од археолошките наоѓалишта во периодот Фунан и Женла.[221]

Изведувачка уметност

[уреди | уреди извор]
Легендите на Кришна во „Багавата Пурана“ инспирирале многу репертоари на изведувачки уметности, како што се Катак, Кучипуди (лево) и Одиси.[20][22] Раса Лила играта каде што Кришна игра со гопиите во Манипури стил (десно).

Индискиот танц и музички театар потекнуваат од техниките во античките текстови „Самаведа“ и „Натијасастра“.[222][223] Донесените приказни и бројните кореографски теми се инспирирани од митологиите и легендите во хинду-текстовите, вклучително и литературата поврзана со Кришна, како што се „Харивамса“ и „Багаватам Пурана“.[224]

Приказните за Кришна одиграле клучна улога во историјата на индискиот театар, музика и танц, особено преку традицијата на Расалила. Ова се драматични акти на детството, адолесценцијата и зрелоста на Кришна. Една заедничка сцена го вклучува Кришна како свири на кавал во расалила за да може да ја слушнат одредени гопии (говедарки девојки), што теолошки би требало да претставува божествен повик што го слушаат само одредени просветлени суштества.[225] Некои од легендите на текстот инспирирале секундарна театарска литература, како што е еротиката во „Гита Говинда“.[226]

Литературата поврзана со Кришна, како што е „Багаватам Пурана“, им дава метафизичко значење на претставите и ги третира како религиозен ритуал, внесувајќи го секојдневниот живот со духовно значење, претставувајќи добар, искрен, среќен живот. Слично на тоа, претставите инспирирани од Кришна имаат за цел да ги прочистат срцата на верните глумци и слушатели. Пеењето, танцувањето и изведбата на кој било дел од „Кришна Лила“ е чин на сеќавање на дармата во текстот, како форма на парабхакти (врвна преданост). Да се сеќаваш на Кришна во кое било време и во која било уметност, тврди текстот, значи да се поклонува на доброто и божественото.[227]

Класичните стилови на танцување, како што се Катак, Одиси, Манипури, Кучипуди и Баратанатијам, особено се познати по нивните настапи поврзани со Кришна. Кришнатам го поврзува своето потекло со легендите на Кришна и е поврзана со друга голема класична индиска форма на танц, наречена Катакали.[228] Брајант го сумира влијанието на приказните за Кришна во „Багаватам Пурана“, бидејќи „[тоа] инспирираше повеќе деривативна литература, поезија, драма, танц, театар и уметност од кој било друг текст во историјата на санскритската литература, со можен исклучок на Рамајана.“[21]

Во медиумите

[уреди | уреди извор]

Кришна има многу аспекти на неговата личност, а бројни ТВ-емисии и филмови со текот на годините се обиделе да ја доловат неговата суштина. Голем број глумци ја пробале улогата на лордот Кришна.[229]

Телевизија

[уреди | уреди извор]
ТВ серии Играно од Канал Земја
Махабхарат (1988 ТВ серија) Нитиш Барадваџ[230] DD National Индија
Кевал Шах
Барат Ек Хоџ Салим Гус
Шри Кришна (1993 ТВ серија) Сарвадаман Д. Банерџи[231]
Свапнил Џоши
Ашок Кумар Балакришнан
Џаи Хануман (1997 ТВ серија) Рави Кишан DD Metro
Махабхарат Ката Ришаб Шукла DD National
Ек Аур Махабхарат Сурај Чада Zee TV
Драупади (ТВ серија) Рахул Бат Sahara One
Махарати Карна (2002 г.) Сираџ Мустафа Кан DD National
Џаи Шри Кришна (2008 ТВ серија) Меган Џадав Colors TV
Дрити Батија
Дваркадеиш Багваан Шри Кришна Вишал Карвал NDTV Imagine
Махабхаратам Амит Баргав Sun TV
Махабхарат (ТВ серија) Саураб Раџ Џаин[232][233] Star Plus
Девон Ке Дев... Махадев Life OK
Дармакшетра Гаурав Гатенекар Epic
Суриапутра Карн Саураб Пандеј[234] Sony TV
Санкат Мочан Махабали Ханумаан Гаган Малик
Кришна Канхаја Сидарт Арора Sony SAB
Бактер Богобан Шри Кришна Маноџ Оџа Star Jalsha
Парамаватар Шри Кришна Судип Сахир &TV
Нирнај Самадија[235]
Рада Кришна Сумед Мудгалкар[236] Star Bharat
Химаншу сони[237]
Карн Сангини Анант Јоши Star Plus
Шримад Багват Махапуран Раџниш Дугал Colors TV

Филмови

[уреди | уреди извор]
Филмови Играно од
Шри Кришна Јанма Неелкант Мандакини
Драупади (1931 филм) Калил
Мајабазар Н. Т. Рама Рао
Бишма (1962 филм) Харинат
Шри Кришнаруна Јудхаму Н. Т. Рама Рао
Карнан
Бабрувахана (1964 филм) Канта Рао
Пандава Ванавасам
Верабахиманју Н. Т. Рама Рао
Махабхарат (1965 филм) Аби Батачарја
Шри Кришна Пандавејам Н. Т. Рама Рао
Шри Кришнаватарам
Шри Кришна Виџајаму
Шри Кришнанџанеја Јудам
Канан Карунаи
Даана Веера Соора Карна
Бабрувахана (1977 филм) Рамакришна
Курукшетрам (1977 филм) Собхан Бабу
Махабахарата (1989 филм) Брус Маерс
Рааџнети Нана Патекар (Врз основа на ликот на Кришна)
ОБМ - О, Боже мој! Акшеј Кумар
Махабхарат Аур Барбарик Нитиш Барадваџ
Махабхарат (2013 филм) Шатрухан Синха (глас)
Курукшетра (2019 филм) В. Равичандран

Кришна надвор од хиндуизмот

[уреди | уреди извор]
Рада-Кришна.

Џаинизам

[уреди | уреди извор]

Џаинистичката традиција наведува 63 Śalākāpuruṣa или познати личности кои, меѓу другото, вклучува 24 Tirthankaras (духовни учители) и девет сетови на тријади. Една од овие тријади е Кришна како Васудева, Баларама како Баладева и Џарасанда како Прати-Васудева. Во секоја ера на цикличното време на Џаин, се раѓа Васудева со постар брат, наречен Баладева. Помеѓу тријадите, Баладева го поддржува принципот на ненасилство, централна идеја на џаинизмот. Злобникот е Прати-васудева, кој се обидува да го уништи светот. За да го спаси светот, Васудева-Кришна мора да го напушти принципот на ненасилство и да го убие Прати-Васудева.[238] Приказните за овие тријади може да се најдат во Харивамса Пурана (VIII век) од Џинасена (да не се помеша со неговиот истоимен, додаток на „Махабхарата“) и „Тришашти-шалакапуруша-чарита“ од Хемахандра.[239][240]

Приказната за животот на Кришна во Пурана на џаинизмот ги следи истите општи скици како и во хиндуистичките текстови, но во детали тие се многу различни: тие го вклучуваат Џаин Тиртанкара како ликови во приказната и генерално се полемички критички настроени кон Кришна, за разлика од верзии најдени во „Махабахарата“, „Багаватам Пурана“ и „Вишну Пурана“.[241] На пример, Кришна губи битки во џаин верзиите, а неговите гопии и неговиот клан Јадавас умираат во пожар создаден од аскетот Дваипајана. Слично на тоа, откако умрира од стрелата на ловецот Џара, во текстовите на Џаина стои дека Кришна оди во третиот пекол во космологијата Џара, додека за неговиот брат се вели дека оди на шестото небо.[242]

За Вималасури се препишува автор на џаин верзијата на „Харивамса Пурана“, но не се пронајдени ракописи што го потврдуваат ова. Веројатно е дека подоцна Џаинските научниците, веројатно Џинасена од VIII век, напишале комплетна верзија на легендите на Кришна во традицијата на Џаин и му ја припишувале на античкиот Вималасури.[243] Делумно и постари верзии на приказната за Кришна се достапни во Џаинската литература, како на пример во „Антагата Дасао“ на Светамбара Агама традиција.[243]

Во другите текстови на Џаин, Кришна е наведен дека е братучед на дваесет и втората тиртанкара, Немината. Во текстовите на Џаин е наведено дека Немината го научил Кришна на целата мудрост што подоцна му ја дал на Арџуна во „Багавад Гита“. Според Џефри Д. Лонг, професор по религија познат по своите публикации за џаинизмот, оваа врска помеѓу Кришна и Немината е историска причина за џаините да прифатат, да читаат и да ја цитираат „Багавад Гита“ како духовно важен текст, да слават фестивали поврзани со Кришна и да се мешаат со хиндусите како духовни братучеди.[244]

Будизам

[уреди | уреди извор]
Опис на Кришна што свири на кавал во храм изграден во 752 година по наредба на императорот Шому, Храмот Тодаи-џи, Сала Голем Буда во Нара, Јапонија.

Приказната за Кришна се појавува во приказните за Јатака во будизмот.[245] Видхурапандита јатака ги споменува Матура (санскритски: Mathura), Гата јатака ги спомнува Камса, Девагаба (ск: Деваки), Упасагара или Васудева, Говадхана (ск: Говардана), Баладева (Баларама) и Канха или Кесава (ск: Кришна, Кешава).[246][247]

Како и Џаинските верзии на легендите за Кришна, така и будистичките верзии, како што е една во Гата Јатака, го следат генералниот преглед на приказната,[248] но се различни и од хиндуистичките верзии.[246][73] На пример, будистичката легенда ја опишува Девагаба (Деваки) како е изолирана во палатата изградена на висок столб, откако таа се родила, така што ниту еден иден сопруг не ќе можел да ја достигне. Таткото на Кришна на сличен начин е опишан како моќен крал, но кој случајно се среќава со Девагаба и на кому Камса ја дава својата сестра Девагаба во брак. Браќата и сестрите на Кришна не ги убива Камса, иако се обидува. Во будистичката верзија на легендата, сите браќа и сестри на Кришна растат до зрелост.[249]

Главниот град на Кришна и неговите браќа и сестри станува Дваравати. Интеракцијата помеѓу Арџуна и Кришна недостасува во верзијата на Јатака. Вклучена е нова легенда, каде Кришна жали во неконтролирана тага кога неговиот син ќе умре, а Гатапандита глуми лудило за да му одржи лекција на Кришна.[250] Приказната за Јатака, исто така, вклучува конфликт и уништување меѓу неговите браќа и сестри откако сите ќе се опијанат. Кришна исто така умира во будистичката легенда од страна на ловџија по име Јара, но додека тој патувал во граничен град. Помешувајќи го Кришна со свиња, Јара фрла копје што фатално му ги прободува нозете, предизвикувајќи голема болка на Кришна, а потоа и смрт.[249]

На крајот од овој дискурс на Гата-Јатака, будистичкиот текст изјавува дека Сарипута, еден од почитуваните ученици на Буда во будистичката традиција, бил инкарниран како Кришна во претходниот живот, за да научи лекции за тагата од Буда од неговото претходно преродување:

Потоа тој [Господарот] ги објави Вистините и го идентификуваше Раѓањето: „Во тоа време, Ананда беше Рохинеја, Сарипута беше Васудева [Кришна], следбениците на Буда беа другите лица, а јас бев Гатапандита“.

— Џатака приказна #454, Преведувач: В. Х. Д. Рус[251]

Додека будистичките текстови Јатака го земаат Кришна-Васудева и го прават студент на Буда во неговиот претходен живот, хиндуистичките текстови го земаат Буда и го прават аватар на Вишну.[252][253] „Божественото момче“ Кришна како олицетворение на мудрост и привлечен шегаџија претставува дел од пантеон на богови во јапонскиот будизам.[254]

Други

[уреди | уреди извор]
Кришна како дете со мајка му Јашода.

Кришна се споменува како Кришна Аватар во Чаубис Аватар, композиција во Дасам Грант традиционално и историски припишана на Гуру Гобинд Синг.[255]

Бахаите веруваат дека Кришна бил „Манифестација на Бога“ или една од низата пророци кои прогресивно го откривале Божјото Слово за постепено зреење на човештвото. На овој начин, Кришна го дели возвишениот статус со Авраам, Мојсеј, Заратустра, Буда, Мухамед, Исус, Баб и основачот на Бахаџи верата, Бахаулала.[256][257]

Ахмадија, исламско движење од XX век, го сметаат Кришна за еден од нивните антички пророци.[258][259][260] Гулам Ахмад изјавил дека тој самиот бил пророк налик на пророци како Кришна, Исус и Мухамед,[261] кои дошле на земјата како последни заживувачи на религијата и моралот.

Обожавањето или почитувањето на Кришна е усвоено од неколку нови религиозни движења од XIX век, а тој понекогаш е член на еклектичен пантеон во окултни текстови, заедно со грчки, будистички, библиски, па дури и историски фигури.[262] На пример, Едвард Шур, влијателна фигура во повеќегодишната филозофија и окултни движења, го сметал Кришна за Голем Почетник, додека теозофите сметале дека Кришна бил инкарнација на Маитреја (еден од Господарите на античката мудрост), најважниот духовен учител за човештвото заедно со Буда.[263][264]

Кришна бил прогласен за светец од Алистер Кроули и бил признат како светец на Еклесија Гностика Католика во гностичката миса на Ордо Темпли Ориентис.[265][266]

Белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Рада се смета за невенчаната сопружница на Кришна. Од друга страна, Рукмини и другите се омажени со него. Регионалните текстови варираат во идентитето на жената на Кришна (сопружница), со некои претставувајќи ја како Рукмини, други како Рада, и сите како гопии, и некои ги толкуваат како разни аспекти или манифестации на Деви Лакшми.[7][8]
  2. ↑ Научниците како Лудо Рошер и Хазра изјавуваат дека Пураните не се сигурен извор за индиската историја, бидејќи содржината во нив за кралевите, разните народи, мудреци и кралства е многу неконзистентна во ракописите. Тие наведуваат дека овие приказни веројатно се засноваат делумно на реални настани, делумно на хагиографија, а делумно украсени со експанзивна имагинација.[145][146] Димит и ван Бујтанен наведуваат дека е тешко да се утврди кога, каде, зошто и од кого се напишани Пурана, и тие пораснале со „бројни акрекции во последователни историски епохи“ каде што луѓето додавале или го менувале текстот по случаен избор.[147] Нивната сигурност страдала и од начинот на копирање на преживеаните ракописи низ вековите.[148][149] Слободата во преведувањето на Пураните била нормална и оние што копирале постари ракописи заменувале зборови или додавале нова содржина.[149][150]

Видете и

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Edwin Bryant & Maria Ekstrand 2004, стр. 21–24.
  2. ↑ 2,0 2,1 Edwin Bryant & Maria Ekstrand 2004, стр. 20–25, quote: "Three Dimensions of Krishna's Divinity (...) divine majesty and supremacy; (...) divine tenderness and intimacy; (...) compassion and protection.; (..., p.24) Krishna as the God of Love".
  3. ↑ Swami Sivananda (1964). Sri Krishna. Bharatiya Vidya Bhavan. стр. 4.
  4. ↑ „Krishna the Yogeshwara“. The Hindu. 12 September 2014.
  5. ↑ 5,0 5,1 Bryant 2007, стр. 114.
  6. ↑ 6,0 6,1 K. Klostermaier (1997). The Charles Strong Trust Lectures, 1972–1984. Crotty, Robert B. Brill Academic Pub. стр. 109. ISBN 978-90-04-07863-5. "(...) After attaining to fame eternal, he again took up his real nature as Brahman. The most important among Visnu's avataras is undoubtedly Krsna, the black one, also called Syama. For his worshippers he is not an avatara in the usual sense, but Svayam Bhagavan, the Lord himself.
  7. ↑ 7,0 7,1 John Stratton Hawley, Donna Marie Wulff (1982). The Divine Consort: Rādhā and the Goddesses of India. Motilal Banarsidass Publisher. стр. 12. ISBN 978-0-89581-102-8.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Bryant 2007, стр. 443.
  9. ↑ Pradyumna. ACK Private Limited. 1976. ISBN 81-8482-340-1.
  10. ↑ Sinha, Purnendu Narayana (1950). A Study of the Bhagavata Purana: Or, Esoteric Hinduism (англиски). Library of Alexandria. ISBN 978-1-4655-2506-2.
  11. ↑ "Krishna". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  12. ↑ „Krishna“. Encyclopædia Britannica Online.
  13. ↑ Ben-Ami Scharfstein (1993). Ineffability: The Failure of Words in Philosophy and Religion. State University of New York Press. стр. 166. ISBN 978-0-7914-1347-0.
  14. ↑ Freda Matchett (2001). Krishna, Lord Or Avatara?. Psychology Press. стр. 199. ISBN 978-0-7007-1281-6.
  15. ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M. The Rosen Publishing Group. стр. 314–315. ISBN 978-0-8239-3179-8.
  16. ↑ Richard Thompson, Ph.D. (декември 1994). „Reflections on the Relation Between Religion and Modern Rationalism“. Архивирано од изворникот на 4 јануари 2011. Посетено на 12 април 2008. Наводот journal бара |journal= (help)
  17. ↑ 17,0 17,1 Mahony, W. K. (1987). „Perspectives on Krsna's Various Personalities“. History of Religions. 26 (3): 333–335. doi:10.1086/463085. JSTOR 1062381. S2CID 164194548., Quote: "Krsna's various appearances as a divine hero, alluring god child, cosmic prankster, perfect lover, and universal supreme being (...)".
  18. ↑ Knott 2000, стр. 15, 36, 56
  19. ↑ 19,0 19,1 Hein, Norvin (1986). „A Revolution in Kṛṣṇaism: The Cult of Gopāla“. History of Religions. 25 (4): 296–317. doi:10.1086/463051. JSTOR 1062622. S2CID 162049250.
  20. ↑ 20,0 20,1 Ravi Gupta and Kenneth Valpey (2013), The Bhagavata Purana, Columbia University Press, ISBN 978-0231149990, pages 185–200
  21. ↑ 21,0 21,1 Bryant 2007, стр. 118.
  22. ↑ 22,0 22,1 ML Varadpande (1987), History of Indian Theatre, Vol 1, Abhinav, ISBN 978-8170172215, pages 98–99
  23. ↑ J. Gordon Melton (2011). Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays, Festivals, Solemn Observances, and Spiritual Commemorations. ABC-CLIO. стр. 330–331. ISBN 978-1-59884-205-0.
  24. ↑ Cynthia Packert (2010). The Art of Loving Krishna: Ornamentation and Devotion. Indiana University Press. стр. 5, 70–71, 181–187. ISBN 978-0-253-22198-8.
  25. ↑ Bryant 2007, стр. 3.
  26. ↑ Lavanya Vemsani (2016). Krishna in History, Thought, and Culture. ABC-CLIO. стр. 112–113. ISBN 978-1-61069-211-3.
  27. ↑ Selengut, Charles (1996). „Charisma and Religious Innovation:Prabhupada and the Founding of ISKCON“. ISKCON Communications Journal. 4 (2). Архивирано од изворникот на 10 July 2012.
  28. ↑ 28,0 28,1 * Monier Williams Sanskrit-English Dictionary (2008 revision) Архивирано на 18 октомври 2019 г.
  29. ↑ Bryant 2007, стр. 382
  30. ↑ Monier Monier Williams, Go-vinda, Sanskrit English Dictionary and Ettymology, Oxford University Press, p. 336, 3rd column
  31. ↑ Bryant 2007, стр. 17
  32. ↑ Hiltebeitel, Alf (2001). Rethinking the Mahābhārata: a reader's guide to the education of the dharma king. Chicago: University of Chicago Press. стр. 251–53, 256, 259. ISBN 978-0-226-34054-8.
  33. ↑ B. M. Misra (18 June 2007). Orissa: Shri Krishna Jagannatha: the Mushali parva from Sarala's Mahabharata. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-514891-6.
  34. ↑ Bryant 2007, стр. 139.
  35. ↑ For the historic Jagannath temple in Ranchi, Jharkhand see: Francis Bradley Bradley-Birt (1989). Chota Nagpur, a Little-known Province of the Empire. Asian Educational Services (Orig: 1903). стр. 61–64. ISBN 978-81-206-1287-7.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 Flood, Gavin D. (1996). An Introduction to Hinduism (англиски). Cambridge University Press. стр. 119-120. ISBN 978-0-521-43878-0.
  37. ↑ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century (англиски). Pearson Education India. стр. 436–438. ISBN 978-81-317-1120-0.
  38. ↑ Osmund Bopearachchi, Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence, 2016.
  39. ↑ 39,0 39,1 Srinivasan, Doris (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art (англиски). BRILL. стр. 215. ISBN 978-90-04-10758-8.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 Osmund Bopearachchi (2016). „Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence“.
  41. ↑ Audouin, Rémy, and Paul Bernard, "Trésor de monnaies indiennes et indo-grecques d'Aï Khanoum (Afghanistan). II. Les monnaies indo-grecques." Revue numismatique 6, no. 16 (1974), pp. 6–41 (in French).
  42. ↑ Nilakanth Purushottam Joshi, Iconography of Balarāma, Abhinav Publications, 1979, p. 22
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 F. R. Allchin; George Erdosy (1995). The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States. Cambridge University Press. стр. 309–310. ISBN 978-0-521-37695-2.
  44. ↑ L. A. Waddell (1914), Besnagar Pillar Inscription B Re-Interpreted, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Cambridge University Press, pp.  1031–1037
  45. ↑ Richard Salomon (1998). Indian Epigraphy: A Guide to the Study of Inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the other Indo-Aryan Languages. Oxford University Press. стр. 265–267. ISBN 978-0-19-535666-3.
  46. ↑ Benjamín Preciado-Solís (1984). The Kṛṣṇa Cycle in the Purāṇas: Themes and Motifs in a Heroic Saga. Motilal Banarsidass. стр. 34. ISBN 978-0-89581-226-1.
  47. ↑ M D Khare 1967.
  48. ↑ John Irwin 1974, стр. 169-176 with Figure 2 and 3.
  49. ↑ Susan V Mishra & Himanshu P Ray 2017, стр. 5.
  50. ↑ Burjor Avari (2016). India: The Ancient Past: A History of the Indian Subcontinent from C. 7000 BCE to CE 1200. Routledge. стр. 165–167. ISBN 978-1-317-23673-3.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Bhattacharya, Sunil Kumar (1996). Krishna-cult in Indian Art (англиски). M.D. Publications Pvt. Ltd. стр. 27. ISBN 978-81-7533-001-6.
  52. ↑ Richard Salomon (1998). Indian Epigraphy: A Guide to the Study of Inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the Other Indo-Aryan Languages. Oxford University Press. стр. 86–87. ISBN 978-0-19-509984-3.
  53. ↑ Manohar Laxman Varadpande (1982). Krishna Theatre in India. Abhinav Publications. стр. 6–7. ISBN 978-81-7017-151-5.
  54. ↑ Barnett, Lionel David (1922). Hindu Gods and Heroes: Studies in the History of the Religion of India. J. Murray. стр. 93.
  55. ↑ Puri, B. N. (1968). India in the Time of Patanjali. Bhartiya Vidya Bhavan.Page 51: The coins of Rajuvula have been recovered from the Sultanpur District...the Brahmi inscription on the Mora stone slab, now in the Mathura Museum,
  56. ↑ Doris Srinivasan (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL Academic. стр. 214–215 with footnotes. ISBN 90-04-10758-4.
  57. ↑ Jason Neelis (2010). Early Buddhist Transmission and Trade Networks: Mobility and Exchange Within and Beyond the Northwestern Borderlands of South Asia. BRILL Academic. стр. 271–272. ISBN 978-90-04-18159-5.
  58. ↑ Wendy Doniger (2008). „Britannica: Mahabharata“. encyclopedia. Encyclopædia Britannica Online. Посетено на 2008-10-13.
  59. ↑ Maurice Winternitz (1981), History of Indian Literature, Vol. 1, Delhi, Motilal Banarsidass, ISBN 978-0836408010, pages 426–431
  60. ↑ 60,0 60,1 John Stratton Hawley (2014). Krishna, The Butter Thief. Princeton University Press. стр. 3–8. ISBN 978-1-4008-5540-7.
  61. ↑ Natubhai Shah 2004, стр. 23.
  62. ↑ 62,0 62,1 Max Müller, Chandogya Upanishad 3.16–3.17, The Upanishads, Part I, Oxford University Press, pages 50–53 with footnotes
  63. ↑ Edwin Bryant and Maria Ekstrand (2004), The Hare Krishna Movement, Columbia University Press, ISBN 978-0231122566, pages 33–34 with note 3
  64. ↑ Sandilya Bhakti Sutra SS Rishi (Translator), Sree Gaudia Math (Madras)
  65. ↑ WG Archer (2004), The Loves of Krishna in Indian Painting and Poetry, Dover, ISBN 978-0486433714, page 5
  66. ↑ 66,0 66,1 Bryant 2007, стр. 4
  67. ↑ Sunil Kumar Bhattacharya Krishna-cult in Indian Art. 1996 M. D. Publications Pvt. Ltd. ISBN 81-7533-001-5 p.128: Satha-patha-brahmana and Aitareya-Aranyaka with reference to first chapter.
  68. ↑ [1] Архивирано на 17 февруари 2012 г.
  69. ↑ Pâṇ. IV. 3. 98, Vâsudevârjunâbhyâm vun. See Bhandarkar, Vaishnavism and Śaivism, p. 3 and J.R.A.S. 1910, p. 168. Sûtra 95, just above, appears to point to bhakti, faith or devotion, felt for this Vâsudeva.
  70. ↑ Sunil Kumar Bhattacharya Krishna-cult in Indian Art. 1996 M. D. Publications Pvt. Ltd. ISBN 81-7533-001-5 p.1
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 Bryant 2007, стр. 5.
  72. ↑ Bryant 2007, стр. 5–6.
  73. ↑ 73,0 73,1 Bryant 2007, стр. 6.
  74. ↑ Hemacandra Abhidhânacintâmani, Ed. Boehtlingk and Rien, p. 128, and Barnett's translation of the Antagada Dasāo, pp. 13–15 and 67–82.
  75. ↑ Bryant 2007, стр. 5
  76. ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (уред.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. стр. 73.
  77. ↑ Flood, Gavin D. (1996). An Introduction to Hinduism (англиски). Cambridge University Press. стр. 110-111. ISBN 978-0-521-43878-0.
  78. ↑ Elkman, S. M.; Gosvami, J. (1986). Jiva Gosvamin's Tattvasandarbha: A Study on the Philosophical and Sectarian Development of the Gaudiya Vaisnava Movement. Motilal Banarsidass.
  79. ↑ Rocher 1986, стр. 18, 49–53, 245–249.
  80. ↑ Gregory Bailey (2003). Arvind Sharma (уред.). The Study of Hinduism. University of South Carolina Press. стр. 141–142. ISBN 978-1-57003-449-7.
  81. ↑ Barbara Holdrege (2015), Bhakti and Embodiment, Routledge, ISBN 978-0415670708, pp. 109–110
  82. ↑ Richard Thompson (2007), The Cosmology of the Bhagavata Purana 'Mysteries of the Sacred Universe, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120819191
  83. ↑ 83,0 83,1 Bryant 2007, стр. 112.
  84. ↑ Matchett 2001, стр. 127–137.
  85. ↑ T. Richard Blurton (1993). Hindu Art. Harvard University Press. стр. 133–134. ISBN 978-0-674-39189-5.
  86. ↑ Guy, John (7 April 2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Metropolitan Museum of Art. стр. 222–223. ISBN 978-1-58839-524-5.
  87. ↑ [a] Cooler, Richard M. (1978). „Sculpture, Kingship, and the Triad of Phnom Da“. Artibus Asiae. 40 (1): 29–40. doi:10.2307/3249812. JSTOR 3249812.;
    [b] Bertrand Porte (2006), "La statue de Kṛṣṇa Govardhana du Phnom Da du Musée National de Phnom Penh." UDAYA, Journal of Khmer Studies, Volume 7, pages 199-205
  88. ↑ Vishvanatha, Cakravarti Thakura (2011). Sarartha-darsini (Bhanu Swami. изд.). Sri Vaikunta Enterprises. стр. 790. ISBN 978-81-89564-13-1.
  89. ↑ The Encyclopedia Americana. [s.l.]: Grolier. 1988. стр. 589. ISBN 978-0-7172-0119-8.
  90. ↑ Benton, William (1974). The New Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. стр. 885. ISBN 978-0-85229-290-7.
  91. ↑ Harle, J. C. (1994). The art and architecture of the Indian Subcontinent. New Haven, Conn: Yale University Press. стр. 410. ISBN 978-0-300-06217-5. figure 327. Manaku, Radha's messenger describing Krishna standing with the cow-girls, gopi from Basohli.
  92. ↑ Diana L. Eck (1982). Banaras, City of Light. Columbia University Press. стр. 66–67. ISBN 978-0-231-11447-9.
  93. ↑ Ariel Glucklich (2008). The Strides of Vishnu: Hindu Culture in Historical Perspective. Oxford University Press. стр. 106. ISBN 978-0-19-971825-2.
  94. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1993). Elements of Hindu iconography. Motilal Banarsidass. стр. 210–212. ISBN 978-81-208-0878-2.
  95. ↑ Hoiberg, Dale; Ramchandani, Indu (2000). Students' Britannica India. Popular Prakashan. стр. 251. ISBN 978-0-85229-760-5.
  96. ↑ Satsvarupa dasa Goswami (1998). The Qualities of Sri Krsna. GNPress. стр. 152 pages. ISBN 978-0-911233-64-3.
  97. ↑ Stuart Cary Welch (1985). India: Art and Culture, 1300–1900. Metropolitan Museum of Art. стр. 58. ISBN 978-0-03-006114-1.
  98. ↑ 98,0 98,1 Vithoba is not only viewed as a form of Krishna. He is also by some considered that of Vishnu, Shiva and Gautama Buddha according to various traditions. See: Kelkar, Ashok R. (2001) [1992]. „Sri-Vitthal: Ek Mahasamanvay (Marathi) by R. C. Dhere“. Encyclopaedia of Indian literature. 5. Sahitya Akademi. стр. 4179. ISBN 9788126012213. Посетено на 2008-09-20. and Mokashi, Digambar Balkrishna; Engblom, Philip C. (1987). Palkhi: a pilgrimage to Pandharpur — translated from the Marathi book Pālakhī by Philip C. Engblom. Albany: State University of New York Press. стр. 35. ISBN 978-0-88706-461-6.
  99. ↑ Tryna Lyons (2004). The Artists of Nathadwara: The Practice of Painting in Rajasthan. Indiana University Press. стр. 16–22. ISBN 978-0-253-34417-5.
  100. ↑ Kunissery Ramakrishnier Vaidyanathan (1992). Sri Krishna, the Lord of Guruvayur. Bharatiya Vidya Bhavan. стр. 2–5.
  101. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1993). Elements of Hindu iconography. Motilal Banarsidass. стр. 201–204. ISBN 978-81-208-0878-2.
  102. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1993). Elements of Hindu iconography. Motilal Banarsidass. стр. 204–208. ISBN 978-81-208-0878-2.
  103. ↑ Matchett 2001, стр. 145.
  104. ↑ The Poems of Sūradāsa. Abhinav publications. 1999. ISBN 9788170173694.
  105. ↑ „Yashoda and Krishna“. Metmuseum.org. 2011-10-10. Архивирано од изворникот на 13 October 2008. Посетено на 2011-10-23.
  106. ↑ Sanghi, Ashwin (2012). The Krishna key (англиски). Chennai: Westland. стр. Key7. ISBN 9789381626689. Посетено на 9 June 2016.[мртва врска]
  107. ↑ Lok Nath Soni (2000). The Cattle and the Stick: An Ethnographic Profile of the Raut of Chhattisgarh. Anthropological Survey of India, Government of India, Ministry of Tourism and Culture, Department of Culture, Delhi: Anthropological Survey of India, Government of India, Ministry of Tourism and Culture, Department of Culture, 2000 Original from the University of Michigan. стр. 16. ISBN 978-8185579573.
  108. ↑ Bryant 2007, стр. 124–130,224
  109. ↑ Lynne Gibson (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. стр. 503.
  110. ↑ Schweig, G. M. (2005). Dance of divine love: The Rasa Lila of Krishna from the Bhagavata Purana, India's classic sacred love story. Princeton University Press, Princeton, NJ; Oxford. ISBN 978-0-691-11446-0.
  111. ↑ 111,0 111,1 111,2 Largen, Kristin Johnston (September 2011). God at Play: Seeing God Through the Lens of the Young Krishna. Wiley-Blackwell.
  112. ↑ „Krishna Rajamannar with His Wives, Rukmini and Satyabhama, and His Mount, Garuda | LACMA Collections“. collections.lacma.org. Архивирано од изворникот на 2014-07-16. Посетено на 2014-09-23.
  113. ↑ Bryant 2007, стр. 290
  114. ↑ Rao, Shanta Rameshwar (2005). Krishna. New Delhi: Orient Longman. стр. 108. ISBN 9788125026969.
  115. ↑ D Dennis Hudson (27 August 2008). The Body of God : An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram: An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram. Oxford University Press. стр. 263–4. ISBN 978-0-19-970902-1. Посетено на 28 March 2013.
  116. ↑ D Dennis Hudson (27 August 2008). The Body of God : An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram: An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram. Oxford University Press. стр. 102–103, 263–273. ISBN 978-0-19-970902-1. Посетено на 28 March 2013.
  117. ↑ George Mason Williams (18 June 2008). Handbook of Hindu Mythology. Oxford University Press. стр. 188, 222. ISBN 978-0-19-533261-2. Посетено на 10 March 2013.
  118. ↑ Rosen 2006, стр. 136
  119. ↑ John Stratton Hawley, Donna Marie Wulff (1982). The Divine Consort: Rādhā and the Goddesses of India. Motilal Banarsidass Publisher. стр. 12. ISBN 978-0-89581-102-8., Quote: "The regional texts vary in the identity of Krishna's wife (consort), some presenting it as Rukmini, some as Radha, some as Svaminiji, some adding all gopis, and some identifying all to be different aspects or manifestation of one Devi Lakshmi."
  120. ↑ Krishna in the Bhagavad Gita, by Robert N. Minor in Bryant 2007, стр. 77–79
  121. ↑ Jeaneane D. Fowler (2012). The Bhagavad Gita: A Text and Commentary for Students. Sussex Academic Press. стр. 1–7. ISBN 978-1-84519-520-5.
  122. ↑ Eknath Easwaran (2007). The Bhagavad Gita: (Classics of Indian Spirituality). Nilgiri Press. стр. 21–59. ISBN 978-1-58638-019-9.
  123. ↑ Bryant 2007, стр. 148
  124. ↑ Diana L. Eck (2012). India: A Sacred Geography. Harmony. стр. 380–381. ISBN 978-0-385-53190-0., Quote: "Krishna was shot through the foot, hand, and heart by the single arrow of a hunter named Jara. Krishna was reclining there, so they say, and Jara mistook his reddish foot for a deer and released his arrow. There Krishna died."
  125. ↑ Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopaedia: A Comprehensive Dictionary With Special Reference to the Epic and Puranic Literature. Delhi: Motilal Banarsidass. стр. 429. ISBN 978-0-8426-0822-0.
  126. ↑ Edwin Bryant (2003). Krishna: The Beautiful Legend of God: Srimad Bhagavata Purana. Penguin. стр. 417–418. ISBN 978-0-14-191337-7.
  127. ↑ Largen, Kristin Johnston (2011). Baby Krishna, Infant Christ: A Comparative Theology of Salvation. Orbis Books. стр. 44. ISBN 978-1-60833-018-8.
  128. ↑ Matchett 2001, стр. 9–14, 145–149.
  129. ↑ Benjamín Preciado-Solís (1984). The Kṛṣṇa Cycle in the Purāṇas: Themes and Motifs in a Heroic Saga. Motilal Banarsidass. стр. 40. ISBN 978-0-89581-226-1., Quote: "Within a period of four or five centuries [around the start of the common era], we encounter our major sources of information, all in different versions. The Mahabharata, the Harivamsa, the Visnu Purana, the Ghata Jataka, and the Bala Carita all appear between the first and the fifth century AD, and each of them represents a tradition of a Krsna cycle different from the others".
  130. ↑ Matchett 2001, стр. 145, 44–49, 63–64.
  131. ↑ Matchett 2001, стр. 146, 89–104.
  132. ↑ Rocher 1986, стр. 18, 245–249.
  133. ↑ Matchett 2001, стр. 146–147, 108–115.
  134. ↑ Matchett 2001, стр. 145–149.
  135. ↑ Rocher 1986, стр. 138–149.
  136. ↑ „Gaura Purnima Mahotsava By International Society for Krishna Consciousness (ISKCON)“. City: Guwahati. Sentinelassam. 18 March 2019. Посетено на 30 January 2020.
  137. ↑ „Alfred Ford on mission to fund biggest temple“. City: Hyderabad. Telanganatoday. 14 October 2019. Архивирано од изворникот на 2021-02-01. Посетено на 30 January 2020.
  138. ↑ Benjamin E. Zeller (2010), Prophets and Protons, New York University Press, ISBN 978-0814797211, pages 77-79
  139. ↑ „Hindu's converge at Ramapir Mela near Karachi seeking divine“. City: Amritsar. Times of India. 26 September 2019. Посетено на 30 January 2020.
  140. ↑ Knott, Kim (2000). Hinduism: A Very Short Introduction. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-285387-5.
  141. ↑ Beck, Guy (2012). Alternative Krishnas: Regional and Vernacular Variations on a Hindu Deity. Suny Press. стр. 4–5. ISBN 978-0-7914-8341-1.
  142. ↑ Vemsani, Lavanya (2016). Krishna in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Hindu Lord of Many Names: An Encyclopedia of the Hindu Lord of Many Names. ABC-CLIO. стр. 212. ISBN 978-1-61069-211-3.
  143. ↑ Bhatt, Saligram (2008). Kashmiri Scholars Contribution to Knowledge and World Peace. APH Publishing. ISBN 9788131304020.
  144. ↑ Raman, B. V. (1991). Notable Horoscopes Motilal Banarsidass Publ., 1991, ISBN 8120809009,9788120809000. ISBN 9788120809000. Посетено на 30 December 2015.
  145. ↑ RC Hazra (1987), Studies in the Puranic Records on Hindu Rites and Customs, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120804227, pages 6–9 with footnotes.
  146. ↑ Ludo Rocher (1986), The Puranas, Otto Harrassowitz Verlag, ISBN 978-3447025225, pages 115–121 with footnotes.
  147. ↑ Dimmitt & van Buitenen 2012, стр. 5.
  148. ↑ Rocher 1986, стр. 49–53.
  149. ↑ 149,0 149,1 Avril Ann Powell (2010). Scottish Orientalists and India: The Muir Brothers, Religion, Education and Empire. Boydell & Brewer. стр. 130, 128–134, 87–90. ISBN 978-1-84383-579-0.
  150. ↑ Ludo Rocher (1986), The Puranas, Otto Harrassowitz Verlag, ISBN 978-3447025225, pp=49–53
  151. ↑ Sangave 2001, стр. 104.
  152. ↑ Zimmer 1953, стр. 226.
  153. ↑ Hermann Kulke; Dietmar Rothermund (2004). A History of India. Routledge. стр. 149. ISBN 978-0-415-32920-0.
  154. ↑ Bryant 2007, стр. 329–334 (Francis X Clooney).
  155. ↑ Sharma; B. N. Krishnamurti (2000). A History of the Dvaita School of Vedānta and Its Literature. Motilal Banarsidass. стр. 514–516. ISBN 978-8120815759.
  156. ↑ Bryant 2007, стр. 358–365 (Deepak Sarma).
  157. ↑ Tripurari, Swami. „The Life of Sri Jiva Goswami“. Harmonist. Архивирано од изворникот на 24 March 2013.
  158. ↑ Bryant 2007, стр. 373–378 (Satyanarayana Dasa).
  159. ↑ Jindel, Rajendra (1976). Culture of a Sacred Town: A Sociological Study of Nathdwara. Popular Prakashan. стр. 34, 37. ISBN 9788171540402.
  160. ↑ Bryant 2007, стр. 479–480 (Richard Barz).
  161. ↑ William R. Pinch (1996). „Soldier Monks and Militant Sadhus“. Во David Ludden (уред.). Contesting the Nation. University of Pennsylvania Press. стр. 148–150. ISBN 978-0-8122-1585-4.
  162. ↑ Johannes de Kruijf and Ajaya Sahoo (2014), Indian Transnationalism Online: New Perspectives on Diaspora, ISBN 978-1-4724-1913-2, page 105, Quote: "In other words, according to Adi Shankara's argument, the philosophy of Advaita Vedanta stood over and above all other forms of Hinduism and encapsulated them. This then united Hinduism; (...) Another of Adi Shankara's important undertakings which contributed to the unification of Hinduism was his founding of a number of monastic centers."
  163. ↑ Shankara, Student's Encyclopedia Britannia – India (2000), Volume 4, Encyclopaedia Britannica (UK) Publishing, ISBN 978-0-85229-760-5, page 379, Quote: "Shankaracharya, philosopher and theologian, most renowned exponent of the Advaita Vedanta school of philosophy, from whose doctrines the main currents of modern Indian thought are derived.";
    David Crystal (2004), The Penguin Encyclopedia, Penguin Books, page 1353, Quote: "[Shankara] is the most famous exponent of Advaita Vedanta school of Hindu philosophy and the source of the main currents of modern Hindu thought."
  164. ↑ Christophe Jaffrelot (1998), The Hindu Nationalist Movement in India, Columbia University Press, ISBN 978-0-231-10335-0, page 2, Quote: "The main current of Hinduism – if not the only one – which became formalized in a way that approximates to an ecclesiastical structure was that of Shankara".
  165. ↑ Bryant 2007, стр. 313–318 (Lance Nelson).
  166. ↑ Sheridan 1986, стр. 1–2, 17–25.
  167. ↑ Kumar Das 2006, стр. 172–173.
  168. ↑ Brown 1983, стр. 553–557.
  169. ↑ Tracy Pintchman (1994), The rise of the Goddess in the Hindu Tradition, State University of New York Press, ISBN 978-0791421123, pages 132–134
  170. ↑ Sheridan 1986, стр. 17–21.
  171. ↑ John Stratton Hawley (2014). Krishna, The Butter Thief. Princeton University Press. стр. 10, 170. ISBN 978-1-4008-5540-7.
  172. ↑ Krishna: Hindu Deity, Encyclopaedia Britannica (2015)
  173. ↑ John M Koller (2016). The Indian Way: An Introduction to the Philosophies & Religions of India. Routledge. стр. 210–215. ISBN 978-1-315-50740-8.
  174. ↑ Vaudeville, Ch. (1962). „Evolution of Love-Symbolism in Bhagavatism“. Journal of the American Oriental Society. 82 (1): 31–40. doi:10.2307/595976. JSTOR 595976.
  175. ↑ John M Koller (2016). The Indian Way: An Introduction to the Philosophies & Religions of India. Routledge. стр. 210. ISBN 978-1-315-50740-8.
  176. ↑ 176,0 176,1 176,2 Juan Mascaró (1962). The Bhagavad Gita. Penguin. стр. xxvi–xxviii. ISBN 978-0-14-044918-1.
  177. ↑ 177,0 177,1 Georg Feuerstein; Brenda Feuerstein (2011). The Bhagavad-Gita: A New Translation. Shambhala Publications. стр. ix–xi. ISBN 978-1-59030-893-6.
  178. ↑ Nicholas F. Gier (2004). The Virtue of Nonviolence: From Gautama to Gandhi. State University of New York Press. стр. 36–40. ISBN 978-0-7914-5949-2.
  179. ↑ John Dowson (2003). Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature. Kessinger Publishing. стр. 361. ISBN 978-0-7661-7589-1.[мртва врска]
  180. ↑ See Beck, Guy, "Introduction" in Beck 2005, стр. 1–18
  181. ↑ Knott 2000, стр. 55
  182. ↑ Flood 1996, стр. 117.
  183. ↑ 183,0 183,1 See McDaniel, June, "Folk Vaishnavism and Ṭhākur Pañcāyat: Life and status among village Krishna statues" in Beck 2005, стр. 39
  184. ↑ 184,0 184,1 Kennedy, M. T. (1925). The Chaitanya Movement: A Study of the Vaishnavism of Bengal. H. Milford, Oxford university press.
  185. ↑ Indian Philosophy & Culture, Volume 20. Institute of Oriental Philosophy (Vrindāvan, India), Institute of Oriental Philosophy, Vaishnava Research Institute, contributors. The Institute. 1975. стр. 148. On the touch-stone of this definition of the final and positive characteristic of Sri Krsna as the Highest Divinity as Svayam-rupa BhagavanCS1-одржување: друго (link)
  186. ↑ Delmonico, N., The History Of Indic Monotheism And Modern Chaitanya Vaishnavism in Edwin Bryant & Maria Ekstrand 2004
  187. ↑ De, S. K. (1960). Bengal's contribution to Sanskrit literature & studies in Bengal Vaisnavism. KL Mukhopadhyaya.p. 113: "The Bengal School identifies the Bhagavat with Krishna depicted in the Shrimad-Bhagavata and presents him as its highest personal God."
  188. ↑ Bryant 2007, стр. 381
  189. ↑ „Vaishnava“. encyclopedia. Division of Religion and Philosophy University of Cumbria. Архивирано од изворникот на 12 февруари 2012. Посетено на 13 октомври 2008., University of Cumbria website Retrieved 21 May 2008
  190. ↑ Graham M. Schweig (2005). Dance of Divine Love: The Rڄasa Lڄilڄa of Krishna from the Bhڄagavata Purڄa. na, India's classic sacred love story. Princeton, N.J.: Princeton University Press. Front Matter. ISBN 978-0-691-11446-0.
  191. ↑ Bhattacharya, Gouriswar: Vanamala of Vasudeva-Krsna-Visnu and Sankarsana-Balarama. In: Vanamala. Festschrift A. J. Gail. Serta Adalberto Joanni Gail LXV. diem natalem celebranti ab amicis collegis discipulis dedicata.
  192. ↑ Klostermaier, Klaus K. (2005). A Survey of Hinduism. State University of New York Press; 3 edition. стр. 203–204. ISBN 978-0-7914-7081-7. Present day Krishna worship is an amalgam of various elements. According to historical testimonies Krishna-Vasudeva worship already flourished in and around Mathura several centuries before Christ. A second important element is the cult of Krishna Govinda. Still later is the worship of Bala-Krishna, the Child Krishna—a quite prominent feature of modern Krishnaism. The last element seems to have been Krishna Gopijanavallabha, Krishna the lover of the Gopis, among whom Radha occupies a special position. In some books Krishna is presented as the founder and first teacher of the Bhagavata religion.
  193. ↑ Basham, A. L. (May 1968). „Review: Krishna: Myths, Rites, and Attitudes. by Milton Singer; Daniel H. H. Ingalls“. The Journal of Asian Studies. 27 (3): 667–670. doi:10.2307/2051211. JSTOR 2051211.
  194. ↑ Couture, André (2006). „The emergence of a group of four characters (Vasudeva, Samkarsana, Pradyumna, and Aniruddha) in the Harivamsa: points for consideration“. Journal of Indian Philosophy. 34 (6): 571–585. doi:10.1007/s10781-006-9009-x. S2CID 170133349.
  195. ↑ 195,0 195,1 Klostermaier, K. (1974). „The Bhaktirasamrtasindhubindu of Visvanatha Cakravartin“. Journal of the American Oriental Society. 94 (1): 96–107. doi:10.2307/599733. JSTOR 599733.
  196. ↑ Jacobsen, Knut A., уред. (2005). Theory And Practice of Yoga: Essays in Honour of Gerald James Larson. Brill Academic Publishers. стр. 351. ISBN 978-90-04-14757-7.
  197. ↑ Christopher Key Chapple (Editor) and Winthrop Sargeant (Translator), The Bhagavad Gita: Twenty-fifth–Anniversary Edition, State University of New York Press, ISBN 978-1438428420, pages 302–303, 318
  198. ↑ Vaudeville, C. (1962). „Evolution of Love-Symbolism in Bhagavatism“. Journal of the American Oriental Society. 82 (1): 31–40. doi:10.2307/595976. JSTOR 595976.
  199. ↑ Bowen, Paul (1998). Themes and issues in Hinduism. London: Cassell. стр. 64–65. ISBN 978-0-304-33851-1.
  200. ↑ Radhakrisnasarma, C. (1975). Landmarks in Telugu Literature: A Short Survey of Telugu Literature. Lakshminarayana Granthamala.
  201. ↑ Sisir Kumar Das (2005). A History of Indian Literature, 500–1399: From Courtly to the Popular. Sahitya Akademi. стр. 49. ISBN 978-81-260-2171-0.
  202. ↑ Schomer & McLeod (1987), стр. 1–2
  203. ↑ Nimbarka, Encyclopaedia Britannica
  204. ↑ The religious system of the Mahānubhāva sect, by Anne Feldhaus, Manohar publications: Delhi, 1983.
  205. ↑ „Thiruppavai“. Ibiblio. Посетено на 2013-05-24.
  206. ↑ Desika, Vedanta. „Gopala Vimshati“. Ibiblio, Sripedia. Посетено на 2013-05-23.
  207. ↑ Jaganathan, Maithily (2005). „Sri Krishna Jayanti“. South Indian Hindu festivals and traditions (англиски) (1. изд.). New Delhi: Abhinav Publication. стр. 104–105. ISBN 978-81-7017-415-8.
  208. ↑ Bryant 2013, стр. 42.
  209. ↑ Alanna Kaivalya (2014), Sacred Sound: Discovering the Myth and Meaning of Mantra and Kirtan, New World, ISBN 978-1608682430, pages 153–154
  210. ↑ Srila Prabhupada — He Built a House in which the whole world can live in peace, Satsvarupa dasa Goswami, Bhaktivedanta Book Trust, 1984, ISBN 0-89213-133-0 page xv
  211. ↑ 211,0 211,1 211,2 Charles Brooks (1989), The Hare Krishnas in India, Princeton University Press, ISBN 978-8120809390, pages 83–85
  212. ↑ Peter Lavezzoli (2006), The Dawn of Indian Music in the West, Continuum, ISBN 0-8264-2819-3, page 195
  213. ↑ Peter Clarke (2005), Encyclopedia of New Religious Movements, Routledge, ISBN 978-0415267076, page 308 Quote: "There they captured the imagination of The Beatles, particularly George Harrison who helped them produce a chart topping record of the Hare Krishna mantra (1969) and ...".
  214. ↑ Brian A. Hatcher (5 October 2015). Hinduism in the Modern World. Routledge. стр. 118–119. ISBN 978-1-135-04631-6.
  215. ↑ 215,0 215,1 215,2 John Guy (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Metropolitan Museum of Art. стр. 17, 146–148. ISBN 978-1-58839-524-5.
  216. ↑ Anne-Valérie Schweyer; Paisarn Piemmettawat (2011). Viêt Nam ancien: histoire arts archéologie. Editions Olizane. стр. 388. ISBN 978-2-88086-396-8.
  217. ↑ 217,0 217,1 Marijke J. Klokke 2000, стр. 19–23.
  218. ↑ Subhadradis Diskul (M.C.); Jean Boisselier (1997). Natasha Eilenberg; Robert L. Brown (уред.). Living a life in accord with Dhamma: papers in honor of professor Jean Boisselier on his eightieth birthday. Silpakorn University. стр. 191–204.
  219. ↑ Triguṇa (Mpu.); Suwito Santoso (1986). Krĕṣṇāyana: The Krĕṣṇa Legend in Indonesia. IAIC. OCLC 15488486.
  220. ↑ Marijke J. Klokke 2000, стр. 19–23, for reliefs details see 24–41.
  221. ↑ John Guy; Pierre Baptiste; Lawrence Becker; и др. (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. стр. 222–223. ISBN 978-0-300-20437-7.
  222. ↑ Beck 1993, стр. 107–108.
  223. ↑ PV Kane, History of Sanskrit Poetics, Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120802742 (2015 Reprint), pages 10–41
  224. ↑ Varadpande 1987, стр. 92–94.
  225. ↑ Vemsani, Lavanya (2016). „Music and Krishna“. Krishna in history thought and culture (англиски). California: ABC-Clio LLC. стр. 179–180. ISBN 978-1-61069-210-6.
  226. ↑ Graham Schweig ( 2007), Encyclopedia of Love in World Religions (Editor: Yudit Kornberg Greenberg), Volume 1, ISBN 978-1851099801, pages 247–249
  227. ↑ Varadpande 1987, стр. 95–97.
  228. ↑ Zarrilli, P. B. (2000). Kathakali Dance-Drama: Where Gods and Demons Come to Play. Routledge. стр. 246.
  229. ↑ „Janmashtami 2020: These TV actors aced the role of Shri Krishna and became stars overnight“. 2020-08-11.
  230. ↑ „Nitish Bharadwaj: I learnt diplomacy from Lord Krishna, it helps in not hurting people“. The Times of India.
  231. ↑ „श्रीकृष्णा में भगवान बन सर्वदमन ने जीता था सबका दिल, अब बॉलीवुड छोड़ गंगा तट पर रहते हैं साधना में लीन“. 2020-06-05.
  232. ↑ „Saurabh Raj, who played Krishna in the Mahabharata reveals the secrets of shooting“. 2020-05-16.
  233. ↑ „Saurabh Raj played roles of these gods“. 2020-05-19.
  234. ↑ „Actor Saurabh Pandey to play Krishna on 'Suryaputra Karn'!“.
  235. ↑ https://www.tribuneindia.com/news/paramavatar-shri-krishna-returns-83748[мртва врска]
  236. ↑ „Sumedh Mudgalkar on playing Krishna in Radhakrishn: There was uncertainty about it“. The Times of India.
  237. ↑ „After vowing not to play God again, Himanshu Soni is back as Krishna - Times of India“. The Times of India (англиски). 2018-08-17. Посетено на 2020-08-12.
  238. ↑ Jaini, P. S. (1993), Jaina Puranas: A Puranic Counter Tradition, SUNY Press, ISBN 978-0-7914-1381-4
  239. ↑ Upinder Singh 2016, стр. 26.
  240. ↑ See Jerome H. Bauer "Hero of Wonders, Hero in Deeds: "Vasudeva Krishna in Jaina Cosmohistory" in Beck 2005, стр. 167–169
  241. ↑ Cort, J. E. (1993), Wendy Doniger (уред.), An Overview of the Jaina Puranas, in Purana Perennis, SUNY Press, стр. 220–233, ISBN 978-1-4384-0136-2
  242. ↑ Helmuth von Glasenapp (1999). Jainism: An Indian Religion of Salvation. Motilal Banarsidass. стр. 316–318. ISBN 978-81-208-1376-2.
  243. ↑ 243,0 243,1 Cort, J. E. (1993), Wendy Doniger (уред.), An Overview of the Jaina Puranas, in Purana Perennis, SUNY Press, стр. 191, ISBN 978-1-4384-0136-2
  244. ↑ Jeffery D. Long (2009). Jainism: An Introduction. I. B. Tauris. стр. 42. ISBN 978-1-84511-625-5.
  245. ↑ „Andhakavenhu Puttaa“. www.vipassana.info. Посетено на 15 June 2008.
  246. ↑ 246,0 246,1 Law, B. C. (1941). India as Described in Early Texts of Buddhism and Jainism. Luzac. стр. 99–101.
  247. ↑ Jaiswal, S. (1974). „Historical Evolution of the Ram Legend“. Social Scientist. 21 (3–4): 89–97. doi:10.2307/3517633. JSTOR 3517633.
  248. ↑ G.P. Malalasekera (2003). Dictionary of Pali Proper Names. Asian Educational Services. стр. 439. ISBN 978-81-206-1823-7.
  249. ↑ 249,0 249,1 H. T. Francis; E. J. Thomas (1916). Jataka Tales. Cambridge University Press (Reprinted: 2014). стр. 314–324. ISBN 978-1-107-41851-6.
  250. ↑ Gunapala Piyasena Malalasekera (2007). Dictionary of Pāli Proper Names: A-Dh. Motilal Banarsidass. стр. 825–826. ISBN 978-81-208-3021-9.
  251. ↑ E.B. Cowell; WHD Rouse (1901). The Jātaka: Or, Stories of the Buddha's Former Births. Cambridge University Press. стр. 57.
  252. ↑ Daniel E Bassuk (1987). Incarnation in Hinduism and Christianity: The Myth of the God-Man. Palgrave Macmillan. стр. 40. ISBN 978-1-349-08642-9.
  253. ↑ Edward Geoffrey Parrinder (1997). Avatar and Incarnation: The Divine in Human Form in the World's Religions. Oxford: Oneworld. стр. 19–24, 35–38, 75–78, 130–133. ISBN 978-1-85168-130-3.
  254. ↑ Guth, C. M. E. (1987). „Monumenta Nipponica, Vol. 42, No. 1 (Spring, 1987 ), pp. 1–23“. Monumenta Nipponica. 42 (1): 1–23. doi:10.2307/2385037. JSTOR 2385037.
  255. ↑ „info-sikh.com - Diese Website steht zum Verkauf! - Informationen zum Thema info-sikh“. ww1.info-sikh.com.[мртва врска]
  256. ↑ Smith, Peter (2000). „Manifestations of God“. A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. стр. 231. ISBN 978-1-85168-184-6.
  257. ↑ Esslemont, J. E. (1980). Bahá'u'lláh and the New Era (5. изд.). Wilmette, Illinois, USA: Baháʼí Publishing Trust. стр. 2. ISBN 978-0-87743-160-2.
  258. ↑ Siddiq & Ahmad (1995), Enforced Apostasy: Zaheeruddin v. State and the Official Persecution of the Ahmadiyya Community in Pakistan, Law & Inequality, Volume 14, pp. 275–324
  259. ↑ Minahan, James (2012). Ethnic groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia. Santa Barbara, USA: ABC-CLIO. стр. 6–8. ISBN 978-1-59884-659-1.
  260. ↑ Burhani A. N. (2013), Treating minorities with fatwas: a study of the Ahmadiyya community in Indonesia, Contemporary Islam, Volume 8, Issue 3, pp. 285–301
  261. ↑ Cormack, Margaret (2013). Muslims and Others in Sacred Space. Oxford University Press. стр. 104–105.
  262. ↑ Harvey, D. A. (2003). „Beyond Enlightenment: Occultism, Politics, and Culture in France from the Old Regime to the Fin-de-Siècle“. The Historian. 65 (3): 665–694. doi:10.1111/1540-6563.00035. S2CID 143606373.
  263. ↑ Schure, Edouard (1992). Great Initiates: A Study of the Secret History of Religions. Garber Communications. ISBN 978-0-89345-228-5.
  264. ↑ See for example: Hanegraaff, Wouter J. (1996). New Age Religion and Western Culture: Esotericism in the Mirror of Secular Thought. Brill Publishers. стр. 390. ISBN 978-90-04-10696-3., Hammer, Olav (2004). Claiming Knowledge: Strategies of Epistemology from Theosophy to the New Age. Brill Publishers. стр. 62, 174. ISBN 978-90-04-13638-0., and Ellwood, Robert S. (1986). Theosophy: A Modern Expression of the Wisdom of the Ages. Quest Books. стр. 139. ISBN 978-0-8356-0607-3.
  265. ↑ Crowley associated Krishna with Roman god Dionysus and Magickal formulae IAO, AUM and INRI. See Crowley, Aleister (1991). Liber Aleph. Weiser Books. стр. 71. ISBN 978-0-87728-729-2. and Crowley, Aleister (1980). The Book of Lies. Red Wheels. стр. 24–25. ISBN 978-0-87728-516-8.
  266. ↑ Apiryon, Tau; Apiryon (1995). Mystery of Mystery: A Primer of Thelemic Ecclesiastical Gnosticism. Berkeley: Red Flame. ISBN 978-0-9712376-1-2.
  267. ↑ „आरती कुंजबिहारी की, Aarti Kunj Bihari Ki Hindi Lyrics“. QzLyrics (англиски). 2013-10-15. Посетено на 2020-10-15.

Извори

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Аватари на богот Вишну
Дашаватара
Други аватари
1 Десетте аватари се разликуваат зависно од географското подрачје.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кришна&oldid=5299382“